Ischemie

Bijgewerkt op 25 juli 2019

Wat is ischemie?

Ischemie is een verminderde bloedvoorziening naar organen of weefsels met als gevolg een tekort aan zuurstof en voedingsstoffen. Dit kan leiden tot klachten en afwijkingen.

Om goed te kunnen werken zijn organen en weefsels afhankelijk van toevoer van zuurstof en voedingsstoffen, zoals glucose. Zuurstof en voedingsstoffen worden aangevoerd door bloed in de slagaders. Als zo’n slagader vernauwd of helemaal afgesloten is kan ischemie ontstaan. Naast vernauwing of afsluiting van een bloedvat zijn er nog andere oorzaken voor ischemie (zie ‘Welke oorzaken zijn er?’).

Zonder zuurstof en glucose zullen de cellen van het orgaan of weefsel uiteindelijk afsterven. Dit wordt ‘necrose’ genoemd. Wat bijdraagt aan dit afsterven van cellen is dat door de verminderde bloedtoevoer ook minder bloed wordt afgevoerd. Daardoor zullen ook afvalstoffen – die normaal gesproken worden afgevoerd via het bloed – in de cellen achterblijven.

Als de aandoening uiteindelijk leidt tot necrose van cellen zal een deel van het betreffende orgaan niet meer goed kunnen werken. Er wordt dan gesproken van een ‘infarct’. Zo is bij een hartinfarct sprake van afsterven van een deel van de hartspier door ischemie.

Voorbeelden van ischemische afwijkingen

Ischemie kan in principe in elk orgaan of weefsel optreden door vernauwing of afsluiting van de slagader(s) die voor de bloedvoorziening zorgt. Voorbeelden van ischemie van organen zijn:

• Cardiale ischemie: Verminderde doorbloeding van de kransslagaderen. De kransslagaderen voorzien het hart van bloed. Cardiale ischemie kan leiden tot pijn op de borst (angina pectoris) of afsterven van hartspierweefsel (hartinfarct).
• Darmischemie: Verminderde doorbloeding van de darmslagader (arteria mesenterica). Dit kan leiden tot mesenteriale ischemie (dunne darm) of colonischemie (dikke darm).
• Hersenischemie: Verminderde doorbloeding van de hersenen. Dit kan leiden tot een TIA of een beroerte.
• Ischemie van de ledematen: Verminderde doorbloeding van armen of benen kan leiden tot afsterven van vingers of tenen.
• Ischemie van het netvlies (retinale ischemie): Verminderde doorbloeding van het netvlies kan leiden tot afname van het gezichtsvermogen en blindheid.

Welke oorzaken zijn er?

Er zijn verschillende oorzaken voor een afname van de doorbloeding van organen en weefsels, namelijk:

• Aderverkalking (atherosclerose)
• Trombose & embolie
• Verlaagde bloeddruk (hypotensie)
• Bloedarmoede (anemie)
• Splijting van bloedvatwand (dissectie)
• Druk van buitenaf
• Gescheurde slagader
• Bevriezing
• Dik bloed (verhoogde viscositeit van bloed)

Aderverkalking

Ten eerste kan een vernauwing van slagaders optreden door aderverkalking (atherosclerose).

Trombose en embolie

Ten tweede kan een bloedstolsel in een slagader ontstaan. Een dergelijk bloedstolsel in een bloedvat wordt ’trombose’ genoemd. Het stolsel zelf wordt ’trombus’ genoemd. Vaak zit zo’n trombus aan de wand van het bloedvat vast. Soms zal het echter losraken en vervolgens met het bloed meegesleept worden. Het stolsel loopt dan ergens anders in de bloedbaan vast. In dat geval wordt gesproken van een ‘embolie’.

Verlaagde bloeddruk

Een afname van de bloeddruk (hypotensie) leidt tot een afname van de doorbloeding van organen en weefsels. Als de bloeddruk erg laag wordt kan dit leiden tot ischemie.

Verlaging van de bloeddruk kan veroorzaakt worden door bijvoorbeeld een slecht werkend hart (hartfalen), gebruik van bepaalde medicijnen, bloedvergiftiging (sepsis) en slecht werkende nieren (nierfalen). Klik voor een uitgebreid overzicht naar de pagina over oorzaken van bloeddrukverlaging.

Bloedarmoede

Mensen met bloedarmoede (anemie) hebben een tekort aan hemoglobine in het bloed. Hemoglobine zit in rode bloedcellen (erytrocyten). Het zorgt ervoor dat zuurstof in de longen door de rode bloedcellen kan worden opgenomen. Dit zuurstof kan dan verderop in de bloedsomloop worden afgegeven aan organen en weefsels.

Bij een tekort aan hemoglobine is minder zuurstof beschikbaar voor organen en weefsels. Ernstige bloedarmoede kan leiden tot ischemie.

Naast een tekort aan hemoglobine kan er ook sprake zijn van afwijkend hemoglobine. Dat komt voor bij zogenaamde ‘hemoglobinopathieën‘. Een bekend voorbeeld van zo’n hemoglobinopathie is sikkelcelziekte.

Splijting van de bloedvatwand

De wand van een bloedvat bestaat uit verschillende lagen. Het kan voorkomen dat er een scheurtje in de binnenwand van een bloedvat ontstaat. Het bloed kan dan onder de binnenwand ophopen, waardoor de binnenwand verder openscheurt. Dit wordt een ‘dissectie’ genoemd. Het komt vooral voor in de grote lichaamsslagader (aorta). In dat geval wordt gesproken van een ‘aortadissectie’.

Doordat een deel van het bloed bij een dissectie in de wand van het bloedvat gaat zitten is het niet meer beschikbaar voor doorbloeding van organen en weefsels. De doorbloeding van organen en weefsels kan hierdoor afnemen. Het resultaat is ischemie.

Een dergelijke dissectie kan ontstaan in een bloedvat dat aangetast is door aderverkalking. Het kan echter ook gebeuren door een medische ingreep waarbij een katheter in het bloedvat wordt gebracht en de vaatwand beschadigt.

Druk van buitenaf

Vernauwing van een bloedvat kan ook ontstaan als er van buitenaf druk op wordt uitgeoefend. Dat kan bijvoorbeeld zijn doordat een gezwel tegen een bloedvat drukt.

Gescheurde slagader

Als door een verwonding een slagader helemaal afscheurt zal de doorbloeding verstoord raken. Het bloed komt niet meer terecht in de organen of weefsels waar het voor bedoeld is. Als het betreffende orgaan of weefsel niet ook nog door een andere slagader van bloed wordt voorzien zal ischemie ontstaan. De medische naam voor een gescheurde slagader is ‘arteriële ruptuur’.

Bevriezing

Door bevriezing van lichaamsdelen – vooral ledematen, neus of oren – kan de doorbloeding verminderen of helemaal stoppen. Als dit bij bergbeklimmers op grote hoogte gebeurt is ook nog sprake van een ijle lucht (weinig zuurstof in de lucht). De combinatie van bevriezing van ledematen in ijle lucht leidt regelmatig tot afsterven van vingers en tenen bij bergbeklimmers.

Dik bloed

Ten slotte kan de doorbloeding verminderen als het bloed dikker wordt. Dikker bloed zal namelijk minder goed stromen. Met ‘dik bloed’ wordt bedoeld dat het bloed stroperiger wordt, oftewel een toegenomen viscositeit heeft.

Verdikking van het bloed wordt meestal veroorzaakt door een toename van het aantal rode bloedcellen. Dit wordt ‘erytrocytose’ genoemd. Het komt voor bij onder andere polycythemia vera.

Welke symptomen geeft het?

Ischemie kan leiden tot pijn en verbleking van het betreffende orgaan, lichaamsdeel of weefsel. Ook kunnen door aantasting van zenuwen afwijkingen ontstaan. Dat kan leiden tot een doof gevoel of een tintelend of prikkelend gevoel. In ernstige gevallen kan ischemie van zenuwen leiden tot verlamming van het aangetaste lichaamsdeel.

Als lichaamsdelen slecht doorbloed worden zullen wondjes minder goed genezen. Wondjes die slecht genezen worden ‘zweren’ of ‘ulcera’ genoemd. Meestal treden ze op door ischemie. Een bekend voorbeeld is het optreden van wondjes aan de onderbenen of voeten bij mensen met aderverkalking en/of suikerziekte (diabetes).

Lichaamsdelen die slecht doorbloed worden voelen ook vaak koud aan. Bij aanhoudende ischemie kunnen lichaamsdelen of organen afsterven. Dat wordt ‘necrose’ genoemd. Het afstervende weefsel kan blauwpaars en later zwart verkleuren. Als het geïnfecteerd raakt kan gangreen ontstaan.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Het vaststellen van ischemische afwijkingen kan op verschillende manieren. Bij ischemie van de ledematen zal vaak verkleuring optreden. Aanvankelijk is dat vaak rood of blauwpaars. Als de ischemie leidt tot necrose kan het lichaamsdeel zwart verkleuren.

Bij ischemische afwijkingen van het hart zijn meestal afwijkingen op het hartfilmpje (ECG) zichtbaar. Bij gevorderde ischemie van het hart gaan hartcellen afsterven. Stofjes die in de hartspiercellen zitten kunnen dan vrijkomen in het bloed. Dit is met bloedonderzoek aan te tonen.

Ischemie van de hersenen is vaak op CT-scan of MRI-scan van de hersenen zichtbaar. De kleur van het aangetaste ischemische gebied is dan veranderd.

Wat is de behandeling?

Zodra ischemie wordt vastgesteld zal de bloeddoorstroming hersteld moeten worden. De manier waarop dat gebeurt is afhankelijk van de lokatie van de ischemie.

Engelse vertaling

ischemia, ischaemia

---

Uitgegeven door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 26 juni 2017
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 25 juli 2019