Bijgewerkt op 25 oktober 2022
Hoe vaak komt het voor?
Zwangerschapsmisselijkheid, of zwangerschapsbraken, komt bij zo’n tweederde van de zwangere vrouwen voor. Het kan helemaal in het begin van de zwangerschap ontstaan, nog voordat bekend is dat je zwanger bent. Bij de meeste zwangeren blijven de klachten tot maximaal zo’n drie maanden aanhouden. Daarna zijn de ergste klachten vaak voorbij. Het komt dus vooral in het eerste deel van de zwangerschap voor. Bij een klein deel van de zwangeren kan het gedurende de gehele zwangerschap aanhouden.
Hoewel vaak wordt gesproken over ochtendmisselijkheid kan zwangerschapsmisselijkheid op elk moment van de dag optreden, ook ‘s nachts. Bij sommige vrouwen duurt het de hele dag.
De medische term voor zwangerschapsmisselijkheid is emesis gravidarum. Een ernstige vorm van zwangerschapsmisselijkheid wordt hyperemesis gravidarum genoemd. Dit is een ernstige aandoening die gelukkig maar bij een klein deel van de zwanger vrouwen voorkomt.
Wat is de oorzaak?
Het is niet precies bekend waarom zwangerschapsmisselijkheid optreedt. Waarschijnlijk heeft het iets te maken met de hormonale veranderingen die optreden tijdens de zwangerschap. Ook psychosociale factoren kunnen een rol spelen bij het ontstaan van zwangerschapsmisselijkheid. Dat betekent dat zwangeren die te maken hebben met problemen in het gezin of op het werk gevoeliger zijn voor klachten als misselijkheid en braken tijdens de zwangerschap. Verder zijn er een aantal risicofactoren voor het krijgen van zwangerschapsmisselijkheid.
Hormonale veranderingen
Tijdens de zwangerschap wordt door de placenta een hormoon aangemaakt dat HCG wordt genoemd. HCG staat voor Humaan Chorion Gonadotrofine. Dit hormoon wordt in verband gebracht met het ontstaan van misselijkheid tijdens de zwangerschap. Zo hebben vrouwen die zwanger zijn van een meerling (tweeling, drieling etc.), en daardoor meer HCG aanmaken, meer last van zwangerschapsmisselijkheid. Verder is de ene vrouw gevoeliger voor HCG dan de andere.
Risicofactoren
In de tabel hieronder staan een aantal risicofactoren vermeld voor het ontstaan van zwangerschapsmisselijkheid / zwangerschapsbraken.
| eerste zwangerschap |
| tijdens eerdere zwangerschap ook last van zwangerschapsmisselijkheid |
| zwanger van een meerling (meerlingzwangerschap) |
| aanleg voor bewegingsziekte (wagenziekte, zeeziekte, luchtziekte) |
| bekend met migraine |
| zwangerschapsmisselijkheid komt in de familie voor |
| last van misselijkheid bij gebruik van de anticonceptiepil |
| overgewicht (BMI >30) |
| emotionele of psychische stress |
Welke symptomen geeft het?
Behalve misselijkheid en braken kunnen vrouwen met zwangerschapsmisselijkheid ook last hebben van brandend maagzuur en oprispingen (terugvloeien van zure maaginhoud via de slokdarm naar de keel). Door aanhoudend braken kan te veel vocht verloren gaan. Dit kan leiden tot uitdroging (dehydratie). Hierdoor kun je afvallen. Ook kan een tekort aan voedingsstoffen ontstaan. Dit kan leiden tot ondervoeding (malnutritie).
Uitdroging bij zwangerschapsbraken is vaak moeilijk tegen te gaan door meer te drinken. Voedsel en drinken worden immers moeilijk binnengehouden bij ernstige misselijkheid. Daarom kan uitdroging een reden zijn voor opname in het ziekenhuis.
Het bijhouden van het lichaamsgewicht kan helpen om uitdroging op het spoor te komen. Bij ernstige uitdroging zal het gewicht door vochtverlies namelijk afnemen, zelfs bij zwangere vrouwen. Andere aanwijzingen voor uitdroging kunnen zijn weinig plassen, donkere urine, duizeligheid bij opstaan of overeind komen, en een snelle hartslag. Raadpleeg de verloskundige of arts als er aanwijzingen zijn voor uitdroging.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose ‘zwangerschapsmisselijkheid’ kan worden gesteld op grond van de klachten en door andere oorzaken van misselijkheid tijdens de zwangerschap uit te sluiten. Om andere oorzaken uit te sluiten kan de arts aanvullend onderzoek aanvragen, zoals bijvoorbeeld bloedonderzoek, urine-onderzoek en/of beeldvormend onderzoek. Zo kunnen bijvoorbeeld een blaasontsteking, schildklierziekte en galsteenlijden tijdens de zwangerschap ook misselijkheid en braken veroorzaken.
Wat is de behandeling?
Er is geen behandeling voor zwangerschapsmisselijkheid die voor iedereen altijd direct helpt. Wel zijn er een aantal dingen die je zelf kunt doen om de klachten te beperken. Als die niet of onvoldoende helpen kan de verloskundige, huisarts of gynecoloog een geneesmiddel tegen misselijkheid voorschrijven.
De behandeling kan bestaan uit algemene adviezen, middelen die gember bevatten, medicijnen tegen misselijkheid (anti-emetica), en behandeling van eventuele complicaties zoals uitdroging en ondervoeding.
Algemene adviezen
De volgende maatregelen kun je zelf nemen om de misselijkheid, braken en eventuele complicaties te beperken:
- Kies de juiste voeding – Probeer ondanks de misselijkheid toch zoveel mogelijk gewoon te eten en te drinken. Daarmee zorg je dat je voldoende voedingsstoffen en vocht binnenkrijgt voor jezelf en voor het ongeboren kind. Kies voor producten die veel voedingsstoffen en energie leveren.
- Eet regelmatig – Als je regelmatig kleine porties eet is de kans groter dat je het voedsel binnen houdt. Hetzelfde geldt voor drinken.
- Let op uitlokkende factoren – Vermijd voedsel, drank en geuren die de misselijkheid uitlokken. Warm voedsel en warme dranken hebben vaak een sterkere geur dan koude producten.
- Neem voldoende rust – Verder is het van belang om voldoend rust te nemen. Vermoeidheid en slaperigheid kunnen de misselijkheid namelijk erger maken.
- Spoel je mond na overgeven – Tijdens het braken komt maaginhoud met maagzuur in de mond. Het maagzuur kan het tandglazuur aantasten. Daarom is het van belang om na het braken de mond met water te spoelen.
Gember
Van producten die gember bevatten is bekend dat ze bij sommige zwangeren misselijkheid kunnen onderdrukken. Gember is beschikbaar in verschillende toedieningsvormen, waaronder capsules, snoepjes, thee en ginger ale.
Medicijnen
In het algemeen geldt dat zwangeren zo min mogelijk medicijnen moeten gebruiken. Geneesmiddelen kunnen immers nadelige effecten hebben op het ongeboren kind. Toch kan de behandelend arts besluiten geneesmiddelen tegen misselijkheid voor te schrijven, namelijk als (1) aangetoond is dat het middel geen nadelige effecten op het ongeboren kind heeft, of (2) de voordelen opwegen tegen de mogelijke nadelen.
Voorbeelden van geneesmiddelen die worden voorgeschreven bij zwangerschapsmisselijkheid zijn zogenaamde antihistaminica, dopamine antagonisten en 5HT3-antagonisten. Een voorbeeld van een antihistaminicum dat wordt gebruikt bij zwangerschapsmisselijkheid is het middel meclozine (merknaam: Suprimal). Als dit middel niet of onvoldoende helpt wordt soms de dopamine antagonist metoclopramide voorgeschreven. Een voorbeeld van een 5HT3-antagonist die wordt voorgeschreven is het middel ondansetron (merknaam: Zofran).
Veel middelen tegen misselijkheid worden geleverd als tablet of capsule. Als je veel braakt kan het echter lastig zijn om een ingenomen geneesmiddel binnen te houden. In dat geval kan de arts er voor kiezen een middel voor te schrijven dat als zetpil toegediend kan worden.
Meclozine
Meclozine (Suprimal) is zonder recept verkrijgbaar bij supermarkt en drogist. Het is officieel niet geregistreerd voor de behandeling van zwangerschapsmisselijkheid / zwangerschapsbraken. Daarom wordt geadviseerd het alleen in overleg met de behandelen arts te gebruiken. De gebruikelijke dosering is ‘s avonds 12,5 mg. De maximum dosering is tweemaal per dag 12,5 mg.
Meclozine is ook beschikbaar in combinatie met pyridoxine (vitamine B6) onder de merknaam Emesafene. Emesafene is beschikbaar als tablet en als zetpil.
Xonvea
Een ander middel dat wordt gebruikt bij de behandeling van zwangerschapsmisselijkheid is Xonvea. Het bevat de werkzame stoffen doxylamine en pyridoxine (vitamine B6).
Behandeling van uitdroging
In het geval het zwangerschapsbraken leidt tot dehydratie (uitdroging) kan het nodig zijn om via een infuus extra vocht toegediend te krijgen. Kijk voor de behandeling van hyperemesis gravidarum (ernstig zwangerschapsbraken) op de webpagina over de desbetreffende aandoening.
Behandeling van ondervoeding
Bij zwangeren die weinig voedsel binnen kunnen houden kan op den duur ondervoeding (malnutritie) ontstaan. Om dat voor te zijn of te behandelen kan het nodig zijn om de voeding via een voedingssonde toe te dienen.
Psychosociale hulp
Als psychosociale problemen een rol spelen bij het ontstaan van de klachten kan het zinvol zijn om daarvoor professionele hulp te zoeken.
Alternatieve behandelingen
Naast de reguliere behandelingen zijn er ook een aantal alternatieve behandelingen voor zwangerschapsmisselijkheid. Voorbeelden van dergelijke alternatieve behandelingen zijn:
- acupressuur – Bij sommige zwangere vrouwen helpen polsbandjes die druk uitoefenen op de pols tegen zwangerschapsmisselijkheid. Het is niet helemaal duidelijk hoe dit werkt.
- acupunctuur – Voor acupunctuur geldt hetzelfde als voor acupressur. Sommige zwangeren hebben er baat bij, anderen niet.
- aromatherapie – Ook hiervoor geldt dat sommige zwangeren er baat bij kunnen hebben.
- hypnose – Hypnose wordt soms toegepast bij zwangeren die onvoldoende baat hebben bij andere behandelingen of niet in aanmerking komen voor andere behandelingen.
- marihuana – Sommige vrouwen zullen de neiging hebben om marihuana te gebruiken tegen zwangerschapsmisselijkheid. Dit wordt echter afgeraden omdat niet goed bekend is wat de effecten van deze drug zijn op de zwangere en het ongeboren kind.
Preventie van zwangerschapsmisselijkheid
Er is geen enkele maatregel die met zekerheid voorkomt dat misselijkheid tijdens de zwangerschap optreedt. Er zijn echter wel aanwijzingen dat het dagelijks gebruik van een multivitaminesupplement zowel voor als tijdens de zwangerschap kan helpen misselijkheid tijdens de zwangerschap te voorkomen of te beperken.
Synoniemen
misselijkheid tijdens de zwangerschap, zwangerschapsbraken, braken tijdens de zwangerschap, emesis gravidarum
Engelse vertaling
morning sickness, nausea and vomiting of pregnancy, NVP, nausea and vomiting in pregnancy
Verder lezen / Referenties
- HIJ Wildschut, FM Helmerhorst, ‘Misselijkheid en braken tijdens de zwangerschap‘, gepubliceerd in het Geneesmiddelen Bulletin van 25 april 2018; 52(4): pagina’s 27-33.