Bijgewerkt op 2 augustus 2022
Wat is het Raynaud fenomeen?
Het Raynaud fenomeen is een tijdelijke verkleuring van de vingers of tenen die ontstaat door koude.
De vingers / tenen worden in eerste instantie wit en later blauw van kleur; dit wordt veroorzaakt door de afgenomen bloedtoevoer die optreedt door de vaatvernauwing; als reactie op de verminderde bloedtoevoer zal in een later stadium juist meer bloed door de vingers / tenen gaan stromen; hierdoor zullen de vingers / tenen juist rood verkleuren.
Fenomeen van Raynaud en syndroom van Raynaud
Er wordt onderscheid gemaakt tussen het fenomeen van Raynaud en het syndroom van Raynaud. Het fenomeen van Raynaud is een op zichzelf staand verschijnsel. Het syndroom van Raynaud geeft dezelfde klachten als het fenomeen van Raynaud maar komt voor als ziekteverschijnsel bij een andere aandoening, zoals bijvoorbeeld reuma. Om het nog ingewikkelder te maken wordt het fenomeen van Raynaud ook wel primair fenomeen van Raynaud of ziekte van Raynaud genoemd. Het syndroom van Raynaud is dan het secundair fenomeen van Raynaud.
Wat is de oorzaak?
Het fenomeen van Raynaud wordt veroorzaakt door vernauwen van de bloedvaten in de vingers en/of tenen door kou. Er zijn een aantal ziektebeelden en omstandigheden die een verhoogd risico op het ontstaan van dit fenomeen geven. Hieronder een aantal van dergelijke risicofactoren:
- antifosfolipidensyndroom
- antisynthetase syndroom
- chronische hepatitis C
- chronische ontsteking van de spieren
- CREST-syndroom
- cryoglobulinemie type II
- dermatomyositis
- eosinofiele ontsteking van de diepe fascie
- mixed connective tissue disease
- niet nader onderscheiden gewrichtsontsteking
- reumatoïde artritis (reuma)
- sclerodermie
- SLE
- stellatumblokkade
- syndroom van Camurati-Engelmann
- syndroom van Sjögren
- toxisch oliesyndroom
- undifferentiated connective tissue disease
- vorming van koude-agglutininen
- ziekte van Buerger
- ziekte van Takayasu
- ziekte van Waldenström
Er zijn ook geneesmiddelen die het Raynaud fenomeen kunnen uitlokken, zoals bijvoorbeeld beta-blokkers en ACE-remmers. In de tabel hieronder een overzicht van medicijnen waarbij het fenomeen van Raynaud als bijwerking kan optreden.
| 5-fluorouracil (Efudix) | ipilimumab (Yervoy) | |
| acebutolol | methylfenidaat (Concerta, Ritalin) | |
| amifampridine (Firdapse) | metoprolol (Selokeen, Lopresor) | |
| atenolol (Tenormin) | nebivolol (Nebilet) | |
| bleomycine | nifedipine (Adalat) | |
| bromocriptine (Parlodel) | pembrolizumab (Keytruda) | |
| captopril (Capoten) | pindolol (Viskeen) | |
| celiprolol (Dilanorm) | propranolol (Inderal) | |
| certolizumab pegol (Cimzia) | ramipril | |
| enalapril (Renitec) | sotalol (Sotacor) | |
| golimumab (Simponi) | sumatriptan (Imigran) | |
| imatinib (Glivec) | topiramaat (Topamax) |
Als er geen onderliggende oorzaak voor het Raynaud fenomeen is wordt gesproken van primair fenomeen van Raynaud of ziekte van Raynaud.
Welke symptomen geeft het?
Het fenomeen van Raynaud leidt tot samentrekken van de bloedvaatjes in de vingers en tenen. Hierdoor kan er tijdelijk geen bloed doorheen stromen. De vingers en/of tenen zullen daardoor bleek worden en kunnen pijn gaan doen. De kans dat dit optreedt neemt toe bij wisseling van temperatuur, en soms ook door emotionele of psychische spanning. Ook roken kan de klachten uitlokken. Als even later de bloedvaatjes weer open gaan zullen de vingers en/of tenen als reactie rood of blauwpaars verkleuren. Dit kan gepaard gaan met een tintelend of prikkend gevoel.
Wat is de behandeling?
Het secundaire fenomeen van Raynaud wordt behandeld door de onderliggende oorzaak te behandelen. Het primaire fenomeen van Raynaud wordt in eerste instantie behandeld door omstandigheden waaronder de klachten optreden te vermijden. Dat betekent vaak het vermijden van kou, herhaalde bewegingen en trillingen, stress, roken (zowel actief als passief) en het gebruik van geneesmiddelen die de klachten kunnen uitlokken. Als dergelijke maatregelen onvoldoende helpen kan de arts geneesmiddelen voorschrijven.
Geneesmiddelen bij Raynaud fenomeen
Geneesmiddelen die de bloedvaten verwijden kunnen een positieve invloed kunnen hebben op klachten van het Raynaud fenomeen. Dergelijk vaatverwijdende middelen (vasodilatoren), waaronder calciumantagonisten als amlodipine en nifedipine, worden voorgeschreven als eerstekeus middelen bij deze aandoening. Behalve calciumantagonisten worden ook wel alfa-blokkers (bijv. prazosine), fosfodiesterase-remmers (bijv. sildenafil en tadalafil), prostaglandines (bijv. iloprost) of ACE-remmers voorgeschreven.
Operatie bij Raynaud fenomeen
Wanneer geneesmiddelen onvoldoende helpen wordt, in zeldzame gevallen, een operatie uitgevoerd waarbij zenuwen worden doorgesneden die zorgen voor de vernauwing van de bloedvaatjes in de vingers en/of tenen. Een dergelijke operatie wordt endoscopische thoracale sympathectomie genoemd.
Historie
Het Raynaud fenomeen is genoemd naar de Franse arts Dr Maurice Raynaud. Hij was de eerste die het fenomeen beschreef. Dat was in zijn doctoraalscriptie in 1862.
Synoniemen
fenomeen van Raynaud, Raynaud-fenomeen
Engelse vertaling
Raynaud syndrome, Raynaud phenomenon, Raynaud’s phenomenon