Automutilatie

Bijgewerkt op 24 januari 2022

Wat is automutilatie?

Automutilatie betekent ‘zelfbeschadiging’ of ‘zelfverwonding’. Het kan zich op verschillende manieren uiten, zoals jezelf bekrassen, jezelf snijden, jezelf bijten, jezelf slaan etc. Automutilanten zijn mensen die zichzelf beschadigen of verwonden. Automutileren is jezelf beschadigen of verwonden.

automutilatie - zelfbeschadiging door krassen op de onderarm
zelfbeschadiging door krassen op de onderarm (Bron: Degagebouche)

Automutilatie komt vaak voor, vooral bij jongeren. Vaak is het een uiting van stress of bepaalde gevoelens of emoties. Soms is het een symptoom van een onderliggende ziekte.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen zelfbeschadiging en zelfverwonding. Bij zelfverwonding brengt iemand zichzelf opzettelijk letsel toe dat direct zichtbaar is. Zelfbeschadiging is een breder begrip. Hieronder vallen bijvoorbeeld ook zaken als het doelbewust innemen van giftige stoffen, of een overdosis aan drugs of medicijnen.

Hoe vaak komt het voor?

Automutilatie komt veel voor. In de puberteit doet ongeveer 1 op de 7 jongeren aan zelfbeschadiging, zonder dat daar direct een ziekte aan ten grondslag ligt.

Zelfbeschadigend gedrag komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Op de puberleeftijd komt het zelfs zo’n vier keer vaker voor bij meisjes dan bij jongens.

Vóór de puberteit komt automutilatie niet vaak voor.

Symptomen automutilatie

Automutilatie kan zich op verschillende manieren uiten. Voorbeelden zijn:

  • Jezelf bekrassen
  • Jezelf bijten
  • Jezelf snijden
  • Sigaret uitdrukken op je eigen huid
  • Jezelf slaan
  • Hoofd tegen de muur bonken (‘head banging’)
  • Haren uittrekken (trichotillomanie)
  • Jezelf vergiftigen (auto-intoxicatie)
  • Aanbrengen van etsende stoffen op de huid
  • Inname van etsende vloeistoffen
  • Voorwerpen in jezelf steken of stoppen, bijvoorbeeld naalden
  • Het zichzelf toebrengen van botbreuken
automutilatie - littekens van verbrandingen door sigaretten
littekens van verbrandingen door sigaretten (Bron: John Yockachonis)

Oorzaken automutilatie

Automutilatie komt voor als ‘normaal’ verschijnsel bij pubers. Zelfbeschadigend gedrag kan ook voorkomen als symptoom bij bepaalde ziekten. Ten slotte zijn er godsdienstige rituelen waarbij men zichzelf beschadigd of verminkt (‘zelfkastijding’).

Omgaan met gevoelens

Soms wordt gedacht dat jongeren die zichzelf beschadigen vragen om aandacht. Dat blijkt meestal niet zo te zijn. Ze voelen zich vaak schuldig over hun gedrag en proberen het juist verborgen te houden voor mensen in hun omgeving.

Het zelfverminkende gedrag wordt daarom gezien als een manier om om te gaan met gevoelens van onvrede, emotionele vervlakking, gevoel van waardeloos zijn, stress, angst of depressie. Het is dus eigenlijk een uiting van het onvermogen om op een normale manier om te gaan met stress en andere gevoelens van onvrede.

Risicofactoren

Er zijn bepaalde omstandigheden waaronder jongeren vaker overgaan op automutilatie. Zo is bekend dat automutilatie vaker voorkomt bij jongeren die een ouder hebben verloren. Uit Zweeds onderzoek blijkt dat pubers die een ouder verloren door kanker twee keer vaker zelfbeschadigend gedrag vertonen dan leeftijdsgenoten bij wie dat niet het geval was.

Verder is bekend dat zelfbeschadigend gedrag vaker voorkomt bij mensen die seksueel misbruikt zijn.

Automutilatie als symptoom

Zelfbeschadiging kan ook een symptoom zijn van een psychische aandoening. Voorbeelden zijn depressie, angststoornissen en dwangstoornissen.

Daarnaast zijn er zeldzame ziekten van het zenuwstelsel waarbij zelfbeschadiging als symptoom voorkomt. Voorbeelden zijn de stofwisselingsziekten fenylketonurie, het syndroom van Lesch-Nyhan, het Smith-Magenis-syndroom en het syndroom van Cornelia de Lange.

Automutilatie als bijwerking

Er zijn enkele geneesmiddelen waarbij zelfbeschadigend gedrag is vermeld als bijwerking. Hetzelfde geldt voor gebruik van bepaalde drugs en paddo’s.

paddo's kunnen ook tot automutilerend gedrag leiden
inname van ‘paddo’s’ kan tot automutilerend gedrag leiden (bron: Zergboy)

Kijk voor een uitgebreid overzicht van oorzaken van automutilatie onderaan deze webpagina.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Het kan voor een arts moeilijk zijn om bij iemand met verwondingen erachter te komen dat het om automutilatie gaat. Mensen schamen zich er namelijk vaak voor. Dat betekent dat verwondingen en/of littekens vaak niet direct zichtbaar zijn. En als ze wel zichtbaar zijn zal de patiënt vaak niet aangeven dat ze zelf zijn toegebracht. Het is daarom van belang voor artsen om er gericht naar te vragen. Ook is het van belang om te vragen naar mogelijke risicofactoren, zoals bijvoorbeeld (seksueel) misbruik in het verleden.

Aangezien zelfbeschadiging vaker voorkomt bij mensen met psychische aandoeningen zal de arts vragen naar andere symptomen. Zo zal iemand die depressief is meestal ook klachten hebben als somberheid, slecht slapen, slecht eten en afvallen. Ook gebruik van drugs kan leiden tot automutilatie.

In heel zeldzame gevallen is de automutilatie onderdeel van een onderliggende stofwisselingsziekte. Dat is bijvoorbeeld het geval bij het Lesch-Nyhan syndroom. De arts kan op het spoor komen van deze ziekte door middel van bloedonderzoek. De meeste patiëntjes met deze ziekte hebben namelijk een flink verhoogd urinezuur gehalte in het bloed.

Wat is de behandeling?

Bij veel pubers die zichzelf af en toe beschadigen zal dit gedrag op den duur vanzelf verdwijnen. Bij anderen zal het automutilerende gedrag langere tijd aanhouden. Verder zal bij sommigen sprake zijn van een onderliggende aandoening. In die gevallen is behandeling meestal mogelijk. Behandeling kan dan plaatsvinden door de huisarts, de psycholoog of de psychiater.

Huisarts / Eerste Hulp

Iemand bij wie zelfbeschadiging voorkomt als uiting van nervositeit of spanning kan de huisarts een kalmerend middel voorschrijven. Als zelfbeschadiging een symptoom is van een depressie kunnen antidepressiva voorgeschreven worden.

Voor behandeling van onderliggende psychische problemen kan de huisarts doorverwijzen naar een psycholoog of psychiater.

Daarnaast kan het nodig zijn de toegebrachte wonden te behandelen. Soms zal het nodig zijn hiervoor door te verwijzen naar de Eerste Hulp afdeling van een ziekenhuis.

Doorverwijzing ziekenhuis

Het kan ook voorkomen dat iemand vanwege de zelf toegebrachte verwondingen behandeld moet worden op de Eerste Hulp van een ziekenhuis. De arts in het ziekenhuis zal dan beoordelen of voor verdere behandeling verwijzing naar een psycholoog of psychiater nodig is.

Het kan ook zijn dat het automutilerende gedrag leidt tot aandoeningen waarvoor andere medisch specialisten moeten worden ingeschakeld. Iemand bij wie het zelfbeschadigende gedrag op de ogen is gericht kan bijvoorbeeld een beschadiging van het hoornvlies (cornea-erosie) oplopen. In dat geval is verwijzing naar een oogarts nodig. Ook kan een zelf aangebrachte verwonding aanleiding geven tot een complex regionaal pijnsyndroom (CRPS).

Psycholoog

Een psycholoog kan proberen het zelfbeschadigende gedrag af te leren of te vervangen door gedrag dat minder schade toebrengt. Behandelingen die worden toegepast zijn de zogenaamde ‘dialectische gedragstherapie’ en psychoanalyse.

Psychiater

Mensen die zichzelf beschadigen en bij wie een onderliggende psychische ziekte wordt vermoed zullen vaak worden doorverwezen naar een psychiater. De psychiater zal in eerste instantie een diagnose stellen. Als bekend is waar het automutilerende gedrag door wordt veroorzaakt kan een behandeling worden ingesteld. Die kan bestaan uit bijvoorbeeld het voorschrijven van medicijnen, of psychotherapie.

Medicijnen die kunnen worden voorgeschreven bij mensen die zichzelf beschadigen zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Als een depressie ten grondslag ligt aan de automutilatie kan een antidepressivum worden voorgeschreven. Is er sprake van een psychose, dan is een antipsychoticum de aangewezen medicatie.

Andere talen

Engelse vertaling

self-harm, self-injury, self-mutilation, automutilation

Duitse vertaling

Selbstverstümmelung, Automutilation

Verder lezen / Referenties

  • N Kool, W Pollen en B van Meijel, ‘Zelfbeschadigend gedrag’, gepubliceerd in de rubriek ‘Klinische les’ van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 2010; 154: A1732.
  • TB Grenklo, U Kreicbergs ea, ‘Self-injury in Teenagers Who Lost a Parent to Cancer; A Nationwide, Population-Based, Long-term Follow-up’, gepubliceerd in JAMA Pediatrics van februari 2013; 167(2): pagina’s 133-140.
  • ME Attema-de Jonge, CB Portier en EJF Franssen, ‘Automutilatie na gebruik van hallucinogene paddenstoelen’, gepubliceerd in de rubriek ‘Klinische lessen’ van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 29 december 2007; 151(52): pagina’s 2869-2872.
  • M van Moffaert & HGM Rooijmans, ‘Cutane automutilatie; beloop en behandeling’, gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 1992; 136(8): pagina’s 360-362.

Automutilatie – Differentiaal Diagnose (DD)

Hieronder een overzicht van oorzaken voor automutilatie. Het getal achter de oorzaak is een schatting van het aantal mensen dat jaarlijks in Nederland vanwege die oorzaak aan zelfbeschadiging doet.

Vaak voorkomende oorzaken van zelfbeschadiging: >500/jaar

Zeldzame oorzaken van zelfbeschadiging: <500/jaar

Zeer zeldzame oorzaken van zelfbeschadiging: <10/jaar

Synoniemen

Andere namen voor automutilatie zijn zelfbeschadiging, zelfverwonding, jezelf pijn doen, jezelf snijden, jezelf bekrassen, zichzelf beschadigen, zichzelf verwonden, zichzelf snijden, zelfbeschadigend gedrag, zelfdestructief gedrag, zelfverminkend gedrag, auto-agressie, opzettelijke verwonding en automutilerend gedrag.

1 gedachte over “Automutilatie”

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven