Testosteron

Bijgewerkt op 7 september 2022

Wat is testosteron?

Androgenen zijn mannelijke geslachtshormonen. Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Het speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van mannelijke voortplantingsorganen als de zaadballen (testikels) en de prostaat. Daarnaast bevordert het de zogenaamde mannelijke geslachtskenmerken, zoals baardgroei, toename spiermassa, toename van de botdichtheid, en verlaging van de stem.

Testosteron wordt synthetisch gemaakt en verkocht als product. Dat kan zijn als geneesmiddel, maar ook als dopingmiddel.

Testosteron als geneesmiddel

Testosteron als geneesmiddel wordt gebruikt bij de behandeling van ernstige gevallen van botontkalking, bij bepaalde vormen van borstkanker, bij een te laag testosteron gehalte in het bloed, en bij cachexie (uitmergeling).

Testosteron als dopingmiddel

Testosteron als dopingmiddel wordt vooral gebruikt door krachtsporters. Het stimuleert de spiergroei en het herstel na zware krachttraining.

sommige krachtsporters gebruiken van testosteron afgeleide producten voor spierontwikkeling
sommige krachtsporters gebruiken van testosteron afgeleide producten voor spierontwikkeling

Verlaagd testosteron gehalte

Een verlaagd testosteron gehalte in het lichaam kan leiden tot verschillende klachten, zoals moeheid en afname van de spierkracht. Ook neemt de botdichtheid af bij langdurige verlaging van het testosteron gehalte.

Werking van testosteron

Bij mannen wordt testosteron vooral uitgescheiden door de testikels (zaadballen). Ook vrouwen maken kleine hoeveelheden testosteron aan. Dat gebeurt in de eierstokken. Testosteron wordt in ons lichaam gemaakt uit cholesterol. In de lever wordt het omgezet in onwerkzame metabolieten.

Testosteron oefent in ons lichaam z’n werking uit door te binden aan zogenaamde ‘androgeenreceptoren’. Dergelijke androgeenreceptoren zijn aanwezig in verschillende weefsels in het menselijk lichaam.

Doordat testosteron (en andere androgenen) binden met androgeenreceptoren komt een chemisch proces op gang in de cellen waar de androgeenreceptoren zich op bevinden. Dat leidt uiteindelijk tot de aanmaak van eiwitten (proteïnen) in die cellen. Die productie van die eiwitten leidt in verschillende weefsels en organen tot effecten.

De effecten die testosteron in het mannelijke lichaam tot stand brengt worden onderverdeeld in ‘viriliserende effecten’ en ‘anabole effecten’.

Viriliserende effecten

Met de viriliserende effecten van testosteron wordt bedoeld dat het hormoon veranderingen veroorzaakt die kenmerkend zijn voor het mannelijke geslacht.

Viriliserende effecten zijn:

  • Ontstaan van mannelijk patroon van haargroei:
    • baardgroei
    • toename lichaamsbeharing, waaronder groei van borsthaar
    • kaalheid op het behaarde hoofd
  • Verlaging van de stem door groei van het strottenhoofd
  • Groei van de penis en de zaadballen
  • Seksualiteit:
    • toename libido en seksuele activiteit
  • Gedrag:
    • toename energie
    • toename competitief gedrag
    • toename agressiviteit

Anabole effecten

Met anabole effecten wordt bedoeld veranderingen die ertoe leiden dat bepaalde weefsels in omvang en kracht toenemen.

Anabole effecten zijn:

  • Spieren:
    • toename van de spiermassa
    • toename van spierkracht
  • Skelet:
    • toename van botdichtheid
    • toename van lengtegroei
    • versnelling van uitrijping van lange pijpbeenderen
  • Bloed:

Historie

In 1889 professor Brown-Séquard van de Harvard Universiteit maakte een elixir gemaakt van testikels van honden en cavia’s. Hij spoot dit elixir bij zichzelf onder de huid. Hij beschreef dat hij, na toediening van het ‘verjongende elixir’ zich energieker voelde.

professor Brown Sequard
professor Brown Sequard

In 1927 werd door professor Fred Koch, en zijn medewerker Lemuel McGee, van de Universiteit van Chicago een substantie uit rundertestikels geïsoleerd. Door Koch en zijn medewerkers werd deze substantie toegediend aan kapoenen. Kapoenen zijn haantjes die op jonge leeftijd gecastreerd zijn en bij wie geen ‘mannelijke’ geslachtskenmerken zijn ontwikkeld. Vervolgens werden bij die dieren androgene effecten gezien die verdwenen waren na castratie van de dieren. Zij concludeerden dat er in de testikels een stof moest zitten die verantwoordelijk was voor  deze androgene effecten.

In 1934 werd door professor Ernst Laqueur van de Universiteit van Amsterdam gezuiverd testosteron uit rundertestikels geïsoleerd. Professor Laqueur werkte bij het Nederlandse farmaceutische bedrijf Organon in Oss, dat in de jaren ’20 was opgericht nadat ontdekt was hoe insuline uit alvleesklieren van dieren kon worden geïsoleerd.

professor Ernst Laqueur - eerste die testosteron isoleerde uit testikels
professor Ernst Laqueur – eerste die testosteron isoleerde uit testikels

Organon was daarmee, samen Schering in Duitsland en Ciba in Zwitserland, het eerste bedrijf dat op industriële schaal testosteron ging isoleren uit dierlijke testikels. Bij Organon werd ook de naam ‘testosteron’ aan het geïsoleerde hormoon gegeven.

Testosteron werd voor het eerst in een laboratorium gemaakt door professor Butenandt van de Technische Universiteit van Danzig. Bij tegelijkertijd werd testosteron ook door professor Ruzicka, verbonden aan Ciba, gesynthetiseerd. Butenandt en Ruzicka kregen hiervoor in 1939 de Nobelprijs voor Chemie.

professor Adolf Butenandt (1903-1995)
professor Adolf Butenandt (1903-1995) – eerste die synthetische testosteron maakte

Sinds bedrijven als Organon grotere hoeveelheden testosteron konden leveren werd het als geneesmiddel gebruikt voor de behandeling van hypogonadisme bij mannen. Omdat testosteron snel wordt afgebroken als het via de mond wordt toegediend werd het product direct ingespoten in de bloedbaan. Nadeel van dit product was dat het ook snel weer uit het lichaam werd verwijderd. De werkingsduur was dus kort.

In de jaren ’50 van de vorige eeuw kwamen nieuwe producten op de markt waarbij testosteron werd verbonden met verschillende esters. Deze producten worden langzamer afgebroken in het lichaam en zijn daardoor langer werkzaam. Voordeel voor de patiënt is dat er minder vaak injecties nodig zijn.

In de jaren ’70 van de vorige eeuw werd door Organon een product ontwikkeld dat wel werkzaam was na toediening via de mond (orale toediening). Dit product – testosteron undecanoaat – werd bekend onder de merknaam Andriol. Na orale toediening worden kleine hoeveelheden testosteron opgenomen in de lymfe. Via de lymfevaten komt het in het bloed terecht.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw werden testosteronpleister ontwikkeld voor toediening via de huid. Begin 21ste eeuw kwam ook een transdermale gel met testosteron beschikbaar voor toediening via de huid.

Engelse vertaling

testosterone

Verder lezen / Referenties

  • K David, E Dingemanse, J Freud en E Laqueur, Zeitschrift für physiologische Chemie van mei 1935; 233: pagina 281.

testosteron molecuulstructuur
testosteron molecuulstructuur

Uitgegeven door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 28 april 2018
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 28 april 2018

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven