Hematopoëtische groeifactoren

Bijgewerkt op 22 april 2021

Wat zijn hematopoëtische groeifactoren?

Hematopoëtische groeifactoren – ook wel ‘bloedgroeifactoren’ genoemd – zijn stofjes die in ons lichaam de aanmaak van bloedcellen bevorderen. Ze worden aangemaakt door verschillende cellen in ons lichaam.

Tegenwoordig kunnen hematopoëtische groeifactoren ook in een fabriek gemaakt worden. Ze worden als medicijn gebruikt bij mensen met een tekort aan bloedcellen.

Wat doen ze?

Bloedcellen hebben slechts een beperkte levensduur. Dat betekent dat er dagelijks miljarden nieuwe bloedcellen aangemaakt moeten worden. De bloedcellen ontstaan in het beenmerg uit zogenaamde stamcellen. Deze stamcellen ontwikkelen zich tot voorlopercellen van de verschillende bloedcellen, en uiteindelijk tot bloedcellen.

Hematopoëtische groeifactoren worden door verschillende cellen in ons lichaam aangemaakt. Ze regelen de vermenigvuldiging en rijping van stamcellen in het beenmerg. Hierdoor zorger ze ervoor dat er continu een stroom nieuwe bloedcellen vanuit het beenmerg in het bloed komt.

Welke zijn er?

Er zijn drie verschillende typen bloedcellen: rode bloedcellen (erytrocyten), witte bloedcellen (leukocyten) en bloedplaatjes (trombocyten). Bloedplaatjes zijn afkomstig uit grote cellen die megakaryocyten worden genoemd. De ontwikkeling van elk van de typen bloedcellen wordt bevorderd door hematopoëtische groeifactoren.

Erytropoëtine

Er zijn groeifactoren die de aanmaak van rode bloedcellen (erytrocyten) stimuleren. Dit worden ook wel erytropoëtische groeifactoren genoemd. De belangrijkste erytropoëtische groeifactor is erytropoëtine.

G-CSF & GM-CSF

Dan zijn er groeifactoren die de aanmaak van witte bloedcellen (leukocyten) stimuleren. Dit zijn granulocyte colony-stimulating factor (G-CSF) en granulocyte macrophage-stimulating factor (GM-CSF).

G-CSF

Soms wordt de nederlandse vertaling ‘granulocyten-koloniestimulerende factor’ gebruikt voor G-CSF. G-CSF stimuleert vooral de aanmaak van zogenaamde neutrofiele granulocyten. Dat zijn witte bloedcellen die betrokken zijn bij de afweer tegen bacteriën.

GM-CSF

GM-CSF staat voor granulocyte macrophage-stimulating factor. Soms wordt dit vertaald naar ‘granulocyten-macrofagen-koloniestimulerende factor’. GM-CSF wordt gemaakt door verschillende soorten cellen in ons lichaam, waaronder macrofagen, T-cellen en mestcellen. GM-CSF stimuleert stamcellen in het beenmerg om uit te groeien tot neutrofiele granulocyten, eosinofiele granulocyten, basofiele granulocyten en monocyten.

Trombopoëtine

Trombopoëtine stimuleert de aanmaak van megakaryocyten in het beenmerg. Megakaryocyten vallen tijdens de rijping uiteen in meerdere bloedplaatjes (trombocyten). Trombopoëtine zorgt er dus voor dat voldoende bloedplaatjes in het bloed komen.

Hematopoëtische groeifactoren als medicijn

Er zijn nogal wat ziektes waarbij een tekort aan bloedcellen ontstaat. Om die reden hebben wetenschappers geprobeerd om hematopoëtische groeifactoren in laboratoria na te maken, zodat ze als medicijn kunnen worden toegediend. Dat is gelukt met behulp van zogenaamde recombinant-DNA technologie. Hierbij wordt een stukje menselijk DNA ingebouwd in DNA van dierlijke cellen. De dierlijke cellen gaan vervolgens het eiwit produceren waar het stukje DNA voor verantwoordelijk is.

Omdat hematopoëtische groeifactoren altijd eiwitten zijn worden ze met een injectie toegediend. Als ze namelijk als tablet of capsule doorgeslokt zouden worden zouden ze in de maag en dunne darm worden afgebroken. De meeste producten worden geleverd in wegwerpspuiten voor injectie onder de huid. In het ziekenhuis worden de producten ook wel via een infuus of – bij nierpatiënten – direct in de dialyselijn ingespoten.

Hieronder een aantal medicijnen die bestaan uit synthetische versies van hematopoëtische groeifactoren.

Geneesmiddel	Merknaam	Groeifactor
filgrastim	Neupogen	G-CSF
pegfilgrastim	Neulasta	G-CSF
lipegfilgrastim	Lonquex	G-CSF
lenograstim	–	G-CSF

Welke toepassingen hebben ze?

Gebruik van hematopoëtische groeifactoren als geneesmiddel heeft tot een aantal toepassingen/voordelen geleid:

• Gebruik van chemotherapie (antikankermiddelen) – Chemotherapie leidt tot onderdrukking van de aanmaak van bloedcellen in het beenmerg (beenmergdepressie). Dat veroorzaakt bijwerkingen. Door gebruik van hematopoëtische groeifactoren kunnen hogere doses chemotherapie worden gegeven dan zonder deze middelen. Dat betekent dat kanker aggressiever kan worden bestreden;
• Na beenmergtransplantatie of stamceltransplantatie zullen de bloedcellen met behulp van deze middelen weer sneller in aantal toenemen;
• Verhogen van het aantal voorlopercellen voor beenmergtransplantatie/stamceltransplantatie;
• Verhogen van de weerstand tegen infecties bij mensen een verlaagd aantal witte bloedcellen (leukocytopenie);
• Behandeling van anemie (bloedarmoede), waardoor minder behoefte aan bloedtransfusies.

Producten die epoëtine (EPO) bevatten worden tevens gebruikt als dopingmiddel. Doordat ze het aantal rode bloedcellen in het bloed verhogen kan het bloed meer zuurstof naar de spieren transporteren. Hierdoor neemt het uithoudingsvermogen toe. Vooral duursporters zijn op het gebruik van EPO-bevattende producten betrapt.

Beschikbare producten

Momenteel zijn de volgende hematopoëtische groeifactoren als geneesmiddelen beschikbaar:

Producten die epoëtine bevatten of nabootsen

• Abseamed (van EuroCept) – bevat epoëtine-alfa;
• Aranesp – bevat darbepoëtine;
• Binocrit (van Sandoz) – bevat epoëtine-alfa;
• Eprex (van Janssen-Cilag) – bevat epoëtine-alfa;
• NeoRecormon (van Roche) – bevat epoëtine-beta;
• Mircera (van Roche) – bevat methoxypolyethyleenglycol-epoëtine beta – dit is een variant van epoëtine-alfa die continue de erytropoëtine-receptor activeert; wordt langzamer uit het bloed verwijderd dan darbepoëtine en epoëtine; hoeft daarom minder vaak toegediend te worden; andere naam is ‘continuous erythropoetin-receptor activator’ (CERA);
• Retacrit (van Hospira) – bevat epoëtine-zeta

Producten die G-CSF (filgrastim) bevatten of nabootsen

• Accofil (van Accord Healthcare) – bevat filgrastim
• Biograstim (van CT-Arzneimittel) – bevat filgrastim
• Neulasta (van Amgen) – bevat pegfilgrastim
• Neupogen (van Amgen) – bevat filgrastim
• Nivestim (van Hospira) – bevat filgrastim
• Ratiograstim (van Ratiopharm) – bevat filgrastim
• Tevagrastim (van Pharmachemie) – bevat filgrastim
• Zarzio (van Sandoz) – bevat filgrastim
• Lonquex (van Pharmachemie) – bevat lipegfilgrastim

Producten die GM-CSF bevatten of nabootsen

• Leukine (van Genzyme) – bevat sargramostim dat met behulp van gistcellen wordt geproduceerd; dit middel is in Nederland niet op de markt;
• Molgramostim

Deze producten worden gebruikt bij patiënten met kanker die chemotherapie krijgen. De chemotherapie zorgt ervoor dat niet alleen snel delende kankercellen kapot gaan, maar ook snel delende bloedcellen. Het gevolg is dat het aantal witte bloedcellen sterk afneemt. Dit wordt leukocytopenie of leukopenie genoemd. Door de afname van witte bloedcellen neemt het risico op infecties toe. Om dit tegen te gaan kunnen GM-CSF bevattende producten worden voorgeschreven. Bij gebruik van deze producten zal het herstel van het aantal witte bloedcellen sneller gaan.

Engelse vertaling

hematopoietic growth factors

Verder lezen / referenties

• RJ Hauke & SR Tarantolo, ‘Hematopoietic Growth Factors’ in Laboratory Medicine, November 2000, Volume 31, Nummer 11

Synoniemen

Andere namen voor hematopoëtische groeifactoren zijn hematopoietische groeifactoren, colony-stimulating factors, koloniestimulerende factoren en bloedgroeifactoren.

---

Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 7 februari 2017
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 19 mei 2018