Cortisol

Wat is cortisol?

Cortisol is een hormoon dat wordt aangemaakt en uitgescheiden door de bijnieren onder omstandigheden van stress. Daarom wordt het ook wel het stresshormoon genoemd. Cortisol wordt in de bijnieren gemaakt uit cholesterol. De bijnieren zijn kleine driehoekige orgaantje die bovenop de beide nieren liggen. Cortisol behoort tot de chemische groep  van de corticosteroïden.

cortisol
moleculaire structuur

Wat doet cortisol?

Cortisol wordt uitgescheiden onder invloed van – zowel psychische als lichamelijke – stress. Het heeft allerlei werkingen in het lichaam die te maken hebben met de suikerstofwisseling en de vetstofwisseling. Zo verhoogt het het glucose gehalte in het bloed door de aanmaak van glucose in de lever te bevorderen. Daarnaast remt het ontstekingsreacties en onderdrukt het de afweer tegen infecties. Ook helpt het de bloeddruk te regelen. In de hersenen speelt het een rol bij het regelen van slaap, stemming, motivatie en angst.

Het cortisol gehalte in het bloed wordt geregeld doordat de hypothalamus en de hypofyse worden geprikkeld als er sprake is van een tekort aan cortisol in het bloed. Dit leidt tot een toename van de aanmaak van corticotropin-releasing hormoon door de hypothalamus. Dit hormoon prikkelt de hypofyse om het hormoon ACTH aan te maken en uti te scheiden. ACTH zorgt er vervolgens voor dat de bijnieren meer cortisol gaan aanmaken en uitscheiden.

Nadat cortisol in het bloed is uitgescheiden wordt het door het lichaam verspreid. Er zijn veel verschillende organen en weefsels waar cortisol z’n werking uitoefent. Dit gebeurt doordat het hormoon in de cellen van deze organen en weefsels bindt aan bepaalde structuurtjes die receptoren worden genoemd. Door deze binding worden een aantal chemische reacties in gang gezet die leiden tot veranderingen in de organen en weefsels.

Bij welke aandoeningen speelt cortisol een rol?

Verhoogd cortisol gehalte in het bloed

Cortisol wordt door de bijnierschors uitgescheiden als sprake is van stress of gevaar. Dat leidt tot een stijging van het cortisol gehalte in het bloed. Als de stress voorbij is zal het cortisol gehalte weer dalen tot normale waarden. Bij aanhoudende stress zal het cortisol gehalte langdurig verhoogd zijn. Dit kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen, waaronder depressiviteit, angstgevoelens, slaapproblemen, hoofdpijn, vergeetachtigheid, concentratiestoornissen, spijsverteringsstoornissen en gewichtstoename.

Verder kan het cortisol gehalte in het bloed toenemen door een gezwel van de bijnier. Dan wordt gesproken van het syndroom van Cushing. Het kan leiden tot blauwe plekken, aankomen in gewicht, suikerziekte en afname van de spierkracht. Het cortisol gehalte kan ook stijgen ten gevolge van een gezwel in de hypofyse die ACTH aanmaakt en uitscheidt. Het hormoon ACTH zet namelijk de bijnieren aan om cortisol aan te maken en uit te scheiden. In dat geval wordt gesproken van de ziekte van Cushing.

De ziekte van Cushing kan ook onderdeel zijn van een uitgebreidere aandoening van de hypofyse die het syndroom van Nelson wordt genoemd. Als het cortisol gehalte verhoogd is ten gevolge van een verhoogde afgifte van ACTH door de hypofyse, maar zonder dat sprake is van een gezwel van de hypofyse, wordt gesproken van pseudo-Cushing syndroom.

Verlaagd cortisol gehalte in het bloed

Als de bijnieren onvoldoende cortisol aanmaken wordt gesproken van de ziekte van Addison. Het kan leiden tot moeheid, donkere verkleuring van de huid, huidplooien en littekens, verminderde spierkracht, verminderde eetlust, misselijkheid, braken, diarree en verlaging van de bloeddruk (hypotensie).

Engelse vertaling

cortisol

Scroll naar boven