Endocrinologie

Bijgewerkt op 12 juli 2022

Wat is endocrinologie?

Endocrinologie is een medisch specialisme dat zich bezighoudt met ziekten van klieren die hormonen uitscheiden. Klieren die hormonen uitscheiden worden ‘endocriene klieren’ genoemd. Endocriene klieren zijn organen die hormonen aanmaken en in het bloed uitscheiden. Voorbeelden zijn de alvleesklier, de schildklier, de bijnieren en de hypofyse. Hormonen zijn stofjes die door klieren worden aangemaakt maar elders in het lichaam een functie hebben. Zo wordt het hormoon insuline in de alvleesklier aangemaakt maar werkt het vooral op de spieren.

Endocrinoloog

Een arts die gespecialiseerd is in de endocrinologie wordt een ‘endocrinoloog’ genoemd.

Endocrinologen zijn internisten die zich gespecialiseerd hebben in ziekten als diabetes (suikerziekte), de ziekte van Cushing, de ziekte van Addison, en hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier). Dit soort ziekten worden ook wel ‘hormoonziekten’ genoemd.

Kinderendocrinoloog

Kinderartsen die zich specialiseren in de endocrinologie worden kinderendocrinologen genoemd. Zij houden zich bezig met hormoonziekten bij kinderen (kinderendocrinologie).

Welke ziekten vallen hieronder?

Hieronder een overzicht van endocrinologische ziektebeelden. Achter het ziektebeeld staat het orgaan dat door de ziekte is aangetast.

• acromegalie – hypofyse
• Addison crisis (acute bijnierschorsinsufficiëntie) – bijnieren
• anaplastische schildklierkanker (anaplastische schildkliercarcinoom) – schildklier
• auto-immuun pancreatitis – alvleesklier (pancreas)
• bijnieradenoom – bijnieren
• bijnierinfarct – bijnieren
• bijschildklieradenoom (goedaardig gezwel van de bijschildklier) – bijschildklieren
• bijschildklierhyperplasie – bijschildklieren
• bijschildklierkanker (bijschildkliercarcinoom) – bijschildklieren
• bloeding in de schildklier – schildklier
• cyste van de bijschildklier – bijschildklieren
• diabetes type 1 – alvleesklier (pancreas)
• diabetes type 2 – lichaam/spieren
• diabetisch hyperosmolair hyperglycemisch coma – hersenen
• ectopische-ACTH-syndroom (ectopische ACTH-productie) – bloed
• eilandjescelhyperplasie (β-celhyperplasie) – alvleesklier (pancreas)
• erfelijke ouderdomsdiabetes bij jongeren (maturity-onset diabetes of the young) – lichaam
• familiaire hypercalciëmie met hypocalciurie – bijschildklieren
• familial isolated hyperparathyroidism – bijschildklieren
• feochromocytoom – bijnieren
• gezwel van de hypothalamus (hypothalamustumor) – hersenen (hypothalamus)
• glucagon producerende tumor (glucagonoom) – alvleesklier (pancreas)
• hyperthyreotische fase van de ziekte van Hashimoto – schildklier
• hypofyseadenoom – hypofyse
• hypofysesteelonderbrekingsyndroom (ectopische neurohypofyse) – hypofyse
• hypogonadisme – zaadballen (testes, testikels)
• hypothyroid Graves’ disease – schildklier
• idiopathisch hypogonadotroop hypogonadisme – endocriene klieren
• idiopathische juveniele osteoporose – skelet
• ketoacidose door hongeren (vasten) – bloed
• kropgezwel achter het borstbeen (retrosternaal struma) – schildklier
• kropgezwel door tekort aan jodium (endemisch struma) – schildklier
• kwaadaardig feochromocytoom (maligne feochromocytoom) – bijnieren
• latente auto-immuun diabetes – lichaam
• leververgroting door glycogeenstapeling (glycogene hepatopathie) – lever
• lipoatrofie – onderhuids vetweefsel
• lipohypertrofie – onderhuids vetweefsel
• lipoïde congenitale bijnierhyperplasie – bijnieren
• lymfocytaire hypofysitis – hypofyse
• macroprolactinemie – bloed
• man-naar-vrouw transseksualisme – psyche
• MEN-syndroom type I – klieren
• MEN-syndroom type IIA – klieren
• MEN-syndroom type IIB – klieren
• MIDD-type diabetes (maternally inherited diabetes and deafness) – alvleesklier
• mineralocorticoïdtekort (mineralocorticoiddeficientie) – bijnieren
• myxoedeemcoma – schildklier
• ongevoeligheid voor cortisol (cortisolresistentie)
• ontsteking van de schildklier door een bacterie (acute bacteriële thyreoïditis) – schildklier
• osteitis fibrosa cystica – skelet
• parathyromatose – bijschildklieren
• periodieke verlamming tijdens thyreotoxische crisis (thyreotoxische periodieke paralyse) – schildklier
• polyglandulair auto-immuunsyndroom type I – endocriene klieren
• polyglandulair auto-immuunsyndroom type IIIA – endocriene klieren
• polyglandulair auto-immuunsyndroom type IIIB – endocriene klieren
• polyglandulair auto-immuunsyndroom type IIIC – endocriene klieren
• prolactinoom – hypofyse
• pseudo-Cushing syndroom – onbekend
• pseudohypoaldosteronisme type I – chromosomen
• schildklieradenoom – schildklier
• schildklierontsteking van De Quervain (subacute thyreoïditis van DeQuervain) – schildklier
• schildklierontsteking van Riedel (chronische fibreuze thyreoïditis van Riedel) – schildklier
• secundaire hyperparathyreoïdie – bijschildklieren
• slecht werkende bijnieren door geneesmiddelen (geneesmiddelen-geïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie) – bijnieren
• slecht werkende bijnieren door operatie of bestraling (bijnierschorsinsufficiëntie door operatie of bestraling) – bijnieren
• slecht werkende hypofyse (hypopituïtarisme) – hypofyse
• slecht werkende hypothalamus (hypothalamusdysfunctie) – hersenen (hypothalamus)
• spierinfarct in de bovenarm bij suikerziekte (diabetisch spierinfarct in de bovenarm) – spieren
• spierinfarct in de kuit bij suikerziekte (diabetisch spierinfarct in de kuit) – spieren
• spierinfarct in het bovenbeen bij suikerziekte (diabetisch spierinfarct in het bovenbeen) – spieren
• stille schildklierontsteking (stille thyreoïditis) – schildklier
• syndrome of inappropriate ADH-secretion – hypofyse
• syndroom van Cushing – bijnieren
• syndroom van Cushing door bijniertumor – bijnieren
• syndroom van Kallmann – hersenen (hypothalamus)
• syndroom van Marine-Lenhart – schildklier
• syndroom van Mauriac – lever
• syndroom van Morgagni-Morel – schedel
• syndroom van Nelson – hypofyse
• syndroom van Pickardt – hersenen (hypofyse / hypothalamus)
• syndroom van Schmidt (polyglandulair auto-immuunsyndroom type II) – endocriene klieren
• syndroom van Sheehan (postpartum hypopituïtarisme) – hypofyse
• syndroom van Sipple (MEN-syndroom type II) – klieren
• syndroom van Van Wijk-Grumbach – schildklier
• te hoog prolactine-gehalte in het bloed (hyperprolactinemie) – hypofyse
• te langzaam werkende bijschildklier (hypoparathyreoïdie) – bijschildklieren
• te langzaam werkende schildklier door bestraling in het halsgebied (radiotherapie-geïnduceerde hypothyreoïdie) – schildklier
• te langzaam werkende schildklier door geneesmiddel (geneesmiddelen-geïnduceerde hypothyreoïdie) – schildklier
• te langzaam werkende schildklier door oorzaak buiten de schildklier (secundaire hypothyreoïdie) – hersenen (hypofyse / hypothalamus)
• te snel werkende bijschildklier (hyperparathyreoïdie) – bijschildklieren (glandulae parathyreoideae)
• te snel werkende schildklier door andere oorzaak van buitenaf (exogene hyperthyreoïdie) – schildklier
• te snel werkende schildklier door eten van met schildklier verontreinigd vlees (exogene hyperthyreoïdie door eten van met schildklier verontreinigd vlees) – schildklier
• te snel werkende schildklier door gebruik van schildklierhormoontabletten (exogene hyperthyreoïdie door schildklierhormoontabletten) – schildklier
• te snel werkende schildklier door radioactief jodium (jodium-geïnduceerde hyperthyreoïdie) – schildklier
• te veel aldosteron in het bloed (secundair hyperaldosteronisme) – bijnieren
• tekort aan jodium (jodiumdeficiëntie) – schildklier
• thyreotoxische crisis – schildklier
• verhoogde productie van mannelijke geslachtshormonen door de eierstokken (verhoogde testosteronproductie door de ovaria) – eierstokken (ovaria)
• VIPoom – alvleesklier (pancreas)
• XX-male-syndroom – chromosomen
• ziekte van Addison (primaire bijnierschorsinsufficiëntie) – bijnieren
• ziekte van Albright (pseudohypoparathyreoïdie) – bijschildklieren
• ziekte van Conn (primair hyperaldosteronisme) – bijnieren
• ziekte van Cushing – hypofyse
• ziekte van Graves (morbus Graves) – schildklier
• ziekte van Hashimoto (auto-immuun thyreoïditis) – schildklier
• ziekte van Hirata (insuline-autoimmuun-syndroom) – afweersysteem
• ziekte van Plummer (toxisch nodulair struma) – schildklier
• ziekte van Simmonds (necrose van de hypofysevoorkwab) – hypofyse

Endocrinologische onderzoeken

Om vast te stellen of iemand een endocrinologische ziekte heeft zijn speciale onderzoeken beschikbaar. Hieronder een aantal voorbeelden.

• Dexamethason suppressietest – wordt gedaan bij verdenking op het syndroom van Cushing;
• Synacthen-test of ACTH-stimulatietest – wordt gedaan om te kijken hoe de bijnieren reageren op toediening ACTH.

Engelse vertaling

endocrinology