Bijgewerkt op 3 mei 2023
Wat is orthostatische hypotensie?
Orthostatische hypotensie is verlaging van de bloeddruk die optreedt als je vanuit liggende houding overeind komt. Dat leidt meestal tot duizeligheid (licht gevoel in het hoofd) en soms tot flauwvallen. De meest voorkomende oorzaak is het gebruik van geneesmiddelen, met name plaspillen en geneesmiddelen die de bloeddruk verlagen.
De reflex die de bloedruk op peil houdt bij het opstaan uit een zittende of liggende houding, is verminderd. De hypotensie kan enkele minuten duren, maar kan vooral bij oudere mensen ook langer aanhouden. Door de hypotensie treedt duizeligheid en een versnelde hartslag op. Met name ouderen kunnen als gevolg van duizeligheid vallen. Langzaam opstaan uit een zittende houding kan het probleem enigszins verminderen.
Hoe vaak komt het voor?
Orthostatische hypotensie is een veel voorkomend verschijnsel. Jaarlijks krijgen naar schatting zo’n honderdduizend mensen in Nederland ermee te maken. Dat zijn vooral ouderen.
Hoe wordt het vastgesteld?
Vaak zal de arts op grond van de klachten al vermoeden dat er sprake is van orthostatische hypotensie. Kenmerkend is duizeligheid of een ‘licht gevoel in het hoofd’ bij opstaan of overeind komen.
Orthostatische hypotensie kan worden vastgesteld door de bloeddruk eerst in liggende positie te meten, en vervolgens na opstaan of overeind komen. De bloeddruk is na opstaan of overeind komen duidelijk lager. Volgens de definitie moet de bovendruk minimaal 20 mmHg lager zijn of de onderdruk minimaal 10 mmHg. Als reactie op de lagere bloeddruk zal de hartslag omhoog gaan.
In de grafiek is de de bovendruk (systolische druk) uitgezet tegen de tijd. Tijdstip ‘0’ is het moment waarop iemand vanuit liggende positie overeind komt.
Kanteltafeltest (tilt table test)
Een goede manier om orthostatische hypotensie vast te stellen is met behulp van de kanteltafeltest (Engels: ’tilt table test’). Hierbij wordt de patiënt vastgebonden op een ligbank die gekanteld kan worden. De bloeddruk wordt gemeten na vijf minuten horizontaal liggen. Vervolgens wordt de kanteltafel bijna verticaal gezet. Dan wordt opnieuw de bloeddruk gemeten.
Welke oorzaken zijn er?
Orthostatische hypotensie ontstaat doordat de bloedvaten in de benen zich te traag aanpassen bij opstaan of overeind komen. Als iemand opstaat of overeind komt zal door de zwaartekracht bloed vanuit de romp naar de benen stromen. Als reactie daarop zullen de bloedvaten in de benen zich normaal gesproken vernauwen. Dit gebeurt als reflex om ervoor te zorgen dat de bloeddruk op niveau blijft. Als dit onvoldoende en/of te traag gebeurt zal te weinig bloed terugstromen naar het hart. Het hart kan vervolgens onvoldoende bloed rondpompen. Hierdoor zal de bloeddruk (tijdelijk) lager zijn. Door de lagere bloeddruk komt onvoldoende bloed in de hersenen. Hierdoor ontstaat een (tijdelijk) gevoel van duizeligheid.
Er zijn veel verschillende omstandigheden en aandoeningen waarbij orthostatische hypotensie op kan treden. De meesten zijn onder te verdelen en één van de onderstaande categoriën.
- Gebruik van geneesmiddelen: vooral geneesmiddelen die de bloeddruk verlagen (antihypertensiva) kunnen orthostatische hypotensie veroorzaken; hetzelfde geldt voor plaspillen en oudere antidepressiva (tricyclische antidepressiva en MAO-remmers);
- Afname van de hoeveelheid bloed in de bloedvaten, zoals na een grote bloeding, uitdroging (bijvoorbeeld bij gebruik van alcoholische drank), de ziekte van Addison, en bij gebruik van plaspillen;
- Verstijving van de bloedvaten, zoals dat voorkomt bij ouderen door aderverkalking;
- Stoornis van het autonome zenuwstelsel, zoals dat voorkomt bij o.a. diabetes (suikerziekte); het autonome zenuwstelsel regelt onder andere de spanning in de wand van de bloedvaten, en daarmee de bloeddruk. Orthostatische hypotensie door aantasting van het zenuwstelsel wordt ‘neurogene orthostatische hypotensie’ genoemd;
- Gebruik van bepaalde drugs, zoals bijvoorbeeld marihuana;
- Overige ziekten, zoals het syndroom van Ehlers-Danlos, de ziekte van Parkinson en het feochromocytoom.
Het komt regelmatig voor dat meerdere van bovengenoemde oorzaken aanwezig zijn.
Kijk voor een uitgebreide lijst met oorzaken onderaan deze webpagina.
Welke symptomen geeft het?
Klachten ontstaan bij (snel) opstaan of overeind komen. Dit leidt tot een tijdelijke afname van de hoeveelheid bloed die het hart rondpompt. Hierdoor zal ook minder bloed naar de hersenen stromen.
Door de afname van de doorbloeding van de hersenen kunnen de volgende klachten optreden:
- duizeligheid
- vaak voelbaar als een ‘licht gevoel in het hoofd’
- waardoor een verhoogd risico op vallen
- kortdurend verlies van bewustzijn
- soms andere klachten, zoals
- vermoeidheid
- gevoel van zwakte
- moeite met concentreren
- wazig zien of zwart voor de ogen
- hartkloppingen
- misselijk
- bleek zien
- klamme huid
Wat is de behandeling?
Er zijn een aantal dingen die je zelf kunt doen om klachten van orthostatische hypotensie tegen te gaan. Als die niet of onvoldoende helpen kan de arts medicijnen voorschrijven.
Wat kun je zelf doen?
De onderstaande maatregelen helpen om de klachten van orthostatische hypotensie te verminderen.
Langzaam opstaan
Rustig opstaan zorgt ervoor dat de bloedvaten meer tijd hebben om te reageren op een verlaging van de bloeddruk.
Drinken en zout
Neem per dag 2-3 liter vocht en 10 gram zout. Door veel water te drinken en extra zout in te nemen neemt de hoeveelheid vocht in de bloedbaan toe. Daarmee zal de bloeddruk ook toenemen. Dit mag alleen worden gedaan door mensen die GEEN hoge bloeddruk hebben.
Oefeningen vóór het opstaan
Om te voorkomen dat je ’s ochtends bij het opstaan klachten ondervindt kun je voor het opstaan oefeningen doen in bed. Deze oefeningen worden in het engels ‘physical counterpressure manoeuvres’ (PCM) genoemd.
Ophogen hoofdeinde bed
Door het hoofdeinde van het bed op te hogen blijft bloed meer in het onderlijf. Hierdoor zal ’s nachts minder bloed door de nieren stromen. Daarmee neemt de nachtelijke aanmaak van urine af. Dat betekent dat meer vocht in het bloed achterblijft. Dit is gunstig voor het handhaven van een goede bloeddruk ’s ochtends bij het opstaan.
Wat kan de arts doen?
In principe bestaat behandeling van orthostatische hypotensie uit het behandelen van de onderliggende oorzaak. Daarom zal de arts meestal onderzoek doen naar de onderliggende oorzaak.
Stoppen veroorzakende medicijnen
Orthostatische hypotensie wordt bij ouderen vaak veroorzaakt door medicijnen. In dat geval zal de arts beoordelen of het betreffende medicijn gestaakt of vervangen kan worden.
Daarnaast kan de arts de klachten verminderen door het voorschrijven van geneesmiddelen en steunkousen / compressiekousen.
Medicijnen
Er zijn een aantal geneesmiddelen die worden voorgeschreven aan mensen met orthostatische hypotensie. Het gaat om de volgende middelen:
- Fludrocortison: zorgt ervoor dat minder natrium wordt uitgescheiden in de urine; het natrium blijft dan in de bloedbaan en trekt water aan naar de bloedbaan; zo neemt het bloedvolume toe.
- Midodrine: verhoogt de weerstand in de bloedvaten en daarmee de bloeddruk.
- Pyridostigmine (Mestinon): verhoogt de weerstand in de bloedvaten en daarmee de bloeddruk.
Steunkousen / compressiekousen
Door druk van de steunkousen wordt bloed vanuit de onderbenen omhoog geduwd, richting het hart. Zo komt meer bloed beschikbaar voor het hart om door het lichaam rond te pompen. Zo kan de bloeddruk op een hoger niveau komen.
Engelse vertaling
orthostatic hypotension, postural hypotension
Verder lezen / Referenties
- JB Lanier, MB Mote & EC Clay, ‘Evaluation and Management of Orthostatic Hypotension’, gepubliceerd in American Family Physician van 1 september 2011; 84(5): pagina’s 527-536.
- JAHR Claassen, ‘Orthostatische hypotensie bij de oudere patiënt’, gepubliceerd in de rubriek ‘Stand van zaken’ van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 17 maart 2018; 162(11): D1943.
Orthostatische Hypotensie – Differentiaal Diagnose (DD)
Hieronder een uitgebreide lijst met oorzaken van orthostatische hypotensie. Het getal achter de oorzaak is een schatting van het aantal mensen dat jaarlijks in Nederland vanwege die oorzaak orthostatische hypotensie krijgt.
Vaak voorkomende oorzaken van orthostatische hypotensie: >1.000/jaar
- gebruik van alcoholische drank (alcoholconsumptie) – 75.000
- bevalling (partus) – 7.020
- normale veroudering (ouderdom) – 3.300
- gebruik van cannabis – 3.000
- vernauwing van de slagaders door aderverkalking (atherosclerose) – 3.000
- maagbloeding – 1.750
- gebruik van hydrochloorthiazide – 1.674
- inactiviteit / bedrust – 1.170
- gebruik van L-dopa – 1.065
Minder vaak voorkomende oorzaken van orthostatische hypotensie: <1.000/jaar
- gebruik van marihuana – 936
- gebruik van Zyprexa (olanzapine) – 732
- gebruik van plaspillen – 725
- gebruik van lisinopril (Zestril) – 640
- divertikelbloeding – 559
- diabetes type 2 – 540
- boulimie (bulimia nervosa) – 528
- ziekte van Parkinson (morbus Parkinson) – 414
- gebruik van doxazosine – 360
- verlaagd kalium gehalte in het bloed (hypokaliëmie) – 335
- gebruik van alfuzosine (Xatral en merkloze versies) – 160
- diabetes type 1 – 130
- gebruik van methyldopa – 122
- gebruik van geneesmiddelen tegen psychoses (gebruik van antipsychotica) – 120
- gebruik van amitriptyline (Tryptizol, Sarotex) – 117
- inappropriate sinus tachycardia – 112
Zeldzame oorzaken van orthostatische hypotensie: <100/jaar
- syndroom van Bradbury-Eggleston (puur autonoom falen) – 96
- gebruik van imipramine – 91
- autonome neuropathie – 78
- beschadiging van het ruggenmerg (ruggenmergletsel) – 77
- anorexia nervosa – 74
- gebruik van carvedilol – 72
- gebruik van Omnic (tamsulosine) – 60
- gebruik van rituximab (MabThera) – 59
- gebruik van droperidol intramusculaire injecties – 44
- meervoudige systeematrofie (multisysteematrofie) – 41
- gebruik van labetalol (infuus) – 37
- gebruik van urapidil (Ebrantil) – 27
- gebruik van labetalol (tabletten) – 25
- gebruik van cabergoline (Dostinex) – 19
- gebruik van fenelzine (merknaam: Nardil) – 17
- gebruik van chloorpromazine zetpil – 16
- ziekte van Addison (primaire bijnierschorsinsufficiëntie) – 15
- gebruik van Seroquel (quetiapine) – 14
- gebruik van bromocriptine (Parlodel) – 12
- gebruik van tranylcypromine (merknaam: Tracydan) – 11
- gebruik van fosinopril (Monopril) – 10
- feochromocytoom – 10
Zeer zeldzame oorzaken van orthostatische hypotensie: <10/jaar
- zoutverlies door aandoening van de hersenen (syndroom van cerebraal zoutverlies) – 9
- hypofyse-infarct – 9
- gebruik van clonidine (Dixarit) – 8
- gebruik van MAO-remmers – 7
- gebruik van Invega® (paliperidon) – 7
- gebruik van Xeplion® (paliperidon) – 5
- gebruik van Invokana (canagliflozine) – 5
- gebruik van chloorpromazine (Largactil) – 4
- toediening van urapidil injectievloeistof – 4
- gebruik van indapamide – 3
- gebruik van eprosartan (merknaam Teveten) – 3
- syndroom van Lambert-Eaton (Lambert-Eaton myastheen syndroom) – 2
- gebruik van ropinirol (Requip) – 2
- porfyrie – 1
- gebruik van topiramaat – 1
- syndroom van Ehlers-Danlos – 1
- bijnierinfarct – 1
- primaire amyloïdose – 1
- blauwzuurvergiftiging (cyanide intoxicatie) – 1
- gebruik van teriparatide (merknaam: Forsteo) – 0,9
- gebruik van reserpine – 0,8
- kwaadaardig feochromocytoom (maligne feochromocytoom) – 0,6
- gebruik van nortriptyline – 0,5
- gebruik van parecoxib (Dynastat) – 0,5
- syndroom van Allgrove (triple-A syndroom) – 0,4
- syndroom van Ross – 0,4
- syndroom van Riley-Day (familiaire dysautonomie) – 0,3
- tekort aan het enzym dopamine-beta-hydroxylase (dopamine-β-hydroxylasedeficiëntie) – 0,2
- neuropathische heredofamiliale amyloïdose – 0,2
- gebruik van Yervoy (ipilimumab) – 0,1
- erfelijke amyloïdose van de nier (hereditaire renale amyloïdose) – 0,1
Reacties van lotgenoten
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt feedback geven op het artikel, vragen stellen en/of aanvullingen of adviezen geven. Andere lezers kunnen daar weer op reageren. Zo kan een levendige discussie ontstaan. Het is ook een manier om in contact te komen met andere mensen met orthostatische hypotensie. Reacties worden niet automatisch gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie van Simpto.nl gezien zijn. Daar kan soms enige uren overheen gaan.