Bijgewerkt op 10 oktober 2022
Ketonen in Urine – Betekenis
De aanwezigheid van ketonen betekent dat het lichaam teveel ketonen aanmaakt. Ketonen zijn stofjes die vrijkomen als het lichaam vet verbruikt als bron van energie. In eerste instantie verbruikt ons lichaam koolhydraten om aan energie te komen. Koolhydraten worden in ons lichaam omgezet in glucose. Als er te weinig koolhydraten zijn – en dus ook te weinig glucose – zal het lichaam overgaan op ‘verbranding’ van vetten. De aanwezigheid van ketonen in de urine is daarom een teken dat het lichaam is overgegaan op vetverbranding.
In de urine kunnen ketonen eenvoudig worden aangetoond met behulp van teststrookjes.
Een andere naam voor ketonen is ‘ketonlichamen’. De medische naam voor ketonen in de urine is ‘ketonurie’.
Oorzaken ketonen in de urine
Als onvoldoende glucose beschikbaar is voor verbranding gaat het lichaam over op verbranding van vetten. Bij dat proces komen ketonen vrij. Ketonen zijn stofjes als aceton, acetoazijnzuur en betahydroxyboterzuur. Ze komen in het bloed terecht en worden vervolgens in de nieren uitgescheiden in de urine. In principe worden ze daar vanuit de vers gevormde urine weer heropgenomen in het bloed. Maar als de hoeveelheid ketonen die in de urine wordt uitgescheiden boven een bepaalde drempel komt lukt dat niet meer volledig. Dan zullen ketonen dus via de urine uitgeplast worden.
Te weinig koolhydraten
Ketonurie komt voor bij omstandigheden waarbij onvoldoende koolhydraten in het lichaam beschikbaar zijn. Dat kan zijn vanwege langdurig niet of nauwelijks eten (vasten, hongerstaking), of bij het volgen van koolhydraatarm of koolhydraatvrij dieet.
Een andere reden kan zijn dat mensen vanwege aanhoudende misselijkheid en/of braken onvoldoende koolhydraten binnen krijgen.
Diabetes type 1
Een andere belangrijke oorzaak voor ketonurie is suikerziekte (diabetes mellitus). Het gaat dan om diabetes type 1. Mensen met type 1 diabetes maken zelf niet of nauwelijks insuline aan. Insuline is nodig om glucose vanuit het bloed de (spier)cellen in te krijgen. Daar wordt de glucose gebruikt als brandstof om energie op te wekken. Patiënten met type 1 diabetes hebben daarom insuline nodig als behandeling. Meestal wordt de insuline door henzelf via injecties onder de huid toegediend.
Er kan echter een situatie ontstaan dat te weinig insuline wordt toegediend. Dan komt de glucose niet beschikbaar in de cellen als brandstof om energie op te wekken. Het lichaam schakelt dan over op verbranding van vetten.
Overige
Er zijn nog een aantal andere omstandigheden en ziekten waarbij ketonurie kan optreden. Kijk voor een overzicht onderaan deze webpagina.
Hoe wordt het gemeten?
Om een ketonurie aan te tonen wordt een portie verse urine gebruikt. Met de bepaling wordt gekeken naar de hoeveelheid acetoazijnzuur in de urine.
Acetoazijnzuur kan worden bepaald met behulp van teststrookjes of in een laboratorium. Vaak wordt slechts aangegeven of er sprake is van een verhoging of niet. Bij sommige testen wordt onderscheid gemaakt in verschillende niveau’s van verhoging, bijvoorbeeld:
- geringe verhoging (acetoazijnzuur gehalte: <20 mg/dl)
- middelmatige verhoging (acetoazijnzuur gehalte: 20-80 mg/dl)
- significante verhoging (acetoazijnzuur gehalte: >80 mg/dl)
Teststrookjes
De aanwezigheid van ketonen in de urine is vast te stellen met teststrookjes. Een teststrookje (‘dipstick’) wordt enkele seconden in net uitgeplaste urine gehouden. Door de verandering van kleur te vergelijken met een controlekaart kan worden beoordeeld of er sprake is van ketonurie.
Zelf ketonen in urine meten
De teststrips zijn verkrijgbaar bij (online) drogisterijen. Je kunt ze eenvoudig zelf gebruiken om te bepalen of er ketonen in je urine zitten. Kijk voor meer informatie hierover op de webpagina over urine-zelftesten.
Welke testen zijn er?
De meeste testen die beschikbaar zijn voor onderzoek van de urine bepalen meerdere afwijkingen. De meest uitgebreide test is de Uri-Screen Smart zelftest van Roche. Deze test is voor rond de 20 euro (exclusief verzendkosten) beschikbaar. Met deze test kan ook de aanwezigheid van ketonen in de urine worden bepaald.
De Uri-Screen Smart urine-zelftest gaat verder dan andere teststrips doordat – naast ketonen – ook bilirubine, eiwit, urobilinogeen, nitriet, rode bloedcellen, witte bloedcellen (leukocyten) en ascorbinezuur worden bepaald.
Engelse vertaling
Ketonurie – Differentiaal Diagnose (DD)
Hieronder een differentiële diagnose voor ketonurie. Het getal achter de oorzaak geeft een schatting van het aantal mensen dat jaarlijks in Nederland vanwege die oorzaak een verhoogd ketonen gehalte in de urine krijgt.
- zware lichamelijke inspanning – 183.000
- koorts – 127.000
- verlaagd glucose gehalte in het bloed (hypoglycemie) – 16.850
- zware stress – 13.000
- na grote operatie – 12.000
- weinig eten – 11.250
- na grote verwonding – 8.000
- zwangerschap – 2.970
- vetrijk dieet – 985
- acute ziekte – 875
- extreme zwangerschapsmisselijkheid (hyperemesis gravidarum) – 568
- verzuring door suikerziekte (diabetische ketoacidose) – 386
- aanhoudend braken (chronisch braken), zoals onder andere voorkomt bij het cyclisch-brakensyndroom – 305
- diabetes type 1 – 293
- geven van borstvoeding (lactatie) – 290
- anorexia nervosa – 190
- eiwitrijk dieet (proteïne verrijkt dieet) – 84
- ziekte van Hashimoto (auto-immuun hypothyreoïdie) – 39
- MIDD-type diabetes (maternally inherited diabetes and deafness) – 8
- glycogeenstapelingsziekten – 1
- gebruik van Foster NEXThaler inhalator (beclometason en formoterol) – 1
- verhoogd glucagon gehalte – 0,7
- tekort aan het enzym succinyl-CoA-acetoacetaat-transferase (SCOT-deficiëntie) – 0,7
Synoniemen
Andere namen of gelijkende namen voor ketonen in urine zijn ketonurie, aceton in urine, acetonurie, ketonlichamen in urine, ketostoffen in urine, en acetoacetaat in urine.