Bijgewerkt op 16 juli 2021 door Simpto.nl
Wat is hyperuricemie?
Hyperuricemie is een verhoogd urinezuur gehalte in het bloed.
Het urinezuur gehalte bij gezonde mannen is 200-450 µmol/liter. Bij vrouwen is dat iets lager: 180-380 µmol/liter. Deze waarden kunnen per laboratorium iets verschillen. Er wordt dus gesproken van hyperuricemie als het urinezuur gehalte hoger is dan 380 µmol/liter (vrouwen) of 450 µmol/liter (mannen).
Een deel van het urinezuur in het bloed wordt uitgescheiden in de urine. Daarom kan het urinezuur gehalte van de urine ook verhoogd zijn. Dit wordt ‘hyperuricosurie’ genoemd.
Oorzaken hyperuricemie
Er zijn drie hoofdoorzaken voor een te hoog urinezuur gehalte in het bloed. In het eerste geval wordt te veel urinezuur ingenomen met de voeding. In het tweede geval wordt in het lichaam te veel urinezuur geproduceerd. In het derde geval wordt te weinig urinezuur uitgescheiden door het lichaam.
Te veel urinezuur in de voeding
Urinezuur ontstaat bij de afbraak van DNA. DNA zit in cellen. Als we veel vlees eten wordt daarbij tevens veel DNA ingenomen. Bij de spijsvertering worden de spiercellen waar het vlees uit bestaat afgebroken. Bij de afbraak van het DNA uit de cellen komen purines vrij. Purines worden omgezet in urinezuur. Zo leidt afbraak van spiercellen in vlees tot verhoging van het urinezuurgehalte in het bloed.
Overmatige productie van urinezuur
Ook door een toename van de afbraak van eigen cellen kan de urinezuur spiegel in het bloed toenemen. Dat kan voorkomen bij mensen met bloedkanker (leukemie), polycythemia vera en bij behandeling van kanker. Bij de behandeling van kanker worden grote hoeveelheden kankercellen kapot gemaakt. Daarbij komt DNA vrij. Bij de afbraak van het DNA komen purines in het bloed. Purines worden via hypoxanthine en xanthine omgezet in urinezuur. Zo leidt afbraak van cellen in het lichaam tot een verhoging van de urinezuur spiegel in het bloed.
Verminderde uitscheiding van urinezuur
Een deel van het overtollige urinezuur wordt uitgescheiden in de urine. Als de nieren niet goed werken wordt te weinig urine aangemaakt. Dat betekent dat er minder urinezuur kan worden uitgescheiden. De bloedspiegel van het urinezuur gaat dan omhoog.
Ook kunnen bepaalde geneesmiddelen de uitscheiding van urinezuur met de urine verminderen. Bekende voorbeelden zijn ciclosporine en bepaalde plasmiddelen.
Kijk voor een uitgebreid overzicht van oorzaken voor hyperuricemie onderaan deze webpagina.
Symptomen en verschijnselen
Een verhoging van het urinezuur gehalte in het bloed kan ertoe leiden dat het overtollige urinezuur neerslaat als kristallen. Dit gebeurt vooral in gewrichten. De kristallen kunnen zo gewrichtsontsteking veroorzaken. Gewrichtsontsteking door uraatkristallen wordt ‘jicht’ genoemd. De kristallen ontstaan vaak in het gewricht aan de basis van de grote teen.
Hieronder een afbeelding van de voeten van een patiënt met jicht. Het gewricht aan de basis van de grote teen links is rood, pijnlijk en gezwollen. Dit wordt veroorzaakt door ophoping van urinezuur-kristallen in het gewricht.
Een ander gevolg kan zijn dat uraatkristallen worden gevormd in de urine. Daaruit kunnen nierstenen ontstaan. Bij langer bestaande ernstige hyperuricemie kan een zogenaamde ‘uraatnefropathie’ ontstaan. De nieren kunnen daardoor zodanig beschadigd raken dat nierfalen optreedt.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Hyperuricemie kan aan het licht komen tijdens bloedonderzoek. Het kan ook zijn dat bij lichamelijk onderzoek of beeldvormend onderzoek afwijkingen worden gevormd die wijzen op hyperuricemie.
Hieronder een afbeelding van een röntgenfoto van de voet van iemand met jicht. Neerslag van uraatkristallen in het gewricht van de grote teen hebben geleid tot slijtage in het gewricht. Tevens is ophoping van urinezuur in de vorm van een tophus (jichtknobbel) zichtbaar.
Behandeling hyperuricemie
De behandeling is gericht op het verlagen van de urinezuurconcentratie in het bloed en het tegengaan van de vorming van uraatkristallen.
Het verlagen van het urinezuur gehalte in het bloed zal (1) de vorming van nieuwe uraatkristallen tegengaan, en (2) helpen om bestaande uraatkristallen op te lossen. Dit laatste kan lang duren bij mensen die al langere tijd last hebben van jicht. Bij hen zijn grotere hoeveelheden urinezuur opgeslagen in gewrichten en tophi.
Verlaging van het urinezuur gehalte in het lichaam kan met behulp van adviezen, dieet, en medicijnen. Ook is het mogelijk de uitscheiding van urinezuur met de urine te bevorderen door de zuurgraad van de urine te veranderen.
Adviezen & Dieet
Zowel overgewicht als overmatig gebruik van alcohol gaan gepaard met verhoogde urinezuur spiegels in het bloed. Bij mensen met overgewicht is afvallen dus van belang. Bij mensen die veel alcoholische drank innemen is matiging hiervan van belang.
Verder neemt de kans dat urinezuurkristallen neerslaan in gewrichten toe met verlaging van de temperatuur. Het is daarom van belang om koude temperaturen te vermijden.
Urinezuur wordt gevormd uit purines. Door de hoeveelheid purines in de voeding te beperken zal het urinezuur gehalte in het bloed dalen.
Ten slotte is het van belang om voldoende te drinken. Geadviseerd wordt om minimaal 2 liter per dag te drinken. Inname van vocht bevordert de uitscheiding van urinezuur via de urine.
Geneesmiddelen
Er zijn verschillende soorten geneesmiddelen die worden gebruikt bij de behandeling van hyperuricemie.
Xanthine-oxidase remmers
De eerste groep wordt ‘xanthine-oxidase remmers’ genoemd. Deze middelen verlagen de aanmaak van urinezuur in het lichaam. Ze doen dit door het enzym ‘xanthine-oxidase’, dat een rol speelt bij de productie van urinezuur, te remmen. Een voorbeeld van een dergelijk middel is allopurinol.
Een nieuwer middel is febuxostat.
Uricosurica
Een andere groep medicijnen is die van de zogenaamde ‘uricosurica’. Dit zijn middelen die de uitscheiding van urinezuur in de urine bevorderen. Een voorbeeld is probenecide. Een ander uricosuricum is benzbromaron.
Nieuwere middelen
Een nieuw middel tegen hyperuricemie is rasburicase. Rasburicase stimuleert de omzetting van urinezuur in allantoïne. Allantoïne is beter oplosbaar in water dan urinezuur. Daardoor wordt het makkelijker via de urine uitgescheiden.
Sevelameer
Sevelameer bindt urinezuur in de darm, waardoor het wordt uitgescheiden via de ontlasting.
Vrouwelijke hormonen
Oestrogenen bevorderen de uitscheiding van urinezuur in de urine. Daarom komt jicht bij vrouwen vóór de overgang nauwelijks voor, maar erna wel. Na de overgang is de oestrogeen-spiegel in het bloed namelijk lager. Ook vrouwen die de anticonceptiepil gebruiken hebben gemiddeld een lagere urinezuurspiegel dan vrouwen die dat niet doen. De meeste anticonceptiepillen bevatten namelijk ook oestrogenen.
Lithium
Lithium bevordert de oplosbaarheid van urinezuur. Daarmee zal het urinezuur makkelijker worden opgenomen in de urine en zo worden uitgescheiden.
Zuurgraad van de urine
Vermindering van de zuurgraad (verhoging van de pH) van urine verhoogt de oplosbaarheid van urinezuur. Middelen die kunnen helpen bij het verlagen van de zuurgraad van de urine zijn natriumbicarbonaat, kaliumcitraat, magnesiumcitraal. Ook het geneesmiddel acetazolamide zorgt voor een verlaging van de zuurgraad van urine.
Andere talen
Engelse vertaling
hyperuricemia (Amerikaans), hyperuricaemia (Engels)
Duitse vertaling
Verder lezen / Referenties
- B Nickolaus, ‘Symptomatische Hyperurikämie: Eine komplexe Systemerkrankung’, gepubliceerd in het Deutsches Ärzteblatt van 10 oktober 2014; 111(41): pagina 1762.
- I Neu, ‘Pathogenese und Klinik der Hyperurikämie’, gepubliceerd in het Deutsches Ärzteblatt van 19 augustus 1976; 34: pagina 2169.
- ‘Chronische Hyperurikämie: Eine neue Option für Gichtpatienten’, gepubliceerd in de rubriek ‘Pharma’ van het Deutsches Ärzteblatt van 9 augustus 2010; 107(31-32): pagina 1529.
Hyperuricemie – Differentiaal Diagnose (DD)
Hieronder een uitgebreid overzicht van oorzaken van hyperuricemie. Het getal achter de oorzaak is een schatting van het aantal mensen dat jaarlijks in Nederland vanwege die oorzaak een verhoogd urinezuur gehalte in het bloed heeft.
Vaak voorkomende oorzaken van hyperuricemie: >1.000/jaar
- gebruik van alcoholische drank (alcoholconsumptie) – 1.700.000
- uitdroging (dehydratie) – 51.000
- vetzucht (obesitas) – 22.100
- gebruik van antikankermiddelen (chemotherapie) – 15.000
- jicht (artritis urica) – 9.280
- gebruik van acetylsalicylzuur (Aspirine) – 5.120
- gebruik van plaspillen (diuretica) – 4.416
- slecht werkende nieren (acute nierinsufficiëntie) – 4.080
- metabool syndroom – 3.850
- weinig eten / vasten – 2.700
- te snel werkende bijschildklier (hyperparathyreoïdie) – 2.210
- veel bier drinken – 1.700
- jichtknobbeltjes (tophi) – 1.478
- gebruik van cisplatina – 1.020
Minder vaak voorkomende oorzaken van hyperuricemie: <1.000/jaar
- sarcoïdose – 918
- gebruik van L-dopa – 825
- psoriasis (psoriasis vulgaris) – 685
- alcoholverslaving (chronisch alcoholisme) – 350
- acute myeloïde leukemie – 320
- gebruik van eiwit verrijkte voedingssupplementen – 220
- essentiële trombocytemie – 177
- aantasting van de hersenen door slecht werkende nieren (uremische encefalopathie) – 168
- polycytemie (polycytemia vera) – 159
- chronische myeloïde leukemie – 149
- tumor lysis syndroom – 143
- eiwitrijke voeding – 125
- verzuring door ophoping van melkzuur (lactaatacidose) – 119
- gebruik van ciclosporine (Sandimmune, Neoral) – 110
- gebruik van ethambutol – 110
- verbindweefseling van het beenmerg (primaire myelofibrose) – 110
- gebruik van minoxidil tabletten (Lonnoten) – 100
Zeldzame oorzaken van hyperuricemie: <100/jaar
- syndroom van Down (trisomie 21) – 61
- verzuring door suikerziekte (diabetische ketoacidose) – 59
- gebruik van hydroxycarbamide (Hydrea) – 55
- gebruik van Ammonaps (fenylbutyraat) – 32
- gebruik van Zyprexa (olanzapine) – 24
- sikkelcelziekte (sikkelcelanemie) – 22
- gebruik van ticagrelor (Brilique) – 20
- chronische loodvergiftiging – 17
- lymfeklierkanker (maligne lymfoom) – 17
- veel erwten en/of bonen eten – 17
- veel kip eten – 17
- veel vis eten – 17
- ketose – 17
- veel orgaanvlees eten (lever, nier, zwezwerik) – 17
- idiopathische oder familiäre Hyperurikämie – 10
Zeer zeldzame oorzaken van hyperuricemie: <10/jaar
- ziekte van Waldenström (macroglobulinemie van Waldenström) – 9
- gebruik van pyrazinamide – 8
- crush syndroom – 8
- tekort aan het enzym MCAD (MCAD-deficiëntie) – 6
- gebruik van nicotinezuur – 6
- gebruik van bumetanide (Burinex) – 5
- gebruik van sunitinib (Sutent) – 3
- syndroom van Fanconi – 3
- gebruik van baclofen – 2
- syndroom van Kelley-Seegmiller (HGPRTase-deficiëntie) – 2
- ziekte van Von Gierke (glycogeenstapelingsziekte type I) – 1
- gebruik van Rasilez (aliskiren) – 1
- volwassen T-cel leukemie/lymfoom – acute vorm – 1
- syndroom van Lesch-Nyhan – 1
- gebruik van teriparatide (merknaam: Forsteo) – 1
- ziekte van Tarui – klassieke vorm (glycogeenstapelingsziekte type VII – klassieke vorm) – 1
Extreem zeldzame oorzaken van hyperuricemie: <1/jaar
- gebruik van diazoxide – 0,8
- gebruik van Inegy (ezetimibe + simvastatine) – 0,8
- gebruik van Rasilamlo (aliskiren/amlodipine) – 0,8
- gebruik van Rasilez HCT (aliskiren/hydrochloorthiazide) – 0,8
- primaire familiaire congenitale polycytemie – 0,5
- gebruik van etacrynezuur (Edecrin) – 0,5
- gebruik van pembrolizumab (Keytruda) – 0,5
- gebruik van tolvaptan (merknaam: Jinarc) – 0,3
- gebruik van Victrelis (boceprevir) – 0,3
- syndroom van Lowe (oculocerebrorenaal syndroom van Lowe) – 0,1
- gebruik van nilotinib (Tasigna) – 0,1
- syndroom van Bartter – 0,1
- gebruik van azilsartan – 0,03
Synoniemen
Andere namen voor hyperuricemie zijn hyperuricaemie, hyperurikemie, verhoogd urinezuur gehalte in het bloed, hoge urinezuur spiegel in het bloed, stijging urinezuurgehalte en verhoogd urinezuur in het bloed.
Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 16 februari 2018
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 7 november 2018