Hypercholesterolemie

Bijgewerkt op 19 december 2021

Wat is hypercholesterolemie?

Hypercholesterolemie is een verhoogd cholesterol gehalte in het lichaam. Cholesterol is nodig als bouwstof voor de cellen in ons lichaam. Maar te veel cholesterol leidt tot aderverkalking. Dat geeft een verhoogde kans op het krijgen van hart- en vaatziekten. Een verhoogd cholesterol gehalte kan worden veroorzaakt door vet eten, erfelijke aanleg, stress, bepaalde ziekten en het gebruik van bepaalde medicijnen. Het kan worden behandeld met een dieet en eventueel met geneesmiddelen.

Hoe vaak komt het voor?

Hypercholesterolemie is een zeer vaak voorkomende aandoening. Er zijn bij ons geen exacte cijfers bekend over hoeveel mensen jaarlijks hypercholesterolemie krijgen. Het gaat echter om vele tienduizenden mensen per jaar in Nederland.

hypercholesterolemie - oorzaken - symptomen - complicaties - behandeling
hypercholesterolemie in een notendop

Wat is cholesterol?

Cholesterol is een vettige stof die wij met de voeding binnenkrijgen. Voedingsmiddelen die veel cholesterol bevatten zijn eidooiers, vet vlees en vette zuivelproducten. We hebben cholesterol nodig omdat het wordt gebruikt als bouwstof voor de cellen in ons lichaam. Het is namelijk een belangrijk bestanddeel van celmembranen. Daarnaast wordt cholesterol ook gebruikt om andere stoffen van te maken. Het is onder andere de grondstof voor bepaalde hormonen, zoals het stresshormoon cortisol, het mannelijke geslachtshormoon testosteron, en de vrouwelijke geslachtshormonen (oestrogenen en progestagenen).

cholesterol molecuulstructuur
cholesterol molecuulstructuur

Welke vormen van cholesterol zijn er?

Cholesterol is niet oplosbaar is in water. In ons bloed wordt het daarom omgeven door eiwitten. De combinatie van cholesterol en de eiwitmoleculen die eromheen zitten wordt ‘lipoproteïne’ genoemd. Er zijn verschillende van dit soort lipoproteïnes in het bloed. Ze worden onderscheiden op grond van hun dichtheid met de volgende engelse termen:

  • very low density lipoprotein (VLDL) – in het Nederlands spreken we over ‘VLDL-cholesterol‘;
  • low density lipoprotein (LDL) – in het Nederlands spreken we over ‘LDL-cholesterol‘;
  • intermediate density lipoprotein (IDL) – in het Nederlands spreken we over ‘IDL-cholesterol‘;
  • high density lipoprotein (HDL) – in het Nederlands spreken we over ‘HDL-cholesterol‘;

Dit onderscheid is van belang omdat de verschillende vormen ieder een andere rol spelen in onze gezondheid. Zo geeft een verhoogd gehalte aan LDL-cholesterol in het bloed een verhoogd risico op aderverkalking (atherosclerose). Dat betekent dat langdurige verhoging van het LDL-cholesterol kan leiden tot hart- en vaatziekten.

Een verhoogd HDL-cholesterol gehalte beschermt juist tegen hart- en vaatziekten.

Hoe wordt het gemeten?

Om het cholesterol gehalte van het bloed te kunnen meten wordt bloed afgenomen. Meestal gebeurt dat door een zogenaamde ‘venepunctie’. Dat is het aanprikken van een ader, meestal in de elleboogsplooi. Dit aderlijke bloed wordt vervolgens in een laboratorium onderzocht.

Wat is de normaalwaarde?

Het cholesterol gehalte van het bloed wordt weergegeven in millimol/liter, afgekort mmol/l. Een gezond cholesterol gehalte is lager dan 5 mmol/l. Het gaat dan over het totale cholesterol gehalte. Bij een cholesterol tussen 5 mmol/l en 6,5 mmol/l is het risico op hart- en vaatziekten licht verhoogd.

Vaak zal ook worden gekeken naar het LDL-cholesterol gehalte en het HDL-cholesterol gehalte.

In sommige andere landen wordt het cholesterol gehalte van het bloed weergegeven in milligram per deciliter, afgekort mg/dl.

Welke oorzaken zijn er?

Er zijn verschillende redenen waarom het cholesterol gehalte van het bloed verhoogd kan zijn.

In de eerste plaats speelt voeding een belangrijke rol. Daarnaast zijn ook erfelijke aanleg, hormonen en omgevingsfactoren van belang. Ten slotte kunnen ook bepaalde medicijnen het cholesterol gehalte verhogen.

Dieet

Het cholesterol gehalte van het bloed hangt voor een groot deel samen met de hoeveelheid cholesterol die je via de voeding binnenkrijgt. Het is echter wel zo dat als de hoeveelheid cholesterol in de voeding vermindert het lichaam zelf meer cholesterol gaat aanmaken. Dat gebeurt in de lever. Dat kan tijdelijk juist tot een geringe verhoging van het cholesterol gehalte in het bloed leiden.

eigeel bevat veel cholesterol - veel eieren eten kan daarom tot hypercholesterolemie leiden
eigeel bevat veel cholesterol – veel eieren eten kan daarom tot hypercholesterolemie leiden

Erfelijke aanleg

Bij sommige mensen met hypercholesterolemie is sprake van een erfelijke aanleg. Een aandoening waarbij erfelijkheid een belangrijke rol speelt is de zogenaamde familiaire hypercholesterolemie. Bij deze aandoening is sprake van een afwijking van een stukje DNA. Deze afwijking in het DNA leidt tot een verhoging van het cholesterol gehalte in het bloed. Er zijn verschillende afwijkingen van het DNA bekend die tot deze aandoening kunnen leiden, zoals afwijkingen van het APOB-gen. afwijkingen van het LDLRAP1-gen en afwijkingen van het HCHOLA3-gen.

Medicijnen

Hypercholesterolemie kan ook voorkomen als bijwerking van geneesmiddelen. Het gaat vooral om bepaalde plaspillen (bijv. hydrochloorthiazide), middelen tegen psychoses (bijv. Zyprexa), middelen tegen hoge bloeddruk (bijv. beta-blokkers), afweeronderdrukkende middelen (bijv. ciclosporine), en corticosteroïden (bijv. prednison).

Hormonen

Bepaalde hormonen spelen een rol bij het regelen van het cholesterol gehalte in het bloed. Zo kan bijvoorbeeld het stresshormoon cortisol het gehalte aan LDL-cholesterol verhogen. Ook een tekort aan schildklierhormoon kan leiden tot verhoging van het cholesterol gehalte in het bloed.

Omgevingsfactoren

Kijk voor een uitgebreid overzicht van oorzaken van hypercholesterolemie onderaan deze webpagina (hypercholesterolemie – differentiaal diagnose).

Welke symptomen en verschijnselen geeft het?

Een verhoging van het cholesterol gehalte van het bloed geeft op zichzelf geen klachten. Maar langdurige hypercholesterolemie leidt op den duur tot  cholesterolafzettingen in de wanden van slagaders. Deze cholesterolafzettingen kunnen verkalken. Dan ontstaan harde plekken die ‘plaques’ worden genoemd.

Door deze plaques zullen de slagaders vernauwen, zodat er minder bloed door kan stromen. Bovendien kunnen de plaques kapot gaan. Er ontstaat dan als het ware een wond in de wand van het bloedvat. Als reactie daarop zal een bloedstolsel ontstaan. Dit bloedstolsel kan de slagader sterk vernauwen of helemaal afsluiten. Als een dergelijke vernauwing of afsluiting optreedt in de kransslagaders van het hart kan angina pectoris of een hartaanval optreden. Als het ontstaat in bloedvaten in de hersenen kan een herseninfarct optreden.

Als de vernauwing langzaam ontstaat zal de bloedvoorziening van het betreffende orgaan langzaam afnemen. Op een gegeven moment is de bloedvoorziening dusdanig verminderd dat schade aan het orgaan kan optreden. Dan wordt gesproken van ‘ischemie‘. Ischemie kan leiden tot klachten. De klachten die op kunnen treden zijn afhankelijk van het orgaan waar de ischemie ontstaat.

Ischemie van de hersenen kan leiden tot allerlei verschillende uitvalsverschijnselen. Die zijn vaak van voorbijgaande aard. In dat geval wordt gesproken van een ‘Transient Ischemic Attack’, oftewel een ‘TIA‘. Voorbeelden zijn temporary loss of vision, dizziness and impairment of balance, difficulty speaking, weakness or numbness or tingling, usually on one side of the body. Insufficient blood supply to the heart may cause chest pain, and ischemia of the eye may manifest as transient visual loss in one eye. Insufficient blood supply to the legs may manifest as calf pain when walking, while in the intestines it may present as abdominal pain after eating a meal.

Sommige vormen van hypercholesterolemie kunnen leiden tot afzetting van cholesterol in bepaalde delen van het lichaam. Voorbeelden zijn:

  • Xanthelasmata – dit zijn huidkleurige of gelige bultjes aan de oogleden die voorkomen bij mensen met familiaire hypercholesterolemie (zie afbeelding hieronder);
  • Arcus cornaea – dit is een grijzige ring aan de buitenkant van het hoornvlies;
  • Xanthomata – dit zijn ophopingen van cholesterol bevattende stoffen in pezen.
xanthelasma bij hypercholesterolemie
xanthelasma bij hypercholesterolemie (bron: Klaus D. Peter)

Behandeling hypercholesterolemie

Een verhoogd cholesterol gehalte kan worden behandeld met aanpassingen van de levensstijl, dieet en/of geneesmiddelen.

Wat kun je zelf doen?

Leefstijl adviezen

Een aantal aanpassingen in levensstijl helpt al bij het verminderen van het cholesterol gehalte en de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten. Het gaat om de volgende adviezen:

  • Meer lichaamsbeweging
  • Afvallen
  • Stoppen met roken
  • Minder alcoholische drank drinken

Kijk voor afvaltips op de webpagina over ‘Gezond Afvallen‘.

Dieet

Om het cholesterol gehalte te verlagen moeten verzadigde vetten zoveel mogelijk worden vervangen door onverzadigde vetten. Om een gebalanceerde voeding samen te stellen kan een diëtist worden geraadpleegd. Bij mensen met familiaire hypercholesterolemie is een dieet alleen meestal onvoldoende. Kijk voor meer informatie hierover op de webpagina over cholesterol verlagende voeding.

Wat kan de arts doen?

Als leefstijladviezen en dieet onvoldoende verlaging van het cholesterol gehalte geven kan de arts besluiten geneesmiddelen voor te schrijven. Het gaat dan om cholesterolverlagende medicijnen.

Cholesterolverlagende medicijnen – Statines

Er zijn verschillende geneesmiddelen beschikbaar die het cholesterol gehalte van het bloed verlagen. De meest voorgeschreven middelen zijn de zogenaamde ‘statines‘, zoals simvastatine, atorvastatine en rosuvastatine.

generiek simvastatine van Teva
bron: Teva

Tegenwoordig zijn ook andere geneesmiddelen beschikbaar die worden ingezet als statines alleen onvoldoende werken of niet goed worden verdragen door de gebruiker. Statines kunnen namelijk vervelende bijwerkingen geven.

Als een statine onvoldoende effect heeft kan eventueel ezetimibe worden toegevoegd. Ook worden soms galzuurbindende harsen, zoals colesevelam (Cholestagel) voorgeschreven. Dergelijk middelen verlagen het LDL-cholesterol en totaal cholesterol, maar hebben als nadeel dat ze het triglyceriden gehalte verhogen.

Nieuwe middelen – PCSK9-remmers

Een belangrijke groep nieuwe middelen tegen hypercholesterolemie wordt PCSK9-remmers genoemd. Het zijn middelen die per injectie worden toegediend. Ze worden vooral gebruikt bij mensen bij wie statines onvoldoende werken of als statines veel bijwerkingen geven. Voorbeelden van PCSK9-remmers zijn evolocumab, alirocumab en inclisiran. Deze middelen verlagen het LDL-cholesterol.

Praluent (alirocumab) injectiepen
Praluent (alirocumab) injectiepen

LDL aferese

teskts volgt

Andere talen

Engelse vertaling

hypercholesterolemia (amerikaanse spelling), hypercholesterolaemia (engelse spelling)

Duitse vertaling

Hypercholesterinämie

Verder lezen / Referenties

Hypercholesterolemie – Differentiaal Diagnose (DD)

Hieronder een differentiaaldiagnose voor hypercholesterolemie. Dit is een uitgebreide lijst met oorzaken voor een verhoogd cholesterol gehalte in het bloed. Het getal achter de oorzaak geeft een schatting van het aantal mensen dat jaarlijks in Nederland vanwege die oorzaak een verhoogd cholesterolgehalte krijgt.

Vaak voorkomende oorzaken van hypercholesterolemie: >1.000/jaar

Minder vaak voorkomende oorzaken van hypercholesterolemie: <1.000/jaar

Zeldzame oorzaken van hypercholesterolemie: <100/jaar

Zeer zeldzame oorzaken van hypercholesterolemie: <10/jaar

Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 4 april 2018
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 4 april 2018

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven