Bijgewerkt op 28 februari 2022
Wat is de ziekte van Bowen?
De ziekte van Bowen – vaak ‘morbus Bowen’ genoemd – is een regelmatig voorkomende huidaandoening. Kenmerkend voor deze ziekte is een rode, schilferende plek die gemakkelijk gaat bloeden. Deze aandoening kan na verloop van jaren kwaadaardig kan worden. Het is namelijk een voorstadium van plaveiselcelkanker.
De ziekte is genoemd is naar de Amerikaanse huidarts Dr John Templeton Bowen. De medische naam voor de ziekte van Bowen is ‘morbus Bowen’ of ‘intra-epidermaal spinocellulair carcinoom‘.
Wat is de oorzaak?
Er zijn verschillende risicofactoren voor het ontstaan van de ziekte van Bowen. De belangrijkste is (langdurige) blootstelling aan zonlicht. Het gaat dan om de blootstelling aan zonlicht gedurende het leven.
Risicofactoren
De volgende omstandigheden verhogen de kans op het krijgen van morbus Bowen:
- (Langdurige) blootstelling aan zonlicht
- Blootstelling van de huid aan andere vormen van straling, zoals bijvoorbeeld:
- Radiotherapie
- PUVA
- Verminderde weerstand, bijvoorbeeld door:
- Blootstelling aan arsenicum
Als de ziekte van Bowen aan de penis of bij de vagina voorkomt kan dat worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV).
Welke symptomen geeft het?
Huidafwijkingen van de ziekte van Bowen lijken vaak op eczeem. De aandoening geeft de volgende klachten en/of afwijkingen:
- Rode plek op de huid
- grootte kan varieren van 1-10 cm, meestal 1-5 cm
- de plek kan schilferen (lijkt op eczeem of psoriasis)
- komt vaak voor op de volgende plaatsen:
- onderbeen
- rug van de hand
- in de mond
- op de geslachtsdelen (in dat geval wordt meestal gesproken van ‘erytroplasie van Queyrat’)
- rond de anus
- in de handpalm
- onder of naast een nagel
- de plek gaat gemakkelijk bloeden waardoor er korstjes op kunnen zitten
- Er is meestal GEEN jeuk of pijn
Meestal is er maar één huidafwijking, soms zijn er meerdere.
Bij wie komt het voor?
De ziekte van Bowen komt vooral voor bij mensen boven de 50 jaar, en vaker bij vrouwen dan bij mannen.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De aandoening is vaak moeilijk te onderscheiden van andere huidziekten als eczeem of psoriasis. Om die reden wordt vaak in eerste instantie behandeling voor bijvoorbeeld eczeem voorgeschreven. Als behandeling daarvoor niet helpt zal de huisarts doorverwijzen naar een dermatoloog (huidarts).
De dermatoloog zal meestal aan de lokatie en het aspect van de huidafwijking kunnen zien dat het de ziekte van Bowen is. Om de diagnose te bevestigen wordt een huidbiopsie genomen. Daarmee kan namelijk ook onderscheid worden gemaakt met plaveiselcelkanker.
Huidbiopsie
Een huidbiopsie is een stukje huid dat uit de huidafwijking wordt geprikt. Het wordt vervolgens door een patholoog onder de microscoop bekeken. Daarbij zijn afwijkingen zichtbaar die kenmerkend zijn voor de ziekte van Bowen.
Een belangrijk verschil met plaveiselcelcarcinoom is dat de basale laag van de huid niet is aangetast bij de ziekte van Bowen. Bij plaveiselcelcarcinoom is dat wel het geval.
Wat is de behandeling?
De belangrijkste reden om de aandoening te behandelen is vanwege de kans op het ontstaan van huidkanker.
De ziekte van Bowen kan op verschillende manieren worden behandeld. De meest gebruikte behandelingen zijn bevriezing, Efudix crème, fotodynamische therapie en wegsnijden van de afwijking (excisie).
De keuze van de behandeling zal afhangen van de grootte en lokatie van de huidafwijking, de beschikbare behandelingsmogelijkheden en de expertise van de behandelend dermatoloog.
Soms wordt ervoor gekozen om niet te behandelen, bijvoorbeeld bij zeer oude patiënten of patiënten met een ernstige ziekte. Bij hen is de kans namelij groot dat ze overlijden aan iets anders voordat de aandoening kwaadaardig wordt. Dan heeft het geen zin om patiënten nodeloos te belasten met een ingreep of andere behandeling.
Bevriezen (cryotherapie)
Hierbij wordt de huidafwijking aangestipt met vloeibare stikstof. De huidafwijking bevriest hierdoor. De kwaadaardige cellen in de huidafwijkingen zullen hierdoor afsterven. Wat overblijft is een oppervlakkige wond. Die zal vanzelf weer genezen.
Lokale chemotherapie
Hierbij wordt de huidafwijking ingesmeerd met een crème die 5-fluorouracil bevat (merknaam: Efudix). 5-Fluorouracil is een antikankermiddel. Het maakt de afwijkende huidcellen kapot.
Operatieve verwijdering
Hierbij wordt de huidafwijking onder verdoving weggesneden. Dit wordt ‘excisie’ genoemd. Dat gebeurt meestal met een randje gezonde huid rond de afwijking. Vervolgens worden de randen van de wond weer aan elkaar gehecht.
De weggesneden huidafwijking zal door een patholoog-anatoom worden onderzocht onder de microscoop.
Excisie is minder geschikt voor grote afwijkingen. De randen van de wond die dan ontstaat liggen te wijd uit elkaar om aan elkaar te kunnen hechten.
Fotodynamische therapie
Bij fotodynamische therapie wordt een crème aangebracht op de huidafwijking. De crème bevat een stofje dat gevoelig is voor lichtstralen. Stofjes die hiervoor kunnen worden gebruikt zijn methylaminolevulinezuur (MAL) en 5-aminolevulinezuur (ALA).
Enkele uren na het aanbrengen van de crème met MAL of ALA wordt de plek bestraald met speciaal licht. Hierdoor wordt het stofje geactiveerd. Het wordt daarbij omgezet in een stofje dat schadelijk is voor de cellen van de huidafwijking. Zo wordt de huidafwijking kapot gemaakt.
Elektrocoagulatie / cauterisatie
Hierbij wordt de huidafwijking weggebrand door middel van elektrische verbranding. Met een elektrocoagulator of laser wordt de huidafwijking verbrand. Er zal een oppervlakkige wond ontstaan. Die zal vanzelf weer genezen.
Imiquimod
Imiquimod is een geneesmiddel dat in een crème wordt verkocht. Het wordt verkocht onder de merknaam Aldara. Aldara crème moet eenmaal per dag gedurende zestien weken worden gebruikt. Imiquimod stimuleert het afweersysteem om de tumorcellen op te ruimen.
Overige
Bestraling (radiotherapie) en curettage zijn behandelingen die tegenwoordig niet of nauwelijks meer worden toegepast. Bij bestraling wordt de plek bestraald waardoor de tumorcellen kapot gaan. Bij curettage wordt de huidafwijking weggeschraapt.
Wat kun je doen om het te voorkomen?
Voorkom zo veel mogelijk dat je huid verbrand raakt door UV-straling. Dat betekent voorkomen van verbranding door zonnebrand. Maar ook is het van belang om gebruik van de zonnebank te beperken.
Voorkomen van verbranding door zonlicht doe je door beschermende kleding te dragen. Het hoofd kan beschermd worden met een hoofddeksel. Huid die toch blootstaat aan zonlicht kan met zonnebrandcrème worden ingesmeerd. Gebruik daarvoor een zonnebrandmiddel met een hoge beschermingsfactor (factor 30 of hoger).
Beloop
De ziekte van Bowen kan zich ontwikkelen tot een plaveiselcelcarcinoom. Dat is een vorm van huidkanker. De ziekte van Bowen is dus een voorstadium van huidkanker. Een dergelijke aandoening wordt ook wel ‘premaligne aandoening‘ of ‘precancereuze aandoening’ genoemd.
Omdat de ziekte van Bowen kan leiden tot huidkanker is het van belang de aandoening tijdig te ontdekken en te behandelen. Met de juiste behandeling zal de aandoening genezen.
Het is van belang om nieuwe plekjes tijdig te herkennen en te laten behandelen.
Engelse vertaling
Bowen’s disease, squamous cell carcinoma in situ
ICD10-code
D04
Synoniemen
Andere namen voor de ziekte van Bowen zijn morbus Bowen, intra-epidermaal spinocellulair carcinoom, intra-epidermaal spinocellulair carcinoom en plaveiselcelcarcinoom in situ.