Bijgewerkt op 21 oktober 2023
Wat is X-gebonden hypofosfatemie?
X-gebonden hypofosfatemie is een zeldzame aangeboren aandoening die leidt tot een verlaagd fosfaat gehalte in het bloed (hypofosfatemie) en afwijkingen aan het skelet. De aandoening wordt veroorzaakt door een foutje in het DNA.
Hoe vaak komt het voor?
X-gebonden hypofosfatemie is een zeer zeldzame aandoening. Wij schatten dat jaarlijks in Nederland gemiddeld 5-10 kinderen met deze aandoening worden geboren.
Wat is de oorzaak?
X-gebonden hypofosfatemie wordt veroorzaakt door een foutje in het DNA. Het gaat om een foutje van een stukje DNA op het X-chromosoom. Dit stukje DNA wordt het PHEX-gen genoemd. Dit PHEX-gen is verantwoordelijk voor de aanmaak van een bepaald eiwit dat fibroblastgroeifactor 23 (FGF23) wordt genoemd. Door de afwijking (mutatie) van het PHEX-gen maakt het lichaam te veel FGF23 aan. Het gevolg is dat door de nieren te veel fosfaat wordt uitgescheiden in de urine. Hierdoor gaat het fosfaat gehalte in de urine omhoog en het fosfaat gehalte in het bloed omlaag.
Omdat het PHEX-gen op het X-chromosoom zit komt de aandoening vrijwel alleen bij jongens voor. Die hebben namelijk maar één X-chromosoom. Meisjes hebben daarentegen twee X-chromosomen. Meisjes met een afwijking op het PHEX-gen hebben dan altijd nog een gezond (niet-afwijkend) PHEX-gen op het andere X-chromosoom. Zij zullen daardoor niet of nauwelijks symptomen hebben van de ziekte. Omdat de afwijking in het DNA op het X-chromosoom zit, en de aandoening dus vrijwel alleen bij jongens voorkomt, wordt ook wel gesproken van geslachtsgebonden hypofosfatemie.
Bij ongeveer driekwart van de mensen met X-gebonden hypofosfatemie wordt de aandoening geërfd van de ouders. Bij de overige kwart van de mensen is de aandoening spontaan ontstaan in de periode vlak voor de bevruchting in de zaadcel van de vader of de eicel van de moeder. In dat geval wordt gesproken van een spontane mutatie of een de novo mutatie.
Welke symptomen geeft het?
Mensen met X-gebonden hypofosfatemie kunnen de volgende symptomen en ziekteverschijnselen vertonen:
- achterblijvende groei
- kromme benen
- afwijkingen van het gebit
- verminderde spierkracht
- botpijn
- spierpijn
- stuiptrekkingen
Niet iedereen met deze ziekte zal altijd alle symptomen vertonen. Sommige mensen hebben weinig of milde klachten, anderen juist meer of ernstiger klachten.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Het is van belang dat de aandoening op zo jong mogelijke leeftijd wordt vastgesteld. Dan is het namelijk ook mogelijk om vroeg te beginnen met de behandeling. Daarmee worden negatieve gevolgen van de ziekte zo veel mogelijk voorkomen.
De diagnose kan worden bevestigd met behulp van DNA-onderzoek. Daarbij wordt de afwijking (mutatie) in het DNA aangetoond.
Wat is de behandeling?
De behandeling bestaat uit toedienen van fosfaat en gebruik van vitamine D.
Tegenwoordig is een geneesmiddel beschikbaar voor de behandeling van X-gebonden hypofosfatemie. Het gaat om het middel burosumab (merknaam: Crysvita) dat op de markt gebracht wordt door Kyowa Kirin Pharma. Crysvita wordt geleverd als injectievloeistof voor injectie onder de huid (subcutane injectie). Kijk voor meer informatie op de webpagina over burosumab.
Synoniemen
geslachtsgebonden hypofosfatemie