Bijgewerkt op 1 mei 2023
Wat is het VEXAS syndroom?
Het VEXAS syndroom is een zeldzame aandoening waarbij door een foutje in het DNA afwijkende bloedcellen worden gevormd. Dit geeft aanleiding tot ontstekingsreacties en afwijkende voorlopers van bloedcellen in het beenmerg. De aandoening komt alleen bij jongens/mannen voor.
VEXAS is een afkorting van de engelse termen voor kenmerken die dit ziektebeeld beschrijven: Vacuoles – E1 enzyme – X-linked – Autoinflammatory – Somatic. De aandoening werd in 2020 voor het eerst beschreven.
Wat is de oorzaak?
Het VEXAS-syndroom wordt veroorzaakt door een foutje in het DNA. Het gaat om een stukje DNA op het X-chromosoom. Dit stukje DNA wordt het UBA1-gen genoemd. Het levert de blauwdruk voor een eiwit. Dit eiwit wordt Ubiquitin Activating Enzyme genoemd.
Hoe vaak komt ’t voor?
VEXAS syndroom is een zeldzame ziekte. Het is niet precies bekend hoe vaak het voorkomt. Wij schatten dat in Nederland deze ziekte jaarlijks bij enkele tientallen mensen wordt vastgesteld. Meestal ontstaat de aandoening op latere leeftijd. De meeste mensen met VEXAS syndroom zijn 45-75 jaar oud.
Omdat het UBA1-gen op het X-chromosoom voorkomt komt de aandoening vrijwel uitsluitend bij mannen voor. Mannen hebben namelijk maar één X-chromosoom, terwijl vrouwen er twee hebben. Vrouwen kunnen ook een afwijking van het UBA1-gen op het X-chromosoom hebben, maar hebben daarnaast nog een normale versie van het UBA1-gen op het andere X-chromosoom.
Welke symptomen geeft het?
Mensen met VEXAS syndroom kunnen veel verschillende klachten en ziekteverschijnselen hebben, waaronder:
- koorts
- huidafwijkingen
- rode bultjes aan de handpalm
- rode bultjes aan het scheenbeen
- rode bultjes op de arm
- dikke ogen (zwelling van de oogleden)
- hoofdpijn
- pijn in de gewrichten
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Omdat het VEXAS syndroom nog niet zo lang geleden ontdekt is zijn maar weinig artsen ermee bekend. Daarom komt het regelmatig voor dat bij iemand met deze aandoening eerst een andere diagnose wordt gesteld. Als de vastgesteld aandoening vervolgens niet goed reageert op de bijpassende behandeling gaat men op zoek naar een alternatieve diagnose.
De arts kan de diagnose vermoeden op grond van de symptomen, de bevindingen bij lichamelijk onderzoek, en de resultaten van bloedonderzoek. Om de diagnose te bevestigen is meestal beenmergonderzoek of DNA-onderzoek nodig.
Bloedonderzoek
Bij onderzoek van het bloed zijn de zogenaamde ontstekingsparameters vaak verhoogd. Het gaat dan om een verhoging van het zogenaamde C-reactief proteïne (CRP) en verhoging van de bloedbezinkingssnelheid. Dit komt echter bij veel andere aandoening voor en is dus niet kenmerkend voor VEXAS-syndroom.
Verder is vaak sprake van een zogenaamde macrocytaire anemie. Dat betekent bloedarmoede waarbij de rode bloedcellen groter zijn dan normaal.
Beenmergonderzoek
Bij onderzoek van het beenmerg worden vaak afwijkingen gevonden. Vaak zijn kleine holtes (vacuolen) zichtbaar in bloedvoorlopercellen. Dit is niet kenmerkend voor VEXAS-syndroom maar levert wel een sterke aanwijzing voor de diagnose.
DNA-onderzoek
Bij DNA-onderzoek kan de onderliggende afwijking (mutatie) van het UBA1-gen worden gevonden.
Wat is de behandeling?
De behandeling kan bestaan uit geneesmiddelen of een stamceltransplantatie.
Geneesmiddelen
De behandeling wordt vaak begonnen met corticosteroïden, zoals bijvoorbeeld prednisolon. Omdat dit soort middelen op den duur vervelende bijwerkingen geven wordt de dosering na het afnemen van de symptomen meestal afgebouwd. Op dat moment wordt vaak een ontstekingsremmend middel voorgeschreven. Het gaat dan om zogenaamde interleukine-remmers, zoals siltuximab en tocilizumab.
Stamceltransplantatie
Het is mogelijk om VEXAS syndroom te genezen met een zogenaamde allogene stamceltransplantatie. Daarbij worden voorlopercellen van bloedcellen uit het beenmerg van een donor gehaalt en in het bloed van de patient toegediend.
Wat is het beloop?
VEXAS syndroom is een ernstige aandoening die kan leiden tot sepsis, multiorgaanfalen en overlijden. Daarom is tijdige herkenning en behandeling van belang.
Synoniemen
VEXAS-syndroom, Vacuolen-E1-enzym-X-chromosoomgerelateerd-Auto-inflammatoir-Somatisch syndroom
Engelse vertaling
Duitse vertaling
Verder lezen / Referenties
- PLA van Daele, CI van der Made, HL Leavis, AE Hak, J Potjewijd, A Rugers, ‘Chronische anemie en onverklaarde ontsteking – Denk aan het VEXAS-syndroom‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Casuïstiek’ van het Nederlands Tijdschrift voorGeneeskunde van 28 april 2023; 167(17): pagina’s 8-11.
- DB Beck, MA Ferrada, KA Sikora ea, ‘Somatic Mutations in and Severe Adult-Onset Autoinflammatory Disease‘, gepubliceerd in The New England Journal of Medicine van 2020; 383(27): pagina’s 2628–2638.
