Bijgewerkt op 27 maart 2023
Wat is de veteranenziekte?
Veteranenziekte is een ernstige vorm van longontsteking die wordt veroorzaakt door een bacterie. Het gaat om de bacterie Legionella pneumophila. De ziekte wordt ‘veteranenziekte’ genoemd omdat ze voor het eerst beschreven is in 1976 tijdens een bijeenkomst van een groep oorlogsveteranen in Amerika. Elk jaar worden in Nederland zo’n 50-100 mensen ernstig ziek na besmetting met de betreffende bacterie.
De medische term voor deze aandoening is ‘Legionella-pneumonie’ of ‘legionellose’.
Hoe vaak komt het voor?
Veteranenziekte is een zeldzame vorm van longontsteking. Jaarlijks komt de ziekte in Nederland gemiddeld zo’n 50-100 keer voor.
Wat is de oorzaak?
De ziekte wordt veroorzaakt door een infectie met de Legionella-bacterie. Het gaat meestal om de zogenaamde Legionella pneumophila. Deze bacterie komt voor in drinkwater maar kan daar geen kwaad. In warm, stilstaand water tussen de 25 en 40 graden vermenigvuldigt de bacterie zich echter explosief
Infectie met de Legionella-bacterie vindt voor zover bekend uitsluitend plaats door inademing als druppels besmet water zich door de lucht verspreiden, bijvoorbeeld in douches, whirlpools, sauna’s en airconditioners. Daarom raken mensen meestal besmet nadat ze in contact zijn geweest met water uit waterinstallaties die slecht onderhouden of schoongemaakt worden. Dat kan het geval zijn in douches, sauna’s, whirlpools of jacuzzi’s, en zwembaden. Ook luchtbevochtigers kunnen de Legionella-bacterie herbergen. Ook zijn infecties met de Legionella-bacterie beschreven bij mensen die een zogenaamd CPAP-apparaat tegen slaapapneu gebruikten. Als een dergelijk apparaat niet goed wordt schoongemaakt kunnen Legionella-bacteriën zich ook daarin vermenigvuldigen.
De infectie treedt met name op bij mensen die een verminderde afweer hebben. Daarom komt de ziekte met name voor in ziekenhuizen. Roken, alcoholgebruik en suikerziekte zijn risicofactoren voor besmetting.
Welke symptomen geeft het?
De onderstaande klachten en verschijnselen kunnen voorkomen bij mensen met een Legionella-infectie. Het percentage achter het symptoom geeft een schatting van het aantal patiënten met de ziekte bij wie deze klacht optreedt.
- kortademigheid – 93%
- zich niet lekker voelen – 90%
- koorts – 90%
- hoofdpijn – 79%
- hoesten – 73%
- spierpijn – 72%
- droge hoest – 64%
- snel ademen – 34%
- verward – 33%
- snelle hartslag – 21%
- onrustig – 21%
- koude rillingen – 20%
- braken – 16%
- langzame hartslag – 16%
- diarree – 13%
- lusteloos – 13%
- buikpijn – 12%
- plas niet op kunnen houden – 12%
- onbegrijpelijke dingen zeggen – 11%
- moeite met praten – 8%
- ophoesten van bloed of bloederig slijm – 8%
- niet weten welke dag/datum het is – 6%
- ontlasting niet op kunnen houden – 6%
- aangespannen spieren (spierspasmen, spierrigiditeit) – 5%
- niet weten waar je bent – 4%
- aan de huid plukken – 3%
- coma – 3%
- dingen zien die er niet zijn – 3%
- onduidelijk praten – 3%
- sufheid – 3%
- moeite om in evenwicht te blijven – 3%
- scanderende spraak – 2%
- verlies van bewustzijn – 2%
- aanhoudend hoesten – 2%
De klachten ontstaan meestal ongeveer een week na besmetting met de Legionella-bacterie.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Omdat een longontsteking slechts zelden wordt veroorzaakt door de Legionella-bacterie zal een arts niet in eerste instantie aan deze diagnose denken bij het zien van een patiënt met bovengenoemde klachten. Het is ook niet mogelijk om de diagnose op grond van alleen de klachten te stellen. Voor de arts kunnen de volgende aanwijzingen helpen om op het spoor van deze ziekte te komen:
- de longontsteking reageert niet goed op behandeling met antibiotica die standaard worden gebruikt voor de behandeling van longontsteking;
- de patiënt is 1-2 weken geleden in aanraking geweest met (slecht onderhouden) waterinstallatie, bijv. douche, sauna, airconditioning;
- de patiënt heeft last van slaapapneu en gebruikt daarvoor zogenaamde continue positievedrukbeademing (CPAP)-apparatuur.
Bij laboratoriumonderzoek kunnen ook bepaalde afwijkingen worden gevonden. Zo zijn de bloedbezinkingssnelheid (BSE) en het CRP-gehalte van het bloed vaak verhoogd. Ook kan het natrium gehalte van het bloed verlaagd zijn. Dit wordt ‘hyponatriëmie‘ genoemd. De leverenzymen ALAT en ASAT kunnen verhoogd zijn.
Op een röntgenfoto van de longen zijn vaak afwijkingen te zien die passen bij een longontsteking.
Als de arts eenmaal denkt aan de mogelijke diagnose ‘veteranenziekte’ kan de urine worden onderzocht op de aanwezigheid van antigenen van de Legionella-bacterie. Dit wordt een ‘Legionella-urineantigeentest’ genoemd.
Als een zogenaamde ‘broncho-alveolaire lavage’ (BAL) wordt gedaan kan DNA van de Legionella-bacterie direct in de BAL-vloeistof worden aangetoond.
Wat is de behandeling?
Infecties met de Legionella-bacterie worden behandeld met antibiotica. Antibiotica die over het algemeen goed werkzaam zijn tegen de Legionella-bacterie zijn azitromycine, claritromycine, roxitromycine, ciprofloxacine, en levofloxacine.
Beloop & prognose
Na besmetting met de Legionella-bacterie zal bij veel mensen geen veteranenziekte optreden; bij anderen zal de ziekte zich uiten als een soort griep; bij sommigen heeft de ziekte een ernstig beloop waarbij longontsteking optreedt en de patiënt in coma kan raken of zelfs kan overlijden. Het is van te voren niet te zeggen bij wie het verloop ernstig zal zijn.
Veteranenziekte is een ernstige vorm van longontsteking. Patiënten met deze ziekte worden vaak opgenomen in een ziekenhuis. Vanwege de soms ernstige kortademigheid worden patiënten in het ziekenhuis ook relatief vaak opgenomen op de Intensive Care (IC) afdeling.
In Nederland overlijdt ongeveer 5-10% van de mensen met veteranenziekte. De kans op overlijden is lager naarmate de diagnose eerder gesteld wordt. Dan kan namelijk bijtijds met antibiotica worden behandeld die gericht zijn op de Legionella-bacterie.
De kans op een ernstig beloop van de ziekte is verhoogd:
- bij patiënten bij wie de lichaamstemperatuur hoger dan 38,5 °C is;
- bij patiënten die roken;
- en bij patiënten bij wie afwijkingen in beide longen worden gezien op de röntgenfoto.
Engelse term
Legionnaires’ disease, legionellosis
ICD10-code
A48.1
Verder lezen
- JM Stolk ea, ‘Legionella-pneumonie na gebruik van CPAP-apparatuur‘, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2016; 23 april; 160(16): pp. 17-20.
Synoniemen
legionella-infectie, legionellose, legionairsziekte, legionnairsziekte, legionnairs ziekte, legionella-pneumonie, legionella-longontsteking, veteranenziekte