Bijgewerkt op 13 maart 2023
Wat is toxocariasis?
Toxocariasis is een infectie met de larven van een worm van de soort Toxocara. De infectie kan leiden tot verschillende symptomen waaronder koorts, longklachten, en afwijkingen aan de ogen. De aandoening wordt behandeld met anti-wormmiddelen (anthelmintica).
Dit artikel gaat over het voorkomen, de oorzaak, de symptomen, de diagnostiek en de behandeling van toxocariasis.
Hoe vaak komt het voor?
Toxocariasis is een infectie die regelmatig voorkomt. De infectie geeft niet altijd klachten. Daarom zal niet bij iederen die geïnfecteerd raakt worden vastgesteld dat er sprake is van toxocariasis. Uit onderzoek blijkt echter dan in Nederland zo’n 19% van de mensen antistoffen tegen Toxocara-wormen heeft. Dat betekent dat ongeveer één op de vijf mensen ooit in aanraking is geweest met deze worm. Besmetting vindt vooral plaats op de kinderleeftijd. Dat heeft ermee te maken dat kinderen tijdens het spelen in zandbakken, tuinen etc. makkelijk in contact komen met uitwerpselen van (met Toxocara besmette) honden en katten.
Wat is de oorzaak?
Toxocariasis wordt veroorzaakt door een infectie met de larven van wormen van de soort Toxocara, bijvoorbeeld Toxocara canis en Toxocara cati. Toxocara canis is een worm die normaal gesproken bij honden voorkomt. Deze worm wordt ook wel hondenspoelworm genoemd. Toxocara cati is een worm die normaal gesproken bij katten voorkomt en wordt ook wel kattenspoelworm genoemd. Ook andere dieren kunnen met de Toxocara-larven besmet zijn. Hieronder een overzicht van de verschillende subvormen van de Toxocare-worm.
| Naam | Bij welke dieren? |
| Toxocara canis (hondenspoelworm) | honden |
| Toxocara cati (kattenspoelworm) | katten |
| Toxocara malayasiensis | katten |
| Toxocara lyncus | caracal (katachtige) |
De eitjes van de Toxocara-wormen komen voor in de ontlasting van met de worm geïnfecteerde dieren. Door onhygiënische omstandigheden kunnen mensen deze eitjes per ongeluk binnenkrijgen. Soms kunnen mensen eitjes binnenkrijgen door het eten van onvoldoende verhit vlees van geïfecteerde dieren, bijvoorbeeld konijnenvlees van besmette konijnen. Ook het eten van rauwe lever van besmette eenden, kippen, koeien en varkens en zelfs het eten van rauwe ongewassen groenten die vervuild zijn met ontlasting van besmette honden of katten kan leiden tot besmetting.
Na inname zullen de eitjes van de worm in de darm uitkomen. De larven die uit de eitjes kruipen zijn kleiner dan 0,5 millimeter. Ze kunnen door de wand van de darm dringen. Vandaaruit kunnen ze op allerlei plaatsen in het lichaam terechtkomen, waaronder de lever, de longen, de ogen, de hersenen en andere organen of weefsels. In deze weefsels en organen kunnen de larven zelf schade aanrichten, maar ook de lokale afweerreactie van het lichaam kan schade veroorzaken. Bij mensen zullen de larven niet uitgroeien tot wormen. Ze kunnen echter maanden lang als larven door het lichaam zwerven en zich inkapselen in weefsels en organen.
Welke symptomen geeft het?
Een Toxocare-infectie verloopt vaak zonder symptomen. Als meerdere larven zich tegelijkertijd door het lichaam begeven kunnen klachten ontstaan. Als de larven zich in organen begeven ontstaat een ziektebeeld dat viscerale larva migrans wordt genoemd. Als de larven zich in het oog of in beide ogen begeven ontstaat een ziektebeeld dat oculaire larva migrans wordt genoemd. Deze ziektebeelden geven verschillende klachten.
Symptomen viscerale larva migrans
Symptomen die op kunnen treden bij passage van larven door organen (viscerale larva migrans) zijn:
- koorts
- verminderde eetlust
- huiduitslag
- kortademigheid
- piepende ademhaling
- vergrote lever (hepatomegalie)
- vergrote milt (splenomegalie)
In zeer zeldzame gevallen kunnen mensen aan deze vorm van toxocariasis overlijden. Dat is dan meestal het geval als de larven door zijn gedrongen in het hart of de hersenen.
Symptomen oculaire larva migrans
Symptomen die op kunnen treden bij passage van larven door één of beide ogen (oculaire larva migrans) zijn:
- slecht zien met één oog of met beide ogen
Bij wie komt het voor?
Viscerale larva migrans komt vooral voor bij jonge kinderen die dingen, waaronder met Toxocara-eitjes besmette aarde of besmet zand, in hun mond stoppen. Soms komt het voor bij volwassenen die als psychische afwijking aarde of klei innemen. Oculaire larva migrans komt vooral voor bij oudere kinderen en jongvolwassenen. Soms wordt oculaire larva migrans aangezien voor een tumor in het oog.
Wat is het beloop?
De aandoening gaat uiteindelijk meestal vanzelf over. Dat duurt vaak zo’n 6-18 maanden.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Viscerale larva migrans
De diagnose viscerale larva migrans kan worden vermoed op grond van de klachten, de bevindingen bij lichamelijk onderzoek en de resultaten van bloedonderzoek en beeldvormend onderzoek. De diagnose kan worden bevestigd door antistoffen tegen Toxocara aan te tonen in het bloed. Dit gebeurt met behulp van een techniek die enzymimmunoassay heet.
Bloedonderzoek
Bij onderzoek van het bloed is vaak sprake van een toename van het aantal witte bloedcellen (leukocytose). Net als bij andere worminfecties is vooral het aantal eosinofiele witte bloedcellen verhoogd. Dit wordt eosinofilie genoemd. Ook is vaak het gehalte aan IgG-antistoffen verhoogd. Dit wordt hypergammaglobulinemie genoemd.
Beeldvormend onderzoek
Bij mensen met viscerale larva migrans kunnen op een CT-scan of MRI-scan vaak meerdere kleine afwijkingen zichtbaar zijn in de lever of in de borstkas. De lever en/of de milt kunnen vergroot zijn.
Oculaire larva migrans
Oculaire larva migrans wordt vastgesteld met behulp van oogheelkundig onderzoek en eveneens door antistoffen tegen Toxocara aan te tonen in het bloed. In het oog kunnen kleine witte afwijkingen worden gezien in het netvlies. Deze afwijkingen ontstaan als reacite op de aanwezigheid van de larven in het oog.
Wat is de behandeling?
Viscerale larva migrans
Toxocariasis wordt behandeld met geneesmiddelen tegen wormen (anthelmintica). Middelen die vooral voorgeschreven worden zijn albendazol en mebendazol. Behandeling met deze middelen leidt tot afsterven van de larven. Daarbij kunnen stofjes vrijkomen die een ontstekingsreactie of overgevoeligheidsreactie in het lichaam veroorzaken. Om een dergelijke reactie te beperken wordt de dosering van de anthelmintica bij voorkeur geleidelijk opgebouwd. Tevens worden vaak tegelijkertijd corticosteroïden voorgeschreven om de reactie te onderdrukken.
De aanbevolen dosering voor albendazol is tweemaal per dag 400 mg, gedurende vijf dagen. De aanbevolen dosering voor mebendazol is tweemaal per dag 100-200 mg gedurende vijf dagen. Sommige artsen schrijven mebendazol voor langere tijd in hogere dosering voor.
Mensen met milde klachten hoeven in principe niet te worden behandeld. De aandoening gaat namelijk na verloop van tijd vanzelf over. Soms worden bij milde klachten antihistaminica voorgeschreven. In geval van ernstige klachten worden vaak corticosterïden voorgeschreven, bijvoorbeeld 20-40 mg prednison per dag.
Oculaire larva migrans
In geval van aantasting van het oog (oculaire larva migrans) worden voornamelijk corticosteroïden voorgeschreven, zowel systemische corticosteroïden als lokale corticosteroïden. Ook kan daarnaast een antiwormmiddel worden voorgeschreven, zoals bijvoorbeeld albendazol. Daarnaast worden technieken gebruikt om de larven in het oog dood te maken, zoals laserbehandeling, cryochirurgie en vitrectomie (operatieve verwijdering van het glasachtig lichaam).
Hoe kun je het voorkomen?
Het ontwormen van huisdieren helpt toxocariasis te voorkomen. Daarnaast is het van belang om contact met aarde of zand waarin dieren hun ontlasting kunnen hebben gedaan te vermijden. Zo is het van belang om bij het tuinieren handschoenen te dragen. Zandbakken kunnen het best afgedekt worden om te voorkomen dat er honden en katten in gaan poepen. Groente en fruit dienen vóór consumptie goed gewassen te worden. Kinderen kan worden geadviseerd bij het buitenspelen geen zand of aarde in de mond te nemen en na het buitenspelen hun handen te wassen.
Samenvatting
Toxocariasis wordt veroorzaakt door bepaalde wormen waarmee honden en katten vaak besmet raken. De eitjes van deze wormen komen, via de ontlasting van besmette honden en katten, terecht in parken, zandbakken etc. Mensen, en met name kinderen, kunnen zo in contact komen met de eitjes van de wormen en deze per ongeluk binnenkrijgen. Soms kunnen mensen besmet raken door het eten van onvoldoende verhit vlees van besmette dieren. De eitjes die worden ingenomen groeien in het lichaam uit tot larven.
In het menselijk lichaam kunnen de larven twee soorten ziektebeelden veroorzaken, namelijk viscerale larva migrans en oculaire larva migrans. In het eerste geval verspreiden de larven zich in organen en weefsels. In het tweede geval zitten larven in het oog.
De diagnose kan worden gesteld door antistoffen tegen Toxocara aan te tonen in het bloed. Zodra viscerale larva migrans is vastgesteld kan worden behandeld met geneesmiddelen tegen worminfecties, zoals bijvoorbeeld albendazol of mebendazol. Behandeling is echter niet altijd noodzakelijk. Als er weinig klachten zijn kan worden besloten het beloop zonder behandeling af te wachten. Het lichaam zal de larven over het algemeen zelf in de loop van weken opruimen. Bij ernstige klachten kunnen eventueel antihistaminica en corticosteroïden worden voorgeschreven.
Oculaire larva migrans kan worden behandeld met corticosteroïden, antiwormmiddelen en/of laserbehandeling, cryotherapie of operatieve verwijdering van de larven.
Synoniemen
toxocariase, Toxocara-infectie
Engelse vertaling
toxocariasis
Verder lezen / Referenties
- D Despommier, ‘Toxocariasis: Clinical Aspects, Epidemiology, Medical Ecology, and Molecular Aspects‘, gepubliceerd in Clinical Microbiology Reviews van april 2003; 16(2): pagina’s 265–272.
- PAM Overgaauw, ‘Toxocara-infecties bij mens en dier‘, gepubliceerd in Infectieziekten Bulletin, jaargang 29, nummer 2, februari 2018.
- E Pinelli, ‘Toxocariasis: epidemiologie, pathogenese, diagnostiek, behandeling en de relatie met allergische aandoeningen‘, gepubliceerd in Tijdschrift voor Infectieziekten van 2010; 5(5): pagina’s 172-179.