Bijgewerkt op 22 oktober 2024 door Simpto.nl
Wat is tetanus?
Tetanus is een zeer zeldzame ziekte die door een bacterie wordt veroorzaakt. De aandoening kan tot verschillende klachten leiden, en zonder behandeling zelfs tot overlijden van de patiënt. De diagnose wordt gesteld op grond van het verhaal van de patiënt en de klachten. Er is geen goede test om de ziekte aan te tonen. Behandeling bestaat uit toediening van tetanusimmuunglobuline.
Dit artikel gaat over oorzaak, symptomen, diagnostiek en behandeling van tetanus.
Hoe vaak komt het voor?
Tetanus is een zeer zeldzame ziekte. Jaarlijk wordt de aandoening hooguit één tot enkele keren vastgesteld in Nederland. De ziekte is zo zeldzaam omdat kinderen op jonge leeftijd worden ingeënt tegen tetanus. Vroeger kwam de ziekte veel vaker voor.
Wat is de oorzaak?
Tetanus wordt veroorzaakt door de bacterie Clostridium tetani. Deze bacterie maakt zogenaamde sporen die lang kunnen overleven in zand, aarde, straatvuil en ontlasting. De sporen maken een giftige stof die tetanospasmine wordt genoemd. De sporen kunnen in het lichaam komen als iemand een wond heeft. Tetanospasmine veroorzaakt de klachten van tetanus.
Welke symptomen geeft het?
De volgende klachten kunnen voorkomen:
- spierkrampen
- deze komen steeds weer terug, of houden zelfs gedurende lange tijd aan
- kaakklem, door samentrekking van de kauwspieren
- samentrekking van spieren van het gelaat zodat het lijkt of de patient continu grimmig lacht; dit wordt door artsen ook wel ‘risus sardonicus’ genoemd
- moeite met ademen / ernstige kortademigheid door samentrekking van ademhalingsspieren
- aanvallen waarbij het lichaam als een boog gespannen is (opisthotonus)
- dit komt door het samentrekken van spieren van rug en borst
- dit soort aanvallen doen vaak erg pijn
De klachten die kunnen optreden bij tetanus worden veroorzaakt door het stofje tetanospasmine. Deze giftige stof wordt door de sporen van de bacterie uitgescheiden. Als tetanospasmine in het menselijk lichaam komt veroorzaakt het samentrekking van spieren doordat het de zenuwen prikkelt die de spieren doen samentrekken.
Na besmetting met de bacterie kan het van twee dagen tot drie weken duren voordat de klachten ontstaan. Deze duur – de zogenaamde incubatietijd – hangt af van de tijd die het tetanospasmine nodig heeft om het centrale zenuwstelsel te bereiken.
Wat is het beloop?
De klachten van tetanus kunnen gedurende enkele weken tot maanden aanhouden waarna ze meestal volledig verdwijnen. Soms echter kunnen spierkrampen optreden in de ademhalingsspieren. Dit kan tot levensgevaarlijke ademsnood leiden. Daarom moet tetanus altijd zo snel mogelijk behandeld worden.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt meestal gesteld naar aanleiding van de klachten in combinatie met het doormaken van een verwonding in het recente verleden. Eventueel kan een wonduitstrijk worden gedaan om met behulp van microscopisch onderzoek of een kweek de bacterie op te sporen.
Wat is de behandeling?
De behandeling is erop gericht om het giftige tetanospasmine onschadelijk te maken voordat het centrale zenuwstelsel wordt aangetast. Dit gebeurt door toediening van humaan tetanusimmunoglobuline. Hoewel de werkzaamheid bij tetanus omstreden is worden ook antibiotica gebruikt. Meestal wordt gekozen voor penicilline of metronidazol. De duur van de behandeling met antibiotica bedraagt tien dagen. Penicilline wordt gegeven in een dosering van 100.000 IE per kilogram lichaamsgewicht per dag, verdeeld over vier doses per dag. Metronidazol wordt gegeven in een dosering van 30 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag, ook verdeeld over vier doses per dag.
Inenting
Tetanus is een zeldzame ziekte sinds kinderen als onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma tegen tetanus worden ingeent. Dit gebeurt op de leeftijden van 2, 3, 4 en 11 maanden, alsmede 4 en 9 jaar. Het tetanusvaccin is een onderdeel van het DTP-vaccin. Als inenting niet of onvoldoende heeft plaatsgevonden is het van belang om bij verwonding alsnog in te enten. De inenting dient na 1 maand en 6 maanden harhaald te worden. Als de laatste inenting tussen de 1-15 jaar heeft plaatsgevonden wordt een eenmalige, zogenaamde boostervaccinatie gegeven.
Verder lezen / Referenties
- JG Röttgering, D Herderschee, DA Lionarons en PJ de Vries, ‘Een ongevaccineerde man met een pijnlijke arm en kaak‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Casuïstiek’ van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 17 januari 2020; 164(3): pagina’s 45-47.