Tardieve dyskinesie

Bijgewerkt op 7 december 2016

Wat is tardieve dyskinesie?

Tardieve dyskinesie – vaak afgekort tot ‘TD’ – is een aandoening waarbij iemand bewegingen maakt zonder dat zelf te willen. Het zijn vaak bewegingen die zich steeds herhalen, zoals bijvoorbeeld kauwende of smakkende bewegingen van de mond. De aandoening wordt meestal veroorzaakt door langdurig gebruik van geneesmiddelen tegen psychoses (antipsychotica).

Hoe vaak komt het voor?

Tardieve dyskinesie komt redelijk vaak voor. De afbeelding hieronder laat cijfers zien uit de Verenigde Staten. Daar zijn naar schatting 6 miljoen mensen die antipsychotica gebruiken. Van hen heeft ongeveer een half miljoen tardieve dyskinesie. Dat is dus één op de twaalf gebruikers.

prevalentie tardieve dyskinesie in de Verenigde Staten

Als we deze cijfers naar de Nederlandse situatie zouden vertalen komen we op ongeveer 25.000 mensen in Nederland met tardieve dyskinesie. De aandoening kan in principe op iedere leeftijd voorkomen. Het blijkt echter dat ouderen gevoeliger zijn voor het krijgen van TD. Ook komt de aandoening iets vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Wat is de oorzaak?

Tardieve dyskinesie is een bijwerking van geneesmiddelen. Meestal zijn het geneesmiddelen tegen psychoses en schizofrenie (antipsychotica) die deze aandoening veroorzaken. Deze bijwerking treedt pas op na langdurig gebruik, minimaal drie maanden. In principe geldt hoe hoger de dosering des te groter de kans op het ontstaan van de aandoening.

Antipsychotica

Voorbeelden van antipsychotica die tardieve dyskinesie kunnen veroorzaken zijn:

De eerste twee middelen behoren tot de groep van de ‘klassieke antipsychotica’. De laatste drie middelen zijn later beschikbaar gekomen en worden ‘atypische antipsychotica‘ genoemd. De atypische antipsychotica veroorzaken minder vaak TD dan de klassieke antipsychotica.

Andere geneesmiddelen

Behalve door antipsychotica kan de aandoening ook veroorzaakt worden door langdurig gebruik van middelen tegen misselijkheid, zoals metoclopramide (merknaam: Primperan), en bepaalde antidepressiva, zoals clomipramine en venlafaxine (merknaam: Efexor).

Overgevoeligheid dopamine-receptoren

Geneesmiddelen die tardieve dyskinesie veroorzaken hebben met elkaar gemeen dat ze aangrijpen op een bepaald stofje in de hersenen, namelijk dopamine. Dopamine speelt een belangrijke rol bij de overdracht van prikkels tussen zenuwcellen in bepaalde delen van de hersenen. Om die zenuwprikkels door te geven van de ene zenuwcel aan de andere activeert dopamine bepaalde structuurtjes op de celmembraan van de zenuwcellen. Deze structuurtjes worden dopamine-receptoren genoemd. Het gaat vooral om een bepaald type dopamine-receptor, ‘D2-receptor’ genaamd.

Het is bekend dat de ene patiënt gevoeliger is voor het ontwikkelen van TD dan de andere. Waarschijnlijk heeft dat te maken met een erfelijk bepaalde gevoeligheid van de D2-receptoren van de cellen in het zenuwstelsel.

Welke symptomen geeft het?

Tardieve dyskinesie kan zich op verschillende manieren manifesteren. Vaak begint het met bewegingen van de tong en de mond. Dit wordt wel ‘orofaciale TD’ genoemd. Voorbeelden zijn:

  • Bewegingen van de tong
  • Uitsteken van de tong
  • Smakken / smakkende geluiden maken
  • Kauwende bewegingen maken
  • Tuiten van de lippen
  • Trekkende bewegingen maken met het gezicht (‘tics’)

Later kan het zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam, bijvoorbeeld:

  • Steeds met de ogen knipperen
  • Niet stil kunnen zitten
  • Bewegingen van de romp, de armen en/of de benen

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Meestal wordt de diagnose gesteld op grond van de klachten in combinatie met langdurig gebruik van geneesmiddelen die de aandoening kunnen veroorzaken.

Abnormal Involuntary Movement Scale (AIMS)

Soms wordt een vragenlijst gebruikt om vast te leggen in hoeverre iemand last heeft van onwillekeurige bewegingen. Deze vragenlijst wordt de Abnormal Involuntary Movement Scale (AIMS) genoemd. Deze test is niet in staat om de diagnose te stellen. Hij wordt meestal gebruikt om te beoordelen of er tijdens behandeling met antipsychotica een toename is van het aantal of de ernst van onwillekeurige bewegingen.

Wat is de behandeling?

Er bestaat geen geneesmiddel waarmee tardieve dyskinesie kan worden genezen. Als wordt vastgesteld dat iemand tardieve dyskinesie heeft zal het veroorzakende middel meestal door de behandelend arts gestaakt worden. Er wordt dan gekeken of er een alternatief middel is dat ook goed werkt maar minder kans geeft op deze bijwerking. Een middel dat dan vaak wordt voorgeschreven is clozapine. Clozapine veroorzakt niet of nauwelijks TD. Het heeft echter als nadeel dat het agranulocytose kan veroorzaken.

Benzodiazepines

Er zijn bepaalde middelen waarvan is aangetoond dat ze de klachten kunnen verminderen. In de eerste plaats zijn dat kalmerende middelen van de benzodiazepine-groep. Het meest effectieve middel uit deze groep is clonazepam. Het nadeel van benzodiazepines is echter dat je er steeds meer van nodig hebt om de werking te behouden. Dit wordt ‘tolerantie’ genoemd. Het kan op den duur leiden tot benzodiazepineverslaving.

Tetrabenazine

Tetrabenazine is een geneesmiddel dat wordt gebruikt bij de behandeling van een andere bewegingsstoornis, namelijk de ziekte van Huntington. Het middel vermindert de hoeveelheid dopamine in het zenuwstelsel. Hierdoor is het ook werkzaam bij de behandeling van TD. Tetrabenazine is in Nederland op de markt onder de merknamen Tetmodis en Xenazine.

Xenazine (tetrabenazine) tabletten voor de behandeling van tardieve dyskinesie

Vitamines

Uit studies blijkt dat ook gebruik van vitamine B6 leidt tot vermindering van de klachten bij mensen met TD.

Aminozuren

Er zijn ook aanwijzingen dat een combinatie van geketende aminozuren werkzaam is tegen TD. Het gaat om de combinatie van de aminozuren valine, isoleucine en leucine in een verhouding van 3:3:4. Deze combinatie is in Amerika op de markt onder de merknaam Tarvil. Voor zover ons bekend is dit middel in Nederland niet beschikbaar.

Nieuwe ontwikkelingen

Door een aantal bedrijven en onderzoeksinstituten wordt onderzoek gedaan naar geneesmiddelen en andere behandelingen tegen tardieve dyskinesie. Hieronder een overzicht van behandelingen die momenteel worden onderzocht.

Valbenazine

Valbenazine wordt ontwikkeld door het Amerikaans bedrijf Neurocrine Biosciences. Het bevindt zich momenteel in fase III van klinisch geneesmiddelenonderzoek. Dat is de laatste fase voor registratie van het middel door de gezondheidsautoriteiten. Men verwacht dat het middel in de Verenigde Staten in 2017 op de markt zal komen. Het middel wordt ook onderzocht voor de behandeling van het syndroom van Gilles-de-la-Tourette.

Diepe hersenstimulatie

Met deze behandeling wordt een bepaald deel van de hersenen onderdrukt dat verantwoordelijk is voor het ontstaan van de bewegingen. Dit gebeurt door een draadje met elektrode in de hersenen te implanteren.

Preventie

Om de kans op het ontstaan van tardieve dyskinesie zo klein mogelijk te maken moeten antipsychotica het liefst zo kort mogelijk worden gebruikt, en in een zo laag mogelijke dosering. Een lage dosering en korte behandelduur betekenen echter ook vaak dat de behandeling minder goed werkzaam is. Bij mensen die worden behandeld voor psychoses of schizofrenie kan dat weer leiden tot klachten (psychoses).

Beloop en prognose

Na stoppen met gebruik van het geneesmiddel dat de aandoening veroorzaakt zullen de klachten vaak nog langere tijd aanhouden. Soms kunnen de klachten zelfs nog jaren blijven, of zelfs helemaal nooit weggaan. In principe geldt dat hoe langer iemand het geneesmiddel heeft gebruikt des te groter de kans dat de klachten blijvend zijn.

Engelse vertaling

tardive dyskinesia

ICD10-code

G24.0

Synoniemen voor tardieve dyskinesie zijn dyskinesia tarda en TD


Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 30 november 2016
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 30 november 2016

10 gedachten over “Tardieve dyskinesie”

  1. td bestaat niet! mijn moeder van 82 stelt zich aan! er wordt tegen haar gezegd, dat het tussen haar oren zit!
    er wordt gezegt, dat het tussen de oren zit1
    prima!
    Zelfs door haar huisarts!

  2. Tine Nijenhuis

    Mijn dochter heeft in 2009 een TD aanval gehad. Zij was geopereerd en heeft tegen de misselijkheid Primepran gekregen. In het ziekenhuis kreeg zij een lichte aanval en deze werd afgedaan als hyperventilatie. Eenmaal thuis kreeg zij een dag later weer een aanval. Hier kwam zij niet uit en er is toen een arts geweest. Die heeft haar ingestuurd naar de SEH. Daar aangekomen wisten de artsen en verpleegkundigen niet wat er aan de hand was. Er werden zelfs testen gedaan of dit niet “aandachtstrekkerij” was. Nadat ze er achter kwamen dat mijn dochter geen invloed had op de TD zijn ze gaan uitzoeken wat het was en hoe te behandelen. Een oplettende verpleegkundige heeft toen ontdekt dat het TD was. Mijn dochter kreeg toen een tegenmiddel (akineton 5 mg). Ze verbeterde toen snel.
    Sinds die keer mag ze geen primperan meer gebruiken.
    Wij als ouders waren heel erg angstig. Het leek wel of ze gehandicapt was met spasmen. Gelukkig is alles goed gekomen.

    1. Mijn moeder kreeg dit ook, voor de misselijkheid, geloof mij maar! mijn moeder had deze medicatie nooit mogen hebben!

  3. Er is in maart 2016 een ernstige vorm van Tardieve dyskinsie gediagnsotiseerd met tardieve chorea en axiale dystonie door het jarenlange gebruik an neuroleptica
    Verschillende artsen die zeggen dat er niemand in Nederland is die het in deze mate heeft dus ik heb nog geen lotgenoten kunnen vinden o en dat zou ik zo graag willen.

    Ik las op Simpto dat er in de VS zoveel mensen zijn die het hebben. Weet iemand toevallig of er in Nederland mensen zijn waarbij het is gediagnsotiseerd is en dit zwart op wit staat? Een dbs (DEEP BRAIN STIMULATION) wat ik graag zou willen komt niet aan de orde want dit is nog nooit gedaan in Nederland dus expirimenteel voor artsen.

    Mijn ziekte is progressief en er is nog geen hoop voor mij op verbetering.

    1. Dr. P.N. van Harten
      Bewegingsstoornissen door antopsychotica
      diagnostiek en behandeling.

      Hij is gespecialiseerd in bewegingsstoornissen door medicijngebruik.
      Hij werkt 1 dag in de week bij SymforaMeander centrum voor psychiatrie in Amersfoort.

      1. Ik ben bij dr van Harten geweest maar geen stap verder gekomen hij verwijst je door naar je huisarts en neuroloog in de regio die er geen verstand van hebben je moet met Tardieve Dyskinsie aan eisen voldoen om verder te komen inmiddels heb ik alles geprobeerd maar niks helpt dus we dobberen verder er is niks zeker over het verloop van de ziekte geen garanties geen verloop over verbetering of verergering en onderzoek is stopgezet dus je kan helemaal niks

  4. Mijn vrouw is 64 geslikt 8 jaar metoclopramidechloride toen die tijd tevens 4 jaar
    voor die tijd geslikt alprazolam 3 mg sinds gekregen metoclopramide gelijktijdig samen slikken begonnen na een week begonnen reageren het centraal zenuwstelsel
    maar wisten niet wat voor gevolgen dit samen zijn.Huisarts zij dit gaat binnen 2 weken over maar blijkt erger te worden.Overgestapt naar andere huisarts die lette
    niet op en stuurde mij naar een spychiater advies gekregen en heb gekregen neuro
    leotica seroquel 3x dgs 25 mg (75 mg p/d) wordt nog erger en kreeg daarbij nog andere depressiva stoppen met antidepressiva blijf ik doorgaan met metoclopramide tot 31 maart 2015 ben ik gestopt met metoclopramide bijna 2 jaar verder reageer ik erg slecht vecht mijn lichaam tegen alle medicijnen .Ik werd gewaarschuwd door een apotheekster dat ik te lang metoclopramide slikt. Ik reageer slecht op antidepressiva van psychiater en kunnen mij verder niet helpen
    Ik vraag om second opinie van neuroloog en diagnose was dat ik bewegingsstoornis had maar door wat weet hij niet ik ben overtuigd dat ik Tardieve Dyskinesie maar geen enkele neuroloog is met mij eens wat ik heb dit is het gevolg van het langdurig slikken van medicijnen.Krijg van spychiater opnieuw
    of citolopram of seroquel en ik stop na 4 maanden die bewegingen blijven nog erger.Graag uw mening?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven