Bijgewerkt op 9 december 2023
Wat is het syndroom van Lesch-Nyhan?
Het syndroom van Lesch-Nyhan is een zeer zeldzame aangeboren ziekte die tot ophoping van urinezuur in het lichaam leidt. Dat kan leiden tot verschillende klachten en afwijkingen, zoals verstandelijke beperking, jicht, en nierstenen op jonge leeftijd.
De aandoening is genoemd naar de Amerikaanse kinderarts Dr William Nyhan en zijn student Michael Lesch. Zij beschreven de aandoening als eersten in 1964.
Wat is de oorzaak?
Het Lesch-Nyhan syndroom wordt veroorzaakt door een afwijking in het DNA. Het gaat om een stukje DNA op het X-chromosoom. Dit stukje DNA wordt het ‘HPRT-gen’ genoemd. Het is verantwoordelijk voor de aanmaak van een bepaald enzym. Dit enzym wordt ‘hypoxanthine-fosforibosyltransferase’ genoemd, of afgekort ‘HPRT’. Via een ingewikkeld proces zorgt HPRT voor het verbruik van urinezuur. Een tekort aan HPRT leidt daarom tot ophoping van urinezuur. Het gevolg is een verhoging van de urinezuur-spiegel in het bloed. Dit wordt ‘hyperuricemie‘ genoemd.
Toename van de urinezuur-spiegel in bloed, urine en weefsels leidt tot de afwijkingen die voorkomen bij deze ziekte. In de nieren kunnen uraatkristallen ontstaan en uitgroeien tot nierstenen. In gewrichten kunnen uraatkristallen neerslaan en zo jicht veroorzaken. In de hersenen leidt toename van urinezuur op een of andere manier tot verlaging van het signaalstofje dopamine. Dit is waarschijnlijk de verklaring voor de afwijkingen in het gedrag zoals die voorkomen bij patiëntjes met het Lesch-Nyhan syndroom.
Erfelijkheid
Omdat het gen op het X-chromosoom voorkomt zullen vrijwel alleen jongens de ziekte krijgen. Zij hebben namelijk maar één X-chromosoom. Meisjes hebben twee X-chromosomen. Dat betekent dat – als de afwijking voorkomt op een van beide X-chromosomen – het andere X-chromosoom een normaal gen heeft. Deze meisjes zijn ‘drager’ van de afwijking. Omdat ze ook nog een normaal X-chromosoom hebben zullen ze echter wel voldoende HPRT aanmaken. Het komt héél zelden voor dat een meisje wordt geboren bij wie beide X-chromosomen het afwijkende gen bevatten.
In de meeste gevallen zullen kinderen het syndroom van hun moeder erven. Soms is dat echter niet het geval. Dan ontstaat de afwijking vanzelf in het DNA van de bevruchte eicel, of net voor de bevruchting in de zaadcel of de eicel. In dat geval wordt wel gesproken van een ‘de novo-mutatie’. Ongeveer één op de drie patiëntjes heeft de ziekte vanwege zo’n de-novo mutatie.
Welke symptomen geeft het?
In de periode na de geboorte zijn er meestal geen symptomen. Daarna kunnen de volgende klachten en verschijnselen optreden:
- zichzelf beschadigen of verwonden
- op de lippen bijten
- op de vingers bijten, vaak tot bloedens toe
- verstandelijke beperking
- slap kind door verminderde spierspanning
- klein voor de leeftijd
- minder bewegen
- vertraagde ontwikkeling:
- laat met gaan praten
- laat met omrollen
- laat met gaan lopen
- laat met gaan zitten
- gestoorde lichaamscoördinatie
- onwillekeurige bewegingen maken
- vreemde bewegingen maken
- abnormaal gedrag
- agressief gedrag
- impulsief gedrag
- aangespannen spieren (spasticiteit)
- bloed in de urine (hematurie)
- roze of rode urine
- moeite met praten
- trekken met het gezicht
- in de handen wrijven
- braken
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose kan worden vermoed op grond van symptomen en bevindingen bij laboratoriumonderzoek. Zo kan de arts denken aan deze diagnose bij kinderen met een vertraagde ontwikkeling bij wie het urinezuur gehalte in het bloed verhoogd is. Ook moet aan de ziekte worden gedacht als bij jonge kinderen nierstenen worden vastgesteld. Dat geldt vooral als het gaat om nierstenen die bestaan uit uraatkristallen. Een ander kenmerkend symptoom kan zijn dat kinderen zichzelf beschadigen. Dit wordt ook wel ‘automutilatie’ genoemd. Kenmerkend daarbij is dat kinderen met de ziekte zichzelf vaak in de vingers en/of handen bijten. Dat kan leiden tot misvorming van handen en/of vingers.
Laboratoriumonderzoek
Bij bloedonderzoek en urineonderzoek worden vaak afwijkingen gevonden. Uiteindelijk kan door bepaling van de activiteit van het HPRT-enzym de diagnose worden gesteld.
Bloed
Het urinezuur gehalte van het bloed is meestal verhoogd. Dit wordt ‘hyperuricemie‘ genoemd. Het Lesch-Nyhan syndroom is niet de enige aandoening waarbij hyperuricemie voorkomt.
Kijk voor een uitgebreid overzicht van oorzaken op de webpagina over hyperuricemie.
Urine
In de urine is het urinezuur gehalte ook vaak verhoogd. Dit wordt ‘uricosurie’ genoemd. Wat nog vaker verhoogd is is de verhouding tussen het urinezuur gehalte en het creatinine gehalte in de urine. De meeste kinderen met het Lesch-Nyhan syndroom hebben een urinezuur/creatinine verhouding groter dan 2.
Wanneer nierstenen in de urinewegen aanwezig zijn wordt vaak bloed in de urine (hematurie) aangetroffen.
Enzymactiviteit
De activiteit van het HPRT-enzym in de lichaamscellen kan ook worden gemeten. Bij kinderen met het Lesch-Nyhan syndroom is de activiteit lager dan 1,5% van normaal.
DNA-onderzoek
Het is ook mogelijk om met behulp van genetisch onderzoek de afwijking in het DNA aan te tonen. Dit onderzoek kan ook worden gebruikt om dragerschap aan te tonen van vrouwen in families waarin het syndroom voorkomt.
Wat is de behandeling?
Er bestaat geen behandeling waarmee het Lesch-Nyhan syndroom genezen kan worden. De behandeling is daarom gericht op het verminderen van de klachten en afwijkingen.
Geneesmiddelen
Klachten die ontstaan ten gevolge van ophoping van urinezuur in het bloed kunnen grotendeels worden voorkomen met allopurinol. Dat geldt bijvoorbeeld voor nierstenen en jicht. Allopurinol verlaagt het urinezuur gehalte in het bloed effectief. Afwijkingen als verstandelijke beperking en afwijkend gedrag zullen meestal niet of nauwelijks reageren op behandeling met allopurinol.
Als toch nierstenen optreden kan daarvoor de gebruikelijke behandeling worden ingesteld, zoals bijvoorbeeld niersteenvergruizing.
Bij spasticiteit worden soms benzodiazepines of baclofen voorgeschreven.
Maatregelen bij gedragsproblemen
Behandeling met allopurinol heeft niet of nauwelijks effect op de gedragsproblemen. Het zelfbeschadigend gedrag wordt daarom op andere manieren tegengegaan. Vaak zal het nodig zijn de handen zodanig vast te binden dat het kind er niet in kan bijten. Ook kan het nodig zijn om tanden en kiezen te trekken om het bijten tegen te gaan.
Beloop
Het syndroom van Lesch-Nyhan is een ernstige ziekte. De levensverwachting van kinderen die met dit syndroom worden geboren is flink lager dan die van gezonde kinderen.
Als de diagnose bijtijds wordt gesteld kan de behandeling op tijd worden begonnen. In dat geval kunnen de meeste patiënten met de ziekte vele jaren met de ziekte leven. Uiteindelijk zullen de meeste patiënten overlijden aan nierfalen.
Hoe vaak komt het voor?
Het Lesch-Nyhan syndroom is zeer zeldzaam. Jaarlijks worden in Nederland gemiddeld 1-2 kinderen met de ziekte geboren.
Synoniemen
Andere namen voor het syndroom van Lesch-Nyhan zijn Lesch-Nyhan syndroom, ziekte van Lesch-Nyhan en HPRT-deficiëntie.
Engelse vertaling
Verder lezen / Referenties
- M Lesch & WL Nyhan, ‘A familial disorder of uric acid metabolism and central nervous system function’, gepubliceerd in de American Journal of Medicine van 1964; 36 (4): pagina’s 561–70.
- WL Nyhan & DF Wong, ‘New approaches to understanding Lesch-Nyan disease’, gepubliceerd in The New England Journal of Medicine van 13 juni 1996; 334: pagina’s 1602-1604.
Reacties van lotgenoten
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt feedback geven op het artikel, vragen stellen en/of aanvullingen of adviezen geven. Andere lezers kunnen daar weer op reageren. Zo kan een levendige discussie ontstaan. Het is ook een manier om in contact te komen met andere (verzorgers van) mensen met het Lesch-Nyhan syndroom. Reacties worden niet automatisch gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie van Simpto.nl gezien zijn. Daar kan soms enige uren overheen gaan.