Stembandverlamming

Bijgewerkt op 16 november 2021

Wat is stembandverlamming?

Stembandverlamming is een aandoening waarbij één of beide stembanden niet goed werken. Omdat stembanden ervoor zorgen dat we kunnen praten leidt een stembandverlamming meestal tot verandering van de stem, bijvoorbeeld een zachte stem, schorre stem of een hese stem. Andere namen voor deze aandoening zijn stembandparalyse en stembandparese.

Meestal is niet alleen de stemband verlamd, maar ook de spieren van het strottenhoofd (larynx). Daarom wordt een verlamming van de stemband(en) door artsen vaak ‘larynxparalyse’  genoemd. Larynxparalyse is de medische term voor strottenhoofdverlamming.

Aangezien we twee stembanden hebben kan een verlamming van de stembanden éénzijdig of dubbelzijdig zijn. Meestal is sprake van één verlamde stemband.

Welke oorzaken zijn er?

Verlamming van de stemband(en) kan in grote lijnen worden veroorzaakt door (1) beschadiging of beknelling van de zenuw die de stembanden verzorgt, (2) beschadiging van de stembanden zelf, (3) aandoening van de hersenen.

Beschadiging of beknelling van zenuw

De stembanden worden aangespannen door prikkeling van een zenuw. Deze zenuw wordt de nervus laryngeus recurrens genoemd. Stembandverlamming wordt meestal veroorzaakt doordat deze zenuw niet goed werkt. Daarvoor kunnen verschillende oorzaken zijn, namelijk:

• Beschadiging van de zenuw door een operatie, zoals bijvoorbeeld bij:
  • operatie aan de schildklier
  • operatie in de borstkas, bijvoorbeeld operatie aan het hart, de longen of de aorta
  • verwijderen van de bijschildklieren (parathyroïdectomie)
  • operatie aan de halswervelkolom, bijvoorbeeld vanwege een nekhernia
  • onderzoek in de borstholte (mediastinoscopie)
  • nervus vagus-stimulatie
  • beknelling van de zenuw door zwelling (oedeem) in het gebied van de operatie
• Beschadiging van de zenuw door een gezwel:
  • longkanker, meestal in de top van de linker long

Beschadiging van de stembanden zelf

Ook kan stembandverlamming worden veroorzaakt door directe beschadiging van de stemband(en) zelf. Oorzaken hiervan kunnen zijn:

• Intubatie voor beademing
• Verwonding aan de hals
• Na bestraling van de hals (radiotherapie)
• Gezwel van het strottenhoofd of in de hals:
  • strottenhoofdkanker
  • schildklierkanker
  • bijschildklierkanker
  • stembandkanker
  • struma (goedaardig gezwel van de schildklier)

Ziekten van hersenen en/of zenuwstelsel

Ten slotte kunnen verlammingen van de stembanden ook worden veroorzaakt door ziekten van hersenen of zenuwstelsel:

• Beroerte (cerebrovasculair incident), namelijk herseninfarct, hersenembolie of hersenbloeding
• Hersenletsel
• Hersentumor
• Neurologische ziekten, zoals bijvoorbeeld:
  • multiple sclerose
  • myasthenia gravis
  • multipele systeematrofie

Aangeboren stembandverlamming

Stembandverlamming kan ook al bij de geboorte aanwezig zijn. Dan wordt gesproken van aangeboren stembandverlamming.

Onbekende oorzaak

Soms wordt helemaal geen oorzaak gevonden. Dan wordt gesproken van een idiopathische stembandverlamming. Mogelijk is er dan sprake van een virusinfectie die de stembandzenuw aantast. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door een infectie van de bovenste luchtwegen, zoals verkoudheid, neusbijholteontsteking of keelontsteking.

Hoe vaak komt ’t voor?

Stembandverlamming komt niet vaak voor. Jaarlijks wordt deze diagnose in Nederland bij zo’n 500 mensen gesteld. De aandoening komt ongeveer even vaak bij mannen als bij vrouwen voor. In principe kan het op alle leeftijden ontstaan. Het komt echter vooral voor bij mensen in de leeftijdsgroep van 40-70 jaar.

Symptomen stembandverlamming

Verlamming van de stembanden kan tot verschillende klachten leiden. Hieronder de meest voorkomende klachten bij stembandverlamming.

• hese stem
• zich vaak verslikken
• schorre stem
• niet lang kunnen praten
• niet meer kunnen gorgelen
• zacht praten
• kortademigheid
• moeite met slikken
• kortademigheid tijdens praten
• kortademigheid bij inspanning
• niet kunnen praten
• keelpijn of geïrriteerde keel
• gierende ademhaling (stridor): dit symptoom treedt vooral op bij dubbelzijdige verlamming van de stembanden
• moeheid
• hoesten
• snurkende ademhaling
• ademnood

Stembandverlamming kan de volgende complicaties geven:

• Verslikpneumonie (aspiratiepneumonie)
• Ademnood door afsluiting van de ademweg

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose wordt gesteld met kijkonderzoek van het strottenhoofd. Dit wordt laryngoscopie genoemd. Hierbij is aan de stand van de stembanden te zien of er sprake is van een éénzijdige verlamming of een dubbelzijdige verlamming. Zie afbeelding hieronder.

Tegenwoordig worden de bewegingen van de stembanden vaak vastgelegd met behulp van videolaryngostroboscopie. Bij dit onderzoek is duidelijk zichtbaar dat een stemband niet of onvoldoende meebeweegt tijdens ademhalen en het maken van stemgeluiden.

Elektromyografie

Met elektromyografie (EMG) kan de elektrische activiteit in de spiertjes van het strottenhoofd worden gemeten. Hiervoor worden tijdens kijkonderzoek van het strottenhoofd kleine naaldjes in de spiertjes aangebracht. Dit onderzoek kan helpen om onderscheid te maken tussen aantasting van de stembandzenuw en andere oorzaken voor een verminderde beweeglijkheid van de stemband(en). Ook kan met dit onderzoek worden ingeschat waar de beschadiging van de zenuw zit.

Onderzoek naar onderliggende oorzaak

Als bij iemand een stembandverlamming wordt vastgesteld zal de arts willen weten wat daarvan de oorzaak is. Meestal wordt hiervoor een CT-scan of MRI-scan gemaakt.

Wat is de behandeling?

Stembandverlamming wordt behandeld door een KNO-arts. Vaak zal in eerste instantie worden afgewacht of de verlamming vanzelf over gaat. In deze periode kan logopedie helpen de stem te verbeteren.

Als de verlamming niet vanzelf herstelt zijn er verschillende mogelijkheden om te behandelen. Het is vaak niet goed mogelijk om de beschadiging van de strottenhoofdzenuw ongedaan te maken. Daarom wordt een éénzijdige stembandverlamming meestal behandeld door de verlamde stemband op te spuiten. Na de behandeling krijgen patiënten meestal enige tijd logopedie.

Opspuiten stemband

Dit gebeurt tijdens een kijkonderzoek van het strottenhoofd (laryngoscopie). Door de stemband op te spuiten met een vulmiddel neemt het volume van de stemband toe. De verlamde stemband sluit hierdoor beter aan bij de andere stemband. Zo wordt het weer mogelijk om stemgeluid te maken.

Verschillende vulmiddelen worden gebruikt om de stemband op te spuiten. Voorbeelden zijn hyaluronzuur, siliconen, teflon en calcium hydroxyapatiet. Ook buikvet van de patiënt wordt wel gebruikt voor opvulling van de stemband.

Het opspuiten van de stemband heeft meestal een tijdelijk effect. Het is daarom vaak nodig om deze behandeling te herhalen. Bij sommige mensen kan dat al na enkele maanden nodig zijn, bij anderen pas na een jaar.

Thyroplastiek

De zogenaamde thyroplastiek van Montgomery is een operatie waarbij een siliconenblokje naast de stemband wordt geplaatst. Deze operatie gebeurt onder algehele narcose. Door plaatsing van het siliconenblokje in het schildklierkraakbeen wordt de stemband meer naar het midden gedrukt. Dit wordt medialisatie genoemd. Net als bij het opvullen van de stemband komt de verlamde stemband zo dichter tegen de andere stemband aan te liggen.

Dubbelzijdige stembandverlamming

Bij dubbelzijdige stembandverlamming kan het juist nodig zijn om de stemband(en) verder van elkaar te plaatsen. Dit wordt lateralisatie genoemd. Dit kan worden gedaan door met een hechting de stemband naar opzij te trekken. Zo wordt de opening tussen de stembanden groter en kan de patiënt makkelijker ademen.

Herstellen zenuwbeschadiging

Soms is het mogelijk om een beschadiging van de stembandzenuw (nervus laryngeus recurrens) te herstellen. Een dergelijke ingreep wordt reïnnervatie genoemd.

Logopedie

In de periode na de behandeling krijgt de patiënt meestal logopedie om de stem te oefenen.

Medische hulpmiddelen

Voor mensen die hun stem kwijt zijn bestaan hulpmiddelen, zoals stemversterker en spraakcomputer.

Beloop en prognose

Stembandverlamming door een virusinfectie van de luchtwegen zal vaak vanzelf overgaan. Dit kan weken tot maanden duren. Hetzelfde geldt voor verlamming van de stemband(en) door intubatie. Bij de overige oorzaken is de verlamming meestal blijvend.

Stembandverlamming zelf geeft over het algemeen geen verlaging van de levensverwachting. Wel kan de onderliggende oorzaak een verlaging van de levensverwachting veroorzaken. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen die een verlamde stemband oplopen door longkanker.

Engelse vertaling

vocal fold paresis, vocal cord paralysis, vocal fold paralysis

ICD10-code

J38.0

Verder lezen & Referenties

• TP Bruggink ea, ‘Oorzaak, diagnostiek en beloop bij 215 patiënten met stembandverlamming’, in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 18 maart 1995; 139(11): pagina’s 570-574.

Synoniemen

Andere namen voor stembandverlamming zijn verlamde stemband, stembandparalyse, stembandparese, verlamming stemband, verlamming stembanden, parese stemband, parese stembanden, paralyse stemband, paralyse stembanden, larynxparalyse, larynxparese, verlamming van de linkerstemband, verlamming van de rechter stemband, stemband-zenuw afgekneld, en schuinstaande stemband.