Speekselsteen

Bijgewerkt op 4 december 2023

Wat is een speekselsteen?

Een speekselsteen is een verkalking die ontstaat in de uitgang van een speekselklier of in de speekselklier zelf. De meeste speekselstenen ontstaan in de uitgang van de submandibulaire speekselklier. Maar ook in (de uitgang van) de speekselklier voor het oor en de speekselklier onder de tong kunnen speekselstenen ontstaan.

  • speekselsteen in de speekselklier van de onderkaak (submandibulaire speekselklier) – 85%
  • speekselsteen in de speekselklier voor het oor (parotisklier of glandula parotis) – 5-10%
  • speekselsteen in de speekselklier onder de tong (sublinguale speekselklier) – 0-5%
  • speekselsteen in ander klein speekselkliertje – 0-5%

Bij de meeste mensen ontstaat één speekselsteen. Bij sommigen twee of meer. De meeste stenen zijn 2-10 mm in doorsnede, maar ze kunnen tot wel 3 cm in doorsnede worden.

speekselsteentjes
Bron: Dr Andras Fulmer, Tankonyvtar.hu

Speekselstenen bestaan uit een mix van verschillende chemische stoffen zoals calciumfosfaat en hydroxyapatie. Ook bevatten de steentjes vaak eiwitten en vetten (lipiden), en zelfs bacteriën.

De medische naam voor een speekselsteen is ‘sialoliet’. Het voorkomen van speekselstenen wordt ook wel ‘sialolithiasis’ genoemd.

Welke symptomen geeft het?

Als een speekselsteen ontstaat in de afvoergang van een speekselklier kan speeksel niet meer afvloeien. Het speeksel zal zich dan ophopen in de afvoergang en de speekselklier. Dit kan leiden tot zwelling en pijn aan de speekselklier. Ook kan de speekselklier ontstoken raken. Dit wordt ‘sialadenitis’ genoemd.

De klachten zijn afhankelijk van de speekselklier waar de speekselsteen ontstaat.

Symptomen speekselsteen in (uitgang van) de onderkaakspeekselklier

Bij een speekselsteen van de speekselklier van de onderkaak kunnen de volgende klachten voorkomen:

speekselsteen in de speekselklier onder de onderkaak (glandula submandibularis)

Symptomen speekselsteen in (uitgang van) de oorspeekselklier

Bij een speekselsteen van de speekselklier voor het oor kunnen de volgende klachten voorkomen:

  • zwelling voor het oor
  • zwelling onder het oor
  • pijn voor het oor
  • pijn onder het oor
  • droge mond

Symptomen speekselsteen in (uitgang van) de speekselklier onder de tong

Bij een speekselsteen onder de tong kunnen de volgende klachten voorkomen:

Omdat de uitscheiding van speeksel door speekselklieren wordt bevorderd door eten (of zelfs ‘denken aan eten’) zullen de klachten vaak toenemen tijdens of vlak voor een maaltijd.

Niet alle speekselstenen veroorzaken klachten. Als een steen geen klachten veroorzaakt wordt wel gesproken van een ‘asymptomatische speekselsteen’.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Artsen kunnen de diagnose vaak al stellen op grond van de klachten van de patiënt. Bij lichamelijk onderzoek kan meestal een harde zwelling worden gevoeld.

Als de diagnose niet gelijk duidelijk is kan beeldvormend onderzoek worden gedaan. Een andere methode om de diagnose te stellen is kijkonderzoek van de speekselklier. Dit wordt sialendoscopie genoemd.

Beeldvormend onderzoek

Om aan te tonen dat er sprake is van een speekselsteen kan beeldvormend onderzoek worden gedaan. Niet alle speekselstenen zijn echter zichtbaar op een röntgenfoto. Stenen die wel zichtbaar zijn worden ‘radiopaak’ genoemd. Stenen die niet zichtbaar zijn worden ‘radiolucent’ genoemd.

De kans om een speekselsteen op een röntgenfoto te zien is het grootst bij röntgenopnames die in de mond worden genomen. Op een CT-scan zijn de stenen vaak ook goed zichtbaar.

Sialendoscopie

Bij sialendoscopie wordt met een dun slangetje – onder lokale verdoving of narcose – in de afvoergang van de speekselklier gekeken.

Wat is de behandeling?

Speekselstenen worden meestal behandeld door ze te verwijderen. Hiervoor zijn verschillende technieken beschikbaar. Bij terugkerende speekselklieren kan het in sommige gevallen nodig zijn om de gehele speekselklier te verwijderen.

Massage

Bij kleinere speekselstenen is het vaak mogelijk om het steentje los te masseren en te verwijderen. De patiënt kan dit zelf doen. Om de kans dat het steentje zo los komt te verhogen wordt vaak een zuur dieet geadviseerd. Zure voedingsmiddelen helpen de aanmaak en uitscheiding van speeksel te verhogen. Zo wordt het steentje nog sneller uit de speekselklier gespoeld.

Als het lukt om de steen met massage weg te spoelen vloeit meestal wat zoute vloeistof in de mond. Dat is het opgehoopte speeksel dat de zwelling veroorzaakte.

Operatie

Speekselstenen kunnen onder lokale verdoving of algehele narcose worden verwijderd. Meestal gebeurt dit door een kaakchirurg.

verwijdering speekselsteen middels operatie
Bron: Dr Andras Fulmer, Tankonyvtar.hu

Over het algemeen hebben wordt een dergelijke ingreep goed verdragen. Na de operatie kan de aanmaak van speeksel verminderd zijn. Dat kan leiden tot een droge mond. Om na de operatie de aanmaak en uitscheiding van speeksel te bevorderen kunnen ook weer massage en een zuur dieet worden geadviseerd.

Vergruizing van speekselstenen

Het is ook mogelijk om – net als bij nierstenen – de speekselstenen te vergruizen. Dit wordt ‘lithotripsie’ genoemd. Door vergruizing valt de steen uiteen in kleinere steentjes. De kleinere steentjes kunnen vervolgens makkelijke uit de speekselklier worden gespoeld.

Vergruizing werkt vooral goed bij de behandeling van speekselstenen in de oorspeekselklier (glandula parotis).

Nadeel van vergruizing is dat vaak meerdere sessies nodig zijn met tussenpozen van 6-8 weken. Ook is de behandeling vaak pijnlijk.

Antibiotica

Als de speekselsteen heeft geleid tot ontsteking met infectie worden meestal antibiotica voorgeschreven.

Hoe vaak komt ‘t voor?

Speekselstenen komen regelmatig voor. Jaarlijks wordt bij ongeveer 2.000 mensen in Nederland een speekselsteen vastgesteld. In werkelijkheid krijgen veel meer mensen een speekselsteen. Niet iedereen gaat er echter mee naar de dokter. Niet iedereen heeft er namelijk last van.

De meeste mensen met een speekselsteen zijn tussen 30-60 jaar oud. De aandoening komt zelden voor bij kinderen. Mannen hebben een iets grotere kans op het krijgen van speekselstenen dan vrouwen.

Wat is de oorzaak?

Hoe en waarom speekselstenen precies ontstaan is niet duidelijk. Waarschijnlijk heeft het met de samenstelling van het speeksel te maken. Hoe stroperiger het speeksel, des te groter de kans dat er stenen zullen ontstaan. Ook de zuurgraad en het kalkgehalte van het speeksel waarschijnlijk van belang. Mensen met een hoger kalk (calcium) gehalte van het speeksel krijgen waarschijnlijk eerder speekselstenen.

Mensen met jicht hebben een verhoogde kans op het krijgen van speekselstenen.

Bij slechts 1% van de gevallen komt een speekselsteen in de familie voor. Mogelijk is bij hen sprake van een erfelijke aanleg voor het krijgen van speekselstenen.

Synoniemen

Andere namen voor speekselsteen zijn speekselstenen, sialoliet, sialolieten, sialolith, sialolithiasis, en sialolithiase.

Engelse vertaling

salivary stone, sialolith, sialolithiasis, salivary calculi, salivary stones, salivary lithiasis

ICD10-code

K11.5

Verder lezen / Referenties

  • S Kraaij ea, ‘Speekselstenen: etiologie, samenstelling en behandeling’ in de rubriek ‘Onderzoek en Wetenschap’ van het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde van november 2014: pagina’s 559-564.
  • EH van der Meij ea, ‘Sialendoscopie voor obstructieve speekselklieraandoeningen’, gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 2013;157: A5675p.
  • JM van der Sleen ea, ‘Diagnose in beeld (353). Een man met een recidiverende, pijnlijke zwelling van de wang’, gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 15 december 2007; 151(50): pagina 2776.
  • E Wibbelink, ‘Een witte zwelling in de mond‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Gezien’ van Medisch Contact van 16 november 2023; 46: pagina’s 22-23.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven