Sociale angststoornis

Wat is een sociale angststoornis?

Een sociale angststoornis – ook sociale fobie genoemd – is een aandoening waarbij gevoelens van angst en andere symptomen ontstaan in situaties waar de aandacht op je gericht is. Er is dan sprake van angst om niet aan de verwachtingen te voldoen en/of bekritiseerd te worden. Dit kan leiden tot symptomen als trillen (tremor), blozen, hartkloppingen en zweten.

Hoe vaak komt het voor?

Sociale angststoornissen komen vaak voor. Uit onderzoek blijkt dat 5-10% van de bevolking er last van heeft. De kans dat iemand er op enig moment in het leven last van krijgt is 18%. De aandoening komt iets vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Meestal beginnen de klachten tijdens de puberteit of op jongvolwassen leeftijd.

Wat is de oorzaak?

Het is niet goed bekend hoe een sociale angststoornis ontstaat. Wel is uit onderzoek gebleken dat erfelijke aanleg een rol speelt. Aangenomen wordt de oorzaak moet worden gezocht in een combinatie van erfelijke aanleg en omgevingsfactoren. Een dergelijke omgevingsfactor is bijvoorbeeld het gedrag van de ouders. Risicomijdend gedrag van de ouders zou dan een rol kunnen spelen bij het ontstaan van een sociale angststoornis.

Verder zijn bij onderzoek bij mensen met sociale angststoornis bepaalde kenmerken in de hersenen gevonden. Het gaat dan om de werking van een bepaald signaalstofje (neurotransmitter) in bepaalde delen van de hersenen. Het betreft de neurotransmitter serotonine.

Welke symptomen geeft het?

Een sociale angststoornis leidt over het algemeen tot symptomen op het moment dat iemand het gevoel heeft door andere mensen in de omgeving te worden waargenomen en beoordeeld. In een dergelijke situatie kunnen klachten optreden als trillen (bijv. van handen of benen), snelle hartslag, hartkloppingen, blozen en overmatig zweten. Het optreden van dit soort symptomen kan ertoe leiden dat men het gevoel heeft zichzelf voor schut te zetten. Er is in feite sprake van angst om door anderen afgekeurd te worden.

sociale angststoornis (sociale fobie) is angst voor het oordeel van anderen
sociale angststoornis (sociale fobie) is angst voor het oordeel van anderen

De sociale angststoornis of sociale fobie leidt er regelmatig toe dat men bepaalde sociale situaties gaat vermijden. Het gaat dan om situaties waar mensen bijeen komen, bijvoorbeeld feestjes, congressen etc, waarbij betrokkene in het middelpunt van de belangstelling kan komen te staan. Bij kinderen van schoolgaande leeftijd kan een sociale fobie leiden tot het weigeren naar school te gaan.

Bij sommigen leidt dit tot een teruggetrokken bestaan en eenzaamheid. De aandoening is meestal langere tijd (meerdere jaren) aanwezig. Artsen spreken in dat geval van een chronische aandoening.

Plankenkoorts

Een speciale vorm van sociale angststoornis treedt op in situaties waarbij iemand in het middelpunt van de belangstelling staat. Dat kan bijvoorbeeld zijn vanwege het moeten geven van een presentatie of bij een muziekuitvoering. Ook kan het voorkomen als iemand een belangrijk persoon gaat ontmoeten, bijvoorbeeld een student die bij een hoogleraar examen moet doen of een medewerker die bij de directeur moet komen. De klachten treden dan op in de periode in aanloop naar het moment dat opgetreden moet worden. In dat geval wordt wel gesproken van plankenkoorts.

Comorbiditeit

Comorbiditeit is het tegelijkertijd voorkomen van verschillende aandoeningen. Uit onderzoek blijkt dat mensen met een sociale angststoornis vaker last hebben van bepaalde andere aandoeningen. Het gaat dan om depressiviteit, andere angststoornissen, bepaalde verslavingen (alcohol, roken, gebruik van drugs) en een zogenaamde vermijdende persoonlijkheidsstoornis.

Veel mensen met een sociale angststoornis gebruiken alcoholische drank en/of het roken van sigaretten als zelfmedicatie. Ze worden er rustiger door.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose kan worden gesteld met behulp van de zogenaamde DSM-5. DSM staat voor Diagnostic Statistical Manual. Het is een handleiding die wordt gebruikt om te bepalen of iemand voldoet aan de criteria voor het stellen van een psychiatrische diagnose.

Wat is de behandeling?

Mensen met een sociale angststoornis worden behandeld door de huisarts of door een psychiater. De behandeling kan bestaan uit geneesmiddelen, cognitieve gedragstherapie, of beiden.

Behandeling met geneesmiddelen (farmacotherapie) is op de korte termijn ongeveer even goed werkzaam als cognitieve gedragstherapie. Geneesmiddelen geven over het algemeen een iets sneller effect. De werking van cognitieve gedragstherapie houdt wat langer aan.

De keuze van de behandeling is afhankelijk van het oordeel van de behandelaar, de voorkeur van de patient, en de eventuele respons op eerdere behandeling.

Geneesmiddelen

Geneesmiddelen die worden gebruikt bij de behandeling van sociale angststoornissen zijn bepaalde antidepressiva, zoals serotonine heropnameremmers (SSRI‘s), bepaalde anti-epileptica, bepaalde kalmeringsmiddelen (benzodiazepines), en beta-blokkers.

Antidepressiva

Er zijn meerdere onderzoeken gedaan die aantonen dat antidepressiva van de groep SSRI’s beter werken dan placebo bij de behandeling van mensen met een sociale angststoornis. Daarom worden middelen uit deze groep vaak voorgeschreven bij deze aandoening. Het gaat dan om medicijnen als fluoxetine en paroxetine. Hetzelfde geldt voor middelen van de groep SNRI’s, zoals venlafaxine.

Dat deze middelen beter werken dan placebo betekent niet dat ze bij iedereen met sociale angststoornis werkzaam zijn. Meestal zijn dit soort middelen bij ongeveer tweederde van de patienten werkzaam. De werking treedt vaak pas na enkele weken in.

De behandeling wordt over het algemeen gedurende langere tijd (maanden) voortgezet. Vaak wordt een termijn van 3-6 maanden na het intreden van de werking aangehouden. Daarna dient het middel langzaam te worden afgebouwd om een SSRI-onttrekkingssyndroom te voorkomen.

Als de behandeling niet goed aanslaat kan eventueel een ander middel van de groep van de SSRI’s of de SNRI venlafaxine worden geprobeerd. De behandelend arts kan ook proberen een middel van een andere groep, bijvoorbeeld een anti-epilepticum of een benzodiazepine, toe te voegen.

Anti-epileptica

De anti-epileptische middelen pregabaline en gabapentine blijken ook werkzaam te zijn tegen sociale angststoornis. Deze middelen zijn echter werkzaam bij slechts zo’n 30-40% van de mensen. Dat is dus lager dan bij de SSRI’s.

Kalmeringsmiddelen

Uit onderzoek is gebleken dat de benzodiazepines bromazepam en clonazepam ook werkzaam zijn tegen sociale angststoornis. Nadelen van aanhoudend gebruik van benzodiazepines is het risico op het ontstaan van afhankelijkheid en ontwenningsverschijnselen bij stoppen. Daarom worden ze vaak kortdurend voorgeschreven aan het begin van de behandeling om zo sneller vermindering van klachten te bewerkstelligen.

Benzodiazepines worden ook gebruikt bij de behandeling van plankenkoorts. Nadeel is echter dat ze vaak sufheid geven als bijwerking. Daarom worden deze vorm van angststoornis vaak beta-blokkers voorgeschreven.

Beta-blokkers

Vooral mensen met plankenkoorts reageren vaak goed op behandeling met beta-blokkers. Wanneer een beta-blokker een uur voor een optreden wordt ingenomen zullen symptomen als trillende handen, hartkloppingen en overmatig zweten worden onderdrukt.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie wordt gegeven als meerdere sessies die bijvoorbeeld wekelijks gedurende een aantal maanden worden gegeven. Het effect van deze vorm van behandeling houdt over het algemeen wat langer aan dan die van farmacotherapie.

Synoniemen

sociale fobie

Engelse vertaling

social anxiety disorder

Verder lezen / Referenties

  • F Leichsenring, F Leweke, ‘Social anxiety disorder‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Clinical practice’ van The New England Journal of Medicine van 8 juni 2017; 376(23): pagina’s 2255-2264.
  • FR Schneier, ‘Social anxiety disorder‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Clinical practice’ van The New England Journal of Medicine van 7 september 2006; 355(10): pagina’s 1029-1036.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven