Bijgewerkt op 24 september 2024 door Simpto.nl
Wat is hereditaire multipele exostosen?
Hereditaire multipele exostosen is een zeldzame aangeboren aandoening die op jonge leeftijd leidt tot goedaardige botuitgroeisels (exostosen) van het skelet. De botuitgroeisels ontstaan meestal aan het uiteinde van de lange pijpbeenderen, zoals het opperarmbeen (humerus), het spaakbeen (radius), het dijbeen (femur) en het scheenbeen (tibia). Maar ook andere botten, zoals schouderblad en bekken, kunnen aangetast zijn. De aandoening wordt veroorzaakt door een foutje in het DNA. De behandeling kan bestaan uit operaties, fysiotherapie en pijnstilling. Er is een kleine kans dat de botuitgroeisels kwaadaardig worden.
Tegenwoordig wordt vaak de naam hereditaire multipele osteochondromen gebruikt voor deze aandoening. Dit is de term die wordt gebruikt door de World Health Organization (WHO).
Hoe vaak komt het voor?
Hereditaire multipele exostosen is zeldzaam. Geschat wordt dat de aandoening voorkomt bij 1 op de 50.000 mensen. Dat zou betekenen dat jaarlijks slechts 3-4 kinderen worden geboren met aanleg voor deze ziekte. De aandoening komt ongeveer net zo vaak voor bij jongens/mannen als bij meisjes/vrouwen.
Wat is de oorzaak?
Hereditaire multipele exostosen wordt veroorzaakt door een verandering (mutatie) in het DNA. Er zijn drie verschillende stukjes DNA waarvan bekend is dat ze een rol kunnen spelen bij het ontstaan van de aandoening. Deze stukjes DNA (‘genen’) staan in de tabel hieronder genoemd, met daarbij de plaats in het DNA waar ze gelegen zijn. Bij ongeveer 10% van de mensen met deze aandoening is onbekend wat de onderliggende afwijking in het DNA is.
| BETROKKEN GEN | LOKATIE VAN HET GEN |
| EXT1-gen | chromosoom 8 |
| EXT2-gen | chromosoom 11 |
| EXT3-gen | chromosoom 19 |
De hierboven genoemde genen zijn betrokken bij de aanmaak van bepaalde eiwitten. Deze eiwitten worden EXT-proteinen genoemd. Ze spelen een rol bij de aanmaak van heparansulfaat. Door de afwijking (mutatie) van de betreffende genen wordt te weinig van deze EXT-proteinen aangemaakt. Dat leidt – op tot nu toe onopgehelderde wijze – tot een toename van de vermenigvuldiging van kraakbeencellen (chondrocyten). Hierdoor ontstaan de botuitgroeisels (exostosen) die kenmerkend zijn voor deze ziekte.
Mensen met een mutatie van het EXT1-gen hebben over het algemeen een ernstiger vorm van de aandoening dan mensen met een mutatie van het EXT2-gen of het EXT3-gen.
Hoe erft het over?
Hereditaire multipele exostosen erft dominant over. Dat betekent dat van slechts één van beide ouders een afwijkend gen hoeft te worden geerfd om de ziekte te krijgen. De ouder heeft de aandoening dan meestal zelf ook. Bij zo’n 10-20% van de gevallen is dat echter niet het geval. Dan ontstaat de afwijking van het gen alleen in de zaadcel van de vader of de eicel van de moeder. In dat geval wordt gesproken van een spontane mutatie of een de novo mutatie. Als iemand met hereditaire multipele exostosen kinderen wil is de kans dat de aandoening wordt overgedragen op het kind 50% voor iedere zwangerschap.
Welke symptomen geeft het?
De botuitgroeisels (exostosen) ontstaan meestal tijdens de kinderjaren. In de puberteit of daarna leiden ze vaak pas tot klachten. De uitgroeisels zitten meestal aan de onderkant van het dijbeen (distale femur), de bovenkant van het scheenbeen (tibiaplateau), het opperarmbeen (humerus), en de bovenkant van het kuitbeen (fibula).
De aandoening kan leiden tot een harde zwelling op de plaats van de exostosen. Vaak zal dat in de buurt van de knie, de enkel, de schouder, de elleboog, of de pols zijn. De uitgroeisels ontstaan soms ook aan de met kraakbeen bedekt uiteinden van de lange pijpbeenderen. Deze uiteinden vormen gewrichten. Door de botuitgroeisels kan daarom de stand van het aangetaste gewricht veranderen. Dat kan bijvoorbeeld leiden tot X-benen of tot ontwrichting van het aangetaste gewricht. Ook kan de beweging van het aangetaste gewricht beperkt zijn en kunnen pijnklachten ontstaan, zoals bijvoorbeeld kniepijn of pijn in de elleboog. Of de botuitgroeisels drukken tegen zenuwen, wat kan leiden tot pijn en uitval van de betreffende zenuw. Ten slotte kunnen botuitgroeisels ook tegen bloedvaten drukken en zo de doorbloeding van bepaalde lichaamsdelen belemmeren.
Omdat de exostosen de groeischijven van de lange pijpbeenderen kunnen aantasten kan de lengtegroei van deze botten achterblijven. Dat betekent dat iemand met hereditaire multipele exostosen soms kleiner blijft dan gemiddeld. Ook kunnen botten soms krom groeien.
Naast de afwijkingen aan de botten lijkt het dat mensen met hereditaire erfelijke exostosen ook gedrag kunnen vertonen dat past bij autisme.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt gesteld op grond van de symptomen, de bevindingen bij beeldvormend onderzoek, en het voorkomen van de aandoening in de familie. Bij zo’n 80-90% van de mensen kan de diagnose worden bevestigd met DNA-onderzoek. Daarbij wordt de onderliggende afwijking in het DNA aangetoond.
Beeldvormend onderzoek
Vaak wordt in eerste instantie een rontgenfoto gemaakt van het aangetaste lichaamsdeel. Als daarbij afwijkingen zichtbaar zijn wordt vaak een CT-scan of MRI-scan gemaakt om de afwijking beter in kaart te brengen.
Wat is de behandeling?
De behandeling van hereditaire multipele exostosen kan bestaan uit een operatie, fysiotherapie en/of pijnstilling. Niet iedereen met deze aandoening zal behandeling nodig hebben.
Operatie
Bij pijnklachten of afwijkende stand van een bot of gewricht kan een operatie soms uitkomst bieden. Meestal gebeurt dit door een orthopedisch chirurg. Deze kan een botuitgroeisel (exostose) verwijderen en/of een correctie maken om kromgroei van aangetaste botten tegen te gaan.
Wat is het beloop?
Hereditaire multipele exostosen is een goedaardige aandoening met gemiddeld een hoge levensverwachting. Wel is er een iets verhoogde kans op het krijgen van gewrichtsslijtage (artrose). Bij een paar procent van de mensen met deze aandoening zullen één of meerdere exostosen kwaadaardig worden. Dat betekent dat een botgezwel uitgroeit tot botkanker, zoals chondrosarcoom of osteosarcoom. In dat geval kan de levensverwachting verlaagd zijn.
De kans op aanwezigheid van een kwaadaardige tumor is verhoogd als (1) botuitsteeksels doorgroeien nadat het skelet volgroeid is, (2) er sprake is van een snel groeiend botuitsteeksel, (3) de groei van het botuitsteeksel gepaard gaat met afbraak van het onderliggende bot, (4) als op latere leeftijd opeens weer pijn ontstaat ter plekke van een botuitgroeisel, en (5) als op een rontgenfoto de laag van kraakbeen op een botuitgroeisel relatief dik is.
Synoniemen
hereditaire multipele osteochondromen
Engelse vertaling
hereditary multiple exostoses, hereditary multiple osteochondromas, multiple hereditary exostoses
Niet gevonden wat je zocht?
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt feedback geven op het artikel, vragen stellen en/of aanvullingen of adviezen geven. Andere lezers kunnen daar weer op reageren. Zo kan een levendige discussie ontstaan.
Reacties worden niet automatisch gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie van Simpto.nl gezien zijn. Daar kan soms enige uren overheen gaan.