Bijgewerkt op 11 december 2020
Wat is schizofrenie?
Schizofrenie is een ziekte van de hersenen die wordt gekenmerkt door periodes met psychoses. Tijdens zo’n psychotische periode kan de patiënt onrustig en verward zijn, belangstelling voor dagelijkse dingen verliezen, vreemd gedrag vertonen en minder gevoelens tonen.
Er bestaat geen behandeling die schizofrenie kan genezen. Het is dus een chronische ziekte. Wel zijn er geneesmiddelen die de psychoses tegengaan.
Hoe vaak komt ’t voor?
Schizofrenie komt voor bij ongeveer 1% van de bevolking. Dat betekent dat in Nederland zo’n 170.000 mensen aan de ziekte lijden. Het komt ongeveer 1,7x vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. De leeftijd waarop de ziekte begint ligt vaak tussen de 16-25 jaar..
Welke symptomen geeft het?
Vaak treden al maanden of jaren voordat de diagnose wordt gesteld bepaalde afwijkingen van het gedrag op, zoals minder presteren op school en het vermijden van omgang met leeftijdsgenoten. Vervolgens ontstaan vaak angstgevoelens, paniekaanvallen en dwanggedachten. In een later stadium ontstaan psychoses. Dit zijn perioden waarin het contact met de realiteit ernstig is verstoord. Iemand kan erg in de war en angstig zijn, last hebben van hallucinaties en/of waandenkbeelden hebben. Zo kan iemand stemmen horen, denken dat hij Jezus is of bijvoorbeeld het idee hebben dat hij achtervolgd wordt. Een psychose kan enkele weken of maanden duren. Sommige mensen zijn maar één keer psychotisch, anderen hebben er regelmatig of zelfs continu last van.
Heel kenmerkend voor de aandoening is het horen van stemmen. Het horen van stemmen wordt autidieve hallucinaties genoemd. Soms geven de stemmen opdrachten. Een andere uiting van psychose is het optreden van wanen. Wanen zijn denkbeelden die niet op waarheid berusten, maar die voor de patiënt waar zijn. Zo denken patiënten bijvoorbeeld dat ze in de gaten gehouden worden, of gevolgd worden.
Een psychose kan voorkomen zonder dat er een directe aanleiding voor lijkt te zijn. Soms is een ingrijpende gebeurtenis de aanleiding voor het ontstaan van de psychose. Verder kunnen de volgende klachten voorkomen:
- verhalen ophangt over complotten of geheime organisaties
- vreemd lopen of bewegen
- zichzelf verwaarlozen
- woedeaanvallen
- omgekeerd dag-nacht ritme: overdag in bed liggen en ’s nachts actief
- dreigen zichzelf letsel toe te brengen
- geen of weinig vrienden
- zeggen iemand anders te zijn
- zeggen dat anderen gedachten uit zijn of haar hoofd trekken of er juist gedachten inbrengen
- vreemd gedrag:
- het gedrag van mensen, die een psychose hebben, is vaak moeilijk te begrijpen, omdat ze niet goed uit kunnen leggen wat zich in hun gedachten afspeelt;
- verminderde energie / lusteloosheid
- chaotisch denken
- minder initiatief
- sombere stemming
- minder belangstelling voor de omgeving dan voorheen
- behoefte om alleen te zijn
- moeite met concentreren
- moe gevoel
- vlakke emoties
- steeds dezelfde dingen zeggen
- vreemde reactie op dingen die gezegd worden, bijvoorbeeld gaan lachen naar aanleiding van een trieste gebeurtenis
- abnormale gevoelens, bijvoorbeeld ‘eenheid met het heelal’, het gevoel alles te kunnen, gevoelens van godsdienstige extase etc.
- overgevoelig voor licht krenkende opmerkingen
- andere mensen nadoen
- urenlang in een bepaalde houding blijven zitten of staan
- drinken van grote hoeveelheden water
- agressief gedrag, doordat men zich bedreigd voelt door psychotische belevingen
- gebrek aan ziekte-inzicht, zeker tijdens een psychose
Omdat alcohol en/of drugs de angst tijdelijk verminderen of het lege gevoel even doet verdwijnen, nemen sommige patiënten hun toevlucht tot dit soort middelen. Een feit is echter dat alcohol en/of drugs psychotische verschijnselen kunnen uitlokken. Ze veroorzaken de ziekte echter niet.
Positieve symptomen en negatieve symptomen
De symptomen van schizofrenie worden vaak onderverdeeld in positieve symptomen en negatieve symptomen. Onder positieve symptomen vallen de hallucinaties en de wanen.
Onder negatieve symptomen vallen vervlakking van het affect, zoals weinig emotionele reactiviteit, geen oogcontact maken, emotieloze gezichtsexpressie, en passieve lichaamstaal, alogie (gedachten- en spraakarmoede), apathie en anhedonie (verlies van interesse of plezier).
Wat is de oorzaak?
De meest gangbare theorie over het ontstaan van schizofrenie stelt dat de activiteit van de signaalstof (neurotransmitter) dopamine in de hersenen is verhoogd. Waarom dit gebeurt is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk spelen zowel erfelijke als omgevingsfactoren een rol.
Dopamine in de hersenen
Bij positron emissie tomografie (PET)-onderzoek is aangetoond dat bij schizofrene personen een vergrote dopamine D2 -receptordichtheid hebben in bepaalde hersengebieden.
Erfelijkheid
Erfelijkheid speelt een rol bij het ontstaan van schizofrenie. In sommige families komt de ziekte vaker voor dan in andere. Als zowel de vader als de moeder schizofrenie hebben, hebben de kinderen ongeveer 50% kans dat zij het ook krijgen. Verder is een speciale vorm van schizofrenie geassocieerd met afwijkingen op chromosoom 22.
Omgevingsfactoren
Door de biologische kwetsbaarheid zijn patiënten gevoeliger voor stress. Veel druk van buitenaf, ingrijpende gebeurtenissen of ongunstige sociale omstandigheden blijken tot het (opnieuw) optreden van psychotische verschijnselen te kunnen lijden.
Verder blijkt uit onderzoek dat complicaties rond de geboorte, zoals het oplopen van een virusinfectie, een verhoogde kans geven op het ontstaan van schizofrenie. Hetzelfde geldt voor geboren worden in de winter.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Er is geen test waarmee de diagnose schizofrenie met zekerheid kan worden gesteld. De arts zal aan de hand van een aantal criteria beoordelen of de klachten van de patiënt passen bij de diagnose ‘schizofrenie’. Dat gebeurt aan de hand van criteria die zijn vastgelegd in de zogenaamde DSM-IV. DSM staat voor Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
Volgens de DSM-IV wordt bij schizofrenie onderscheidt gemaakt tussen een prodromale fase en een actieve fase. Tijdens de prodromale fase ontstaan problemen in het sociaal functioneren en de communicatie met anderen. In de actieve fase treden hallucinaties en wanen op de voorgrond. Deze fase wordt gevolgd door een fase die lijkt op de prodromale fase. Om de diagnose schizofrenie te stellen moeten de symptomen tenminste zes maanden aansluitend aanwezig te zijn.
Het is van belang om de diagnose tijdig te stellen. De prognose van de ziekte is namelijk gunstiger als tijdig met de juiste behandeling wordt begonnen.
Wat is de behandeling?
Schizofrenie is een ziekte die, voor zover nu bekend, niet te genezen is. Wel kunnen de psychotische verschijnselen worden bestreden. Dit gebeurt over het algemeen met medicijnen. Deze blijven vaak voor de rest van het leven nodig.
In sommige gevallen kan de psychose buitensporige angst of agressie veroorzaken. In extreme gevallen kan dat ertoe leiden dat de patiënt een gevaar voor zichzelf of voor anderen vormt. In zulke gevallen kan een (gedwongen) opname noodzakelijk zijn.
Geneesmiddelen
De meeste mensen met schizofrenie worden behandeld met antipsychotica. Soms worden andere medicijnen voorgeschreven, zoals bijvoorbeeld benzodiazepinen voor een kalmerend effect. Verder worden soms antiparkinsonmiddelen voorgeschreven om de bijwerkingen van antipsychotica tegen te gaan.
Antipsychotica
Geneesmiddelen tegen psychoses worden antipsychotica genoemd. Ze spelen een belangrijke rol bij de behandeling van mensen met schizofrenie. Voorbeelden van antipsychotica zijn haloperidol (merknaam: Haldol), risperidon (merknaam: Risperdal) en clozapine (merknaam: Leponex).
Helaas hebben antipsychotica vervelende bijwerkingen, zoals bewegingsstoornissen zoals die optreden bij de ziekte van Parkinson. Door het beperkte ziekte-inzicht nemen mensen met schizofrenie hun medicijnen vaak slecht in. Hierdoor neemt de kans op nieuwe psychoses toe. Een oplossing kan zijn het geneesmiddel toe te dienen als een zogenaamd depot-preparaat. Een dergelijk depot-preparaat wordt in de spieren ingespoten en is langere tijd (weken) werkzaam.
Kijk voor een uitgebreid overzicht van geneesmiddelen die gebruikt worden bij schizofrenie op de webpagina over antipsychotica.
Wat is het beloop?
Schizofrenie is een chronische ziekte waar je niet echt van geneest. Kenmerkend voor het beloop van de ziekte is het optreden van episodes met klachten, afgewisseld met periodes zonder klachten.
De ziekte begint meestal op op een leeftijd van 15-25 jaar. De meeste mensen met schizofrenie herstellen van hun eerste episode. De kans is echter groot dat ze daarna weer een episode zullen doormaken.
De ziekte is niet te genezen en veel mensen komen terecht in de chronische psychiatrie, gaan van opname naar opname en worden vaak dakloos.
Drie kwart van de patiënten houdt gedurende zijn hele leven last van psychotische verschijnselen als wanen, hallucinaties en verwardheid. Slechts een vijfde heeft na een of meerdere psychoses geen behoefte aan hulp. 10 tot 20% brengt zichzelf wel eens ernstig letsel toe. Van de mensen die lijden aan schizofrenie pleegt uiteindelijk 10% zelfmoord.
Wat is de levensverwachting?
De levensverwachting van patiënten die lijden aan schizofrenie is verlaagd, deels voortkomend uit een verhoogde kans op suïcide (geschat op 10%) en vaak voorkomende slechte leefgewoonten, zoals roken.
Vrij kenmerkend is dat patienten na een psychotische episode op een lager niveau gaan fuanctioneren, waardoor het sociale leven verstoord raakt. Mensen moeten op den duur vaak stoppen met hun studie of werk en ook hun intellectuele capaciteiten verminderen. Heel kenmerkend voor schizofrenie zijn ook de zogenaamde ‘negatieve symptomen’, zo genoemd omdat het gedragingen zijn die een gezond mens wel heeft, maar die bij een schizofreen verdwijnen. Daardoor trekken patietne zich sociaal terug, nemen geen initiatief meer en kunnen geen echte emoties meer toenen. Overigens kan er pas van schizofrenie gesproken worden, als er een cobminatie van deze verschijnselen aanwezig is. Een psychose kan ook bij andere ziekten voorkomen.
Verder lezen / Referenties
- Vereniging Anoiksis, Vereniging voor een door psychose-gevoelige mensen in Utrecht.
- Vereniging Ypsilon, Vereniging van ouders en andere familieleden van chronisch psychotische en schizofrene mensen.