Psychotische depressie

Bijgewerkt op 28 februari 2020

Wat is een psychotische depressie?

Een psychotische depressie is een ernstige vorm van depressiviteit waarbij symptomen van een psychose optreden. Dat betekent dat men het gevoel met de werkelijkheid verliest.

Andere namen voor deze aandoening zijn ‘depressie met psychotische kenmerken’ en ‘depressieve psychose’.

Hoe vaak komt het voor?

Ongeveer 10-15% van de mensen met een depressie heeft een psychotische depressie. Dat betekent dat er in Nederland jaarlijks zo’n 3.000-4.000 mensen een psychotische depressie krijgen.

Bij wie?

De aandoening komt vooral voor bij mensen in de leeftijdsgroep van 25-55 jaar. Vaak hebben mensen met een psychotische depressie eerder al eens een ‘gewone’ depressie (zonder psychotische kenmerken) doorgemaakt.

Symptomen psychotische depressie

Mensen met een psychotische depressie verliezen het gevoel met de werkelijkheid. Ze hebben – naast de klachten van de depressie – ook klachten van een psychose. Bij een psychose treden waandenkbeelden en/of hallucinaties op. Hallucinaties zijn waarnemingen die niet echt zijn. Voorbeelden zijn dingen zien die er niet zijn of stemmen horen die er niet zijn.

De volgende klachten en verschijnselen kunnen optreden:

• depressief (somber)
• niet van leuke dingen kunnen genieten
• lusteloos
• moeite met in slaap vallen
• slecht slapen
• afvallen
• zelfmoordgedachten
• onbegrijpelijke dingen zeggen
• verlies aan interesse
• dingen horen die er niet zijn
• moeite met doorslapen
• mager
• moeite met concentreren
• moeheid
• angst
• besluiteloos
• gevoel hebben waardeloos te zijn
• niet goed voor zichzelf zorgen
• pessimistisch
• vaak denken aan nare dingen
• dingen niet afmaken
• emotieloos
• snel geïrriteerd of boos
• omgekeerd dag-nacht ritme
• veel piekeren
• waandenkbeelden; vaak gaan de waandenkbeelden over schuldgevoelens, straf, ziekte en dood, etc.
• geen trek in eten
• geen zin in seks
• dingen zien die er niet zijn
• vergeetachtig
• onverschillig (apathisch)
• veel eten
• schuldgevoelens
• slaperigheid
• opgewonden
• langzaam denken
• moeite met leren
• moeite met nadenken
• weinig bewegen
• aankomen in gewicht
• verstopping
• zenuwachtig
• roekeloos gedrag
• druk gedrag
• uitdrukkingsloos gezicht
• ongehoorzaam
• dingen voelen die er niet zijn
• zichzelf beschadigen of verwonden
• liedjes in het hoofd horen
• niet bewegen
• snel ademen
• stil blijven staan
• voorovergebogen hoofd
• buikpijn
• achterdochtig

Vanwege de klachten is het vaak niet mogelijk om goed te functioneren in het dagelijks leven. Mensen met een psychotische depressie zullen daarom vaak tijdelijk minder of helemaal niet werken.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose wordt gesteld door een psychiater. Deze zal naar aanleiding van een gesprek met de patiënt zelf, en vaak ook met een bekende van de patiënt, de diagnose kunnen stellen.

Er bestaan ook speciale vragenlijsten die worden gebruikt om vast te stellen of iemand een psychotische depressie heeft. Naarmate de patiënt meer klachten heeft die passen bij de aandoening zal een hogere score worden gehaald. Hoe hoger de score des te waarschijnlijker de diagnose. Dit soort vragenlijsten worden vaak gebruikt bij onderzoeken naar de werkzaamheid van behandelingen. Een voorbeeld van een dergelijke vragenlijst is de ‘The Psychotic Depression Assessment Scale’ (PDAS).

In de praktijk komt het regelmatig voor dat een psychotische depressie wordt gediagnosticeerd als een ‘gewone’ depressie omdat de arts de psychotische kenmerken niet direct herkent. Dat kan betekenen dat een patiënt om die reden niet, of pas later, de juiste behandeling krijgt.

Psychiaters die patiënten met een psychotische depressie onderzoeken zullen vaak lichamelijke oorzaken van de klachten willen uitsluiten. Daarom wordt bij de meeste patiënten ook een neurologisch onderzoek gedaan en vaak ook een MRI-scan van de hersenen gemaakt.

Wat is de behandeling?

Het doel van de behandeling is het terugbrengen van het aantal en de ernst van de symptomen zodat mensen (weer) goed kunnen functioneren in het dagelijks leven, en gewoon kunnen werken.

De behandeling van een psychotische depressie bestaat meestal uit geneesmiddelen en/of elektroconvulsieve therapie (ECT). Er zijn klinieken waar transcraniële magnetische stimulatie (TMS) wordt gebruikt als behandeling. Hiervan is echter nog niet goed bewezen dat het werkt bij deze vorm van depressie.

Geneesmiddelen

Psychotische depressies worden behandeld met zowel geneesmiddelen tegen depressie (antidepressiva), geneesmiddelen tegen psychoses (antipsychotica) of combinaties van deze middelen. Ook wordt het middel lithium wel voorgeschreven.

Geneesmiddelen tegen depressie (antidepressiva)

Er zijn verschillende soorten antidepressiva. Artsen zullen aan patiënten met een psychotische depressie regelmatig zogenaamde ‘tricyclische antidepressiva‘ voorschrijven. Dat zijn middelen die al tientallen jaren beschikbaar zijn en waarvan bekend is dat ze goed werkzaam zijn tegen ernstige vormen van depressie. Het nadeel van deze middelen is echter dat ze nogal wat bijwerkingen kunnen veroorzaken. Voorbeelden van tricyclische antidepressiva zijn clomipramine, amitriptyline en imipramine.

Naast tricyclische antidepressiva worden ook wel andere antidepressiva voorgeschreven. Zo zijn er antidepressiva van de groep ‘serotonine heropname remmers’ (SSRI‘s), zoals paroxetine en fluoxetine; verder zijn er middelen die weer net iets anders werken dan de SSRI’s, zoals venlafaxine, en de zogenaamde ‘MAO-remmers‘. Een voorbeeld van een MAO-remmer is tranylcypromine.

Geneesmiddelen tegen psychose (antipsychotica)

Er zijn verschillende antipsychotica die kunnen worden voorgeschreven aan patiënten met een psychotische depressie. Veel voorgeschreven middelen zijn haloperidol, quetiapine, olanzapine en risperidon. Als deze middelen niet of onvoldoende werken wordt soms besloten om clozapine voor te schrijven. Clozapine heeft een sterkere werking dan de meeste andere antipsychotica. Het nadeel van clozapine is echter dan het bij een klein percentage van de gebruikers agranulocytose kan veroorzaken. Dat is een afwijking in het bloed die kan leiden tot ernstige infecties. Daarom zal bij mensen die clozapine krijgen altijd het bloed moeten worden gecontroleerd.

Elektroconvulsieve therapie (ECT)

Elektroconvulsieve therapie – ook wel ‘elektroshock‘ genoemd – is een behandeling die in gespecialiseerde klinieken wordt toegepast voor de behandeling van psychotische depressie die niet goed behandelbaar is met medicijnen. Vaak wordt in eerste instantie een serie van 6-8 behandelingen gegeven. Als de klachten dan nog niet duidelijk minder zijn kan worden besloten om dit aantal verder uit te breiden tot bijvoorbeeld 12 behandelingen of zelfs nog meer.

Stappenplan

De meeste psychiaters zullen een stappenplan gebruiken bij de behandeling van patiënten met een psychotische depressie. Dat betekent dat ze bijvoorbeeld beginnen met het voorschrijven van een antidepressivum. Als dat onvoldoende effect heeft wordt een ander antidepressivum of een antipsychoticum toegevoegd. Als dat onvoldoende effect heeft zal eventueel lithium worden toegevoegd. Als dat onvoldoende effect heeft zal besloten worden om elektroconvulsieve therapie toe te passen. Ten slotte kan elektroconvulsieve therapie ook worden gegeven in combinatie met een antipsychoticum.

Wat is het beloop?

Uit onderzoek is gebleken dat ongeveer de helft van de mensen met een psychotische depressie na 2-3 maanden herstelt. Na 6-12 maanden zijn de meeste mensen hersteld. Een klein percentage van de patiënten blijft meerdere jaren ziek.

Mensen die ooit een psychotische depressie hebben doorgemaakt hebben een verhoogde kans om een dergelijke episode in de toekomst opnieuw te krijgen.

Engelse vertaling

psychotic depression, (unipolar) major depression with psychotic features

ICD10-code

F32.3

Synoniemen

depressieve psychose, depressie met psychotische kenmerken, depressie met psychose

Verder lezen / referenties

• MR Koerhuis ea, ‘Een psychotische depressie en onvoldoende effect van farmacotherapie en elektroconvulsieve therapie‘, Tijdschrift voor Psychiatrie 2008 (50), pagina’s 107-112.

---

Gepubliceerd door: Simpto.nl
Publicatiedatum: 21 oktober 2016
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 24 oktober 2016