Pseudoxanthoma elasticum

Bijgewerkt op 8 januari 2022 door Simpto.nl

Wat is pseudoxanthoma elasticum?

Pseudoxanthoma elasticum is een zeer zeldzame aandoening van bindweefsel. Dat leidt tot afwijkingen in de huid, de ogen en de bloedvaten. In de bloedvaten ontstaat hierdoor al op jonge leeftijd aderverkalking. Dat kan leiden tot hart- en vaatziekten, zoals etalagebenen (claudicatio intermittens), hartkramp (angina pectoris), hartaanval en beroerte.

De aandoening wordt ook wel Grönblad-Strandberg syndroom genoemd.

Welke symptomen geeft het?

Pseudoxanthoma elasticum kan tot verschillende symptomen en verschijnselen leiden. Hieronder staan ze genoemd.

  • Afwijkingen aan de huid
    • gelige bultjes
    • vaak in de nek, soms de hals
    • in huidplooien, zoals de elleboogplooien, de liezen en de oksels
pseudoxanthoma elasticum - bobbelige huid aan de zijkant van de nek
bobbelige huid aan de zijkant van de nek (Bron: kilbad)
  • Afwijkingen aan de ogen
    • vervormd zien van dingen, bijvoorbeeld een rechte lijn die krom lijkt
    • onscherp zien
  • Afwijkingen van de bloedvaten
    • pijn aan de onderbenen na enige tijd lopen (etalagebenen)
    • kramp in de kuiten die vooral ’s nachts optreedt
    • pijn op de borstkas door angina pectoris (hartkramp)

Complicaties die verder op kunnen treden zijn TIA’s, maagbloeding, beroerte, hartaanval.

De symptomen verschillen van patiënt tot patiënt. Bij sommigen staan problemen met het gezichsvermogen op de voorgrond. Bij anderen de afwijkingen aan de bloedvaten. Bij weer anderen zijn vooral de huidafwijkingen opvallend.

Wat is de oorzaak?

Pseudoxanthoma elasticum wordt veroorzaakt door een afwijking in het DNA. Het gaat om een afwijking van het zogenaamde ABCC6-gen. Dit is een stukje DNA op chromosoom 16. Het is verantwoordelijk voor de productie van een bepaald eiwit in de celwand. Dit wordt het ‘MRP6-eiwit’ genoemd.

Tekort aan MRP6-eiwit leidt tot verkalking van bindweefsel op verschillende plekken in het lichaam. Hierdoor kunnen afwijkingen ontstaan. De afwijkingen leiden vooral tot klachten in de ogen, de huid en de bloedvaten.

In het oog leidt de ziekte tot verkalkingen in de membraan van Bruch. Dat is een vliesje dat onder het netvlies ligt. Verkalkingen in de membraan van Bruch leidt tot vorming van nieuwe bloedvaatjes in het netvlies. Dit wordt ‘neovascularisatie’ genoemd. De woekering van bloedvaatjes leidt tot gezichtsverlies.

In de huid kunnen gelige bobbeltjes ontstaan. Deze ontstaan vooral in huidplooien, zoals de nek en hals, de liezen, de elleboogsplooien en de oksels.

Ook in de slagaders  in ons lichaam zit bindweefsel dat aangetast kan worden door de ziekte. Het gaat hier om bindweefsel in de middelste laag van de wand van de bloedvaten. Deze laag wordt ‘media’ genoemd.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Op grond van de symptomen kan een arts vermoeden dat er sprake is van pseudoxanthoma elasticum. De aandoening is echter zo zeldzaam dat de meeste huisartsen de symptomen niet direct zullen herkennen. Patiënten met de aandoening worden daarom vaak doorverwezen, bijvoorbeeld naar een dermatoloog vanwege de huidafwijkingen, of naar een oogarts vanwege een afname van het gezichtsvermogen.

Voor het vaststellen van de aandoening zijn bepaalde onderzoeken van belang, zoals een huidbiopsie, oogonderzoek en DNA-onderzoek.

Huidbiopsie

Om de oorzaak van huidaandoeningen te achterhalen kan een huidbiopsie worden gedaan. Hierbij wordt een stukje huid – het ‘huidbiopt’ – uit een huidafwijking geprikt. Dit wordt vervolgens door een patholoog-anatoom onder de microscoop bekeken.

Onder de microscoop worden in het huidbiopt verkalkingen in de elastische vezels van de lederhuid (dermis) gezien.

Oogonderzoek

Met behulp van fundoscopie kan de binnenkant van het oog worden bekeken. Bij de meeste mensen met pseudoxanthoma elasticum kunnen afwijkingen worden gezien. Het gaat om kleine scheurtjes in de membraan van Bruch. Dit is in het netvlies zichtbaar als lijntjes die vanuit de papil van het oog uitwaaieren.

Onder het netvlies kunnen nieuwe bloedvaatjes worden gevormd. Dit wordt ‘neovascularisatie’ genoemd. Dit is ook zichtbaar bij funduscopie.

Met behulp van een zogenaamde ‘amslerkaart’ kan vervorming van het beeld (metamorfopsie) worden aangetoond.

Afwijkingen aan bloedvaten

Vernauwing van de slagaders aan de benen treedt regelmatig op. Dit wordt ‘perifeer arterieel vaatlijden’ genoemd. Om dit aan te tonen kan een looptest worden gedaan.

Ook kan beeldvormend onderzoek worden gedaan om vernauwingen van slagaders aan te tonen. Op een CT-scan zijn verkalkingen in de wanden van bloedvaten vaak goed zichtbaar.

Genetisch onderzoek

Met behulp van genetisch onderzoek (DNA-onderzoek) kan de afwijking in het DNA worden aangetoond.

Is het erfelijk?

Pseudoxanthoma elasticum erft recessief over. Dat betekent dat van beide ouders een afwijkend gen moet worden geërfd om de ziekte te krijgen. De ouders zijn dan zelf niet ziek. Ze zijn ‘drager’ van een afwijkend stukje op één van beide chromosomen 16, maar hebben ook nog een gezond chromosoom 16.

pseudoxanthoma elasticum - autosomaal recessieve overerving
pseudoxanthoma elasticum – recessieve overerving

Hoe vaak komt het voor?

Pseudoxanthoma elasticum is een zeer zeldzame ziekte. Jaarlijks wordt deze aandoening in Nederland bij zo’n 5-10 mensen vastgesteld.

De aandoening komt ongeveer twee keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Het is niet precies bekend waarom dat zo is.

Wat is de behandeling?

Er is geen behandeling waarmee de ziekte genezen kan worden. De behandeling is daarom gericht op het verminderen van de klachten en voorkomen van uitbreiding van de ziekte. Dat betekent dat er regelmatige controles zijn bij de behandelend arts(en).

Mensen met pseudoxanthoma elasticum worden meestal behandeld door een oogarts, een cardioloog, een dermatoloog en/of een plastisch chirurg.

Landelijk expertisecentrum

In het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht) is een Landelijk Expertisecentrum voor pseudoxanthoma elasticum. Daar werken medisch specialisten van verschillende disciplines smaen om patiënten zo goed mogelijk te behandelen. Ook wordt daar wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de aandoening.

Behandeling huidafwijkingen

In geval van uitgebreide huidafwijkingen kan plastische chirurgie nodig zijn.

Behandeling ogen

De groei van abnormale bloedvaatjes in het netvlies kan worden tegengegaan met laserbehandeling (fotocoagulatie) en fotodynamische therapie.

Er zijn ook geneesmiddelen beschikbaar die helpen om de vorming van nieuwe bloedvaatjes en bloedingen in het oog tegen te gaan. Dergelijke middelen worden VEGF-remmers of angiogenese-remmers genoemd. Voorbeelden van dergelijke middelen zijn bevacizumab (Avastin) en ranibizumab (Lucentis). Ze worden toegediend middels een injectie in het oog. Doordat deze middelen de vorming van nieuwe bloedvaatjes tegengaan helpen ze achteruitgang van het gezichtsvermogen te voorkomen.

Behandelen en voorkomen aandoeningen van hart en bloedvaten

Om aandoening van hart en bloedvaten tegen te gaan kunnen verschillende maatregelen worden genomen.

Vermijden risicofactoren aderverkalking

Mensen met pseudoxanthoma elasticum krijgen al op jonge leeftijd aderverkalking (atherosclerose). Daarom is het van groot belang om andere risicofactoren voor het ontstaan van aderverkalking zo veel mogelijk te vermijden. Daarmee wordt verdere achteruitgang van de vaatafwijkingen tegengegaan. Dat betekent niet roken, afvallen bij overgewicht, regelmatige controles van bloeddruk en cholesterol gehalte van het bloed etc.

Kijk voor een uitgebreid overzicht van risicofactoren op de webpagina over aderverkalking.

Vermijden beschadiging bloedvaten

Door de aderverkalking worden de bloedvaten breekbaarder. Om die reden wordt afgeraden om aan contactsporten te doen. Geweld van buitenaf op het lichaam van buitenaf kan namelijk tot beschadiging van bloedvaten leiden, met als gevolg (inwendige) bloedingen.

Vermijden bloedingsneiging

Ook wordt vaak geadviseerd om gebruikt van ontstekingsremmende medicijnen van de NSAID-groep te vermijden. Gebruik van deze middelen verhoogt namelijk het risico op bloedingen.

Behandelen vaatvernauwing

Vaatvernauwingen die optreden als onderdeel van de ziekte kunnen op de gebruikelijke manier worden behandeld. Zo krijgen mensen met etalagebenen in eerste instantie looptraining.

Nieuwe behandelingen

Momenteel wordt onderzocht of het middel etidronaat werkzaam is tegen aderverkalking bij mensen met pseudoxanthoma elasticum.

Beloop en Prognose

Hoewel het om een aangeboren afwijking gaat kunnen de klachten pas op latere leeftijd ontstaan. Op het moment dat de diagnose is gesteld zullen regelmatige controles bij de behandelend arts(en) nodig zijn.

De aandoening kan tot verschillende complicaties leiden, zoals perifeer arteriaal vaatlijden, beroerte, angina pectoris en hartaanval.

De levensverwachting is afhankelijk van het optreden van hart- en vaatziekten. Complicaties als een maagbloeding of een hartaanval kunnen de levensverwachting verminderen.

Historie

De kenmerkende huidafwijkingen werden in 1881 beschreven door D Rigal. Voor zover bekend is dit de eerste beschrijving van een patiënt met deze ziekte. De patholoog-anatoom Dr Félix Balzer (1849-1929) deed in 1884 verslag van de bevindingen na onderzoek op de overleden patiënt (post-mortem onderzoek). Balzer gebruikte de term ‘xanthome elastique’ voor de aandoening.

Dr Felix Balzer (1849-1929) beschreef de resultaten van de sectie op het lichaam van de eerst beschreven patiënt met pseudoxanthoma elasticum
Dr Felix Balzer (1849-1929)

In 1889 volgde een uitgebreide beschrijving door de Franse arts Dr Anatole Marie Émile Chauffard (1855-1932). Hij beschreef de huidafwijkingen van een Franse soldaat die werd opgenomen in het ziekenhuis vanwege bloedbraken.

Aanvankelijk werd de aandoening beschouwd als een ‘xanthomatose’. De Franse arts Dr Ferdinand-Jean Darrier in 1896 maakte echter onderscheid met deze aandoeningen nadat hij een huidbiopsie van de patiënt van Chauffard had onderzocht. Later ontwikkelde deze patiënt ook afwijkingen van het gezichtsvermogen.

In 1903 werden de afwijkingen aan het netvlies van het oog beschreven door Hallopeau and Laffitte. Zij gingen ervan uit dat de huidafwijkingen en de oogafwijkingen veroorzaakt werden door een onderliggend probleem.

Het complete ziektebeeld werd voor het eerst beschreven in 1929 door de Zweedse oogarts Dr Ester Elizabeth Grönblad (1898-1970) en haar collega, de Zweedse dermatoloog Dr James Victor Strandberg (1883-1942). Om die reden werd in 1945 voorgesteld de ziekte ‘syndroom van Grönblad-Strandberg’ te noemen. Tegenwoordig krijgt de naam ‘pseudoxanthoma elasticum’ de voorkeur.

Dat de ziekte wordt veroorzaakt door een mutatie van het ABCC6-gen werd ontdekt door onderzoekers van Harvard University, namelijk Dr Klaus Lindpainter en Dr Berthold Struk.

Verder lezen / Referenties

Andere talen

Engelse vertaling

Grönblad–Strandberg syndrome, pseudoxanthoma elasticum

Duitse vertaling

Pseudoxanthoma elasticum, PXE, Grönblad-Strandberg-Syndrom

ICD10-code

Q82.8

Synoniemen

Andere namen voor pseudoxanthoma elasticum zijn PXE, Grönblad-Strandberg-Touraine syndroom, en Grönblad-Strandberg syndroom.


Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 12 maart 2018
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 12 maart 2018

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven