Prostaatkanker

Bijgewerkt op 17 december 2021

Wat is prostaatkanker?

Prostaatkanker is een kwaadaardig gezwel van de prostaat. Kanker van de prostaat komt vooral voor bij oude mannen, meestal tussen de 60-75 jaar maar soms al bij mannen vanaf 50 jaar. Prostaatkanker is de meest voorkomende vorm van kanker onder mannen in de leeftijdsgroep boven de 75 jaar. De aandoening wordt in Nederland jaarlijks bij ongeveer 11.000 mannen vastgesteld. Ongeveer 3.500 mannen sterven per jaar aan de gevolgen van deze ziekte. De medische term voor prostaatkanker is prostaatcarcinoom.

Symptomen prostaatkanker

De volgende klachten kunnen voorkomen:

• moeite met plassen
• vaak branderig of pijnlijk gevoel bij plassen
• vaker plassen dan normaal
• soms bloed bij de urine
• soms pijn in de rug of de heup; dit kan veroorzaakt worden door ingroei in het bekken of door uitzaaiingen naar de botten, vooral de ruggewervels
• soms uitstralende pijn naar het been (‘ischias’)

Wat is de oorzaak?

Tekst volgt

Beloop en prognose

Prostaatkanker kan zich uitbreiden naar omliggende structuren, zoals bijvoorbeeld de plasbuis en/of de blaas. Ook kunnen kwaadaardige cellen zich via bloed of lymfe verspreiden door het lichaam. Zo kunnen uitzaaiingen elders in hetlichaam ontstaan. Meestal gaat het om uitzaaiingen in het skelet (skeletmetastasen). In een later stadium kunnen echter uit uitzaaiingen in de lever (levermetastasen), uitzaaiingen in de longen (longmetastasen) en uitzaaiingen in de hersenen (hersenmetastasen) ontstaan.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose kan worden vermoed op grond van de klachten, de bevindingen bij lichamelijk onderzoek en de uitslagen van bloedonderzoek. De diagnose kan worden bevestigd met behulp van een zogenaamde prostaatbiopsie. Als daaruit blijkt dat er sprake is van prostaatkanker zal beeldvormend onderzoek worden gedaan om de uitbreiding van de kanker in beeld te brengen. Dit is van belang voor het kiezen van de juiste behandeling.

Lichamelijk onderzoek

De arts kan een inwendig onderzoek doen om de prostaat te beoordelen. Dit wordt ‘rectaal toucher’ genoemd. Als er sprake is van prostaatkanker is vaak een vergrote en harde, bobbelige prostaat voelbaar.

Bloedonderzoek

Een verhoging van het gehalte aan prostaatspecifiek antigeen (PSA) kan duiden op prostaatkanker.

Prostaatbiopsie

Een biopsie is een kleine ingreep waarbij een stukje weefsel wordt weggehaald voor onderzoek. Bij een prostaatbiopsie wordt een stukje weefsel uit de prostaat geprikt. Dit kan via de anus of via de huid tussen anus en balzak. Het stukje weefsel – het ‘biopt’ – dat hierbij wordt weggenomen wordt vervolgens door een patholoog onder de microscoop onderzocht. Als er sprake is van prostaatkanker worden in het biopt kankercellen aangetroffen.

Beeldvormend onderzoek

Als wordt vastgesteld dat er sprake is van prostaatkanker zal tevens beeldvormend onderzoek worden gedaan om te beoordelen of de kanker zich verspreid heeft buiten de prostaat. Zo kan met echografie, CT-scan of MRI-scan worden beoordeeld of er lokaal uitbreiding is van de kanker. Ook zal onderzoek worden gedaan naar het bestaan van uitzaaiingen elders in het lichaam.

Verschillende stadia van prostaatkanker

In de medische wereld wordt prostaatkanker ingedeeld in de volgende stadia:

• Gelokaliseerd prostaatcarcinoom – de prostaatkanker is beperkt tot de prostaat zelf;
• Lokaal uitgebreid prostaatcarcinoom – de prostaatkanker is door het prostaatkapsel gegroeid in de directe omgeving van de prostaat;
• Gemetastaseerd prostaatcarcinoom
• Castratie resistent prostaatcarcinoom

Wat is de behandeling?

Prostaatkanker wordt behandeld door een uroloog. Er zijn verschillende behandelingen mogelijk, namelijk een operatie, hormonale behandeling met anti-androgenen en/of bestraling. Elke behandeling heeft voor- en nadelen.

De uroloog zal in overleg met de patiënt bepalen welke behandeling wordt gekozen. Vaak zal een combinatie van behandelingen worden gekozen. De keuze van de behandeling is ook afhankelijk van het stadium van het gezwel.

Patiënten met uitgezaaide prostaatkanker kunnen niet meer genezen worden. De behandeling is erop gericht om de klachten zo veel mogelijk te verminderen en de kwaliteit van leven te verhogen. Dit wordt ‘palliatieve behandeling’ genoemd. Vaak wordt een zogenaamde ‘hormonale behandeling’ toegepast.

Operatie

Voordeel van een operatie is dat het gezwel wordt verwijderd uit het lichaam. Bijwerkingen die op kunnen treden zijn incontinentie (plas niet op kunnen houden) en impotentie (moeite met het krijgen van een erectie).

Bestraling

Hierbij wordt het gezwel bestraald. Vroeger werd bestraling altijd van buitenaf gedaan. Het nadeel daarvan is dat omliggende weefsels ook bestraald worden. Tegenwoordig wordt daarom steeds vaker gekozen voor bestraling in de prostaat zelf. Dit wordt ‘brachytherapie’ genoemd. Hierbij worden radioactieve bronnen in de prostaat zelf geplaatst. Schade aan omliggende weefsels is daardoor minder.

Hormonale behandeling

Prostaatkankercellen groeien onder invloed van mannelijke geslachtshormonen (androgenen), zoals testosteron en dihydrotestosteron. Hormonale behandeling van prostaatkanker is erop gericht om de werking van deze androgenen tegen te gaan. Hormonale behandeling wordt meestal toegepast bij uitgezaaide prostaatkanker (gemetastaseerd prostaatcarcinoom).

Hormonale behandeling kan plaatsvinden door middel van castratie (bilaterale orchidectomie) of door toediening van een geneesmiddel dat de werking van testosteron tegengaat. Voorbeelden van geneesmiddelen die de werking van testosteron tegengaan zijn LHRH-agonisten, LHRH-antagonisten en androgeen receptor blokkers.

Een andere naam voor hormonale behandeling van prostaatkanker is ‘AndrogeenDeprivatieTherapie’ (ADT).

Over het algemeen ontstaat na enige tijd – meestal 1-2 jaar – ongevoeligheid van de prostaatkanker voor hormonale behandeling.

Androgeen receptor blokkers

Androgeen receptor blokkers, of ‘anti-androgenen’, zijn geneesmiddelen die de werking van androgenen, zoals testosteron en dihydrotestosteron, tegengaan. Voorbeelden zijn enzalutamide (merknaam: Xtandi) en abirateron (Zytiga).

Lees voor meer informatie over dit onderwerp het artikel over anti-androgenen.

Beloop en prognose

Prostaatkanker is een kwaadaardige ziekte die, zonder behandeling, kan leiden tot de dood. De prognose is afhankelijk van het wel of niet uitgezaaid zijn van de ziekte. Uitzaaiingen vinden meestal plaats naar de lymfeklieren rondom de prostaat of via het bloed naar het bekken en/of de lendewervels. Uiteindelijk overlijdt 30% van de mannen met prostaatkanker aan de gevolgen van deze ziekte.

Engelse vertaling

prostate cancer

ICD10-code

C61