Porphyria variegata

Bijgewerkt op 13 januari 2022

Wat is porphyria variegata?

Porphyria variegata is een zeldzame aangeboren aandoening die kan leiden tot ernstige aanvallen met afwijkingen aan de huid, het maagdarmkanaal en het zenuwstelsel. De aandoening behoort tot een groep stofwisselingsziekten die porfyrieën wordt genoemd. Dit artikel gaat over oorzaak, symptomen, diagnose, behandeling en beloop van porphyria variegata.

Hoe vaak komt het voor?

Porphyria variegata is een zeer zeldzame aandoening. Het komt naar schatting bij 1 op de 100.000 mensen voor. Dat betekent dat er jaarlijks in Nederland gemiddeld slechts twee kinderen worden geboren met de erfelijke aanleg voor het krijgen van porphyria variegata.

In Zuid-Afrika komt de aandoening vaker voor dan in de rest van de wereld. Daar komt de aandoening voor bij naar schatting twee op de duizend blanke bewoners. Het gaat dan voornamelijk om nakomelingen van een van oorsprong Nederlandse immigrant die in de 17de eeuw naar Zuid-Afrika vertrok. Er is dan sprake van een zogenaamd ‘founder effect’. Dat betekent dat de populatie waarin de erfelijke ziekte frequent voorkomt afstamt van een relatief kleine groep immigranten waarbinnen een genetische afwijking voorkwam.

introductie porphyria variegata door Nederlandse immigranten in Zuid-Afrika in 17de eeuw
beschrijving van de introductie van de ziekte door Nederlandse immigranten in Zuid-Afrika – bron: NTVG 1970

Wat is de oorzaak?

Porphyria variegata wordt veroorzaakt door een foutje (mutatie) in het DNA. Het gaat om een stukje DNA op chromosoom 1. Dit stukje DNA wordt het PPOX-gen genoemd. Het PPOX-gen bevat de instructies voor de aanmaak van een bepaald enzym. Dit enzym wordt protoporfyrinogeen oxidase (PPOX) genoemd. Het speelt een rol bij de productie van heem. Heem is het stofje dat ervoor zorgt cellen zuurstof kunnen transporteren. Door de afwijking (mutatie) in het PPOX-gen wordt geen of onvoldoende PPOX aangemaakt. Hierdoor kunnen stofjes die leiden tot de vorming van heem, zogenaamde porfyrines, niet goed worden afgebroken. Het gevolg is dat bepaalde stofjes zich gaan ophopen in organen en weefsels in het lichaam. Dit kan tot verschillende symptomen en ziekteverschijnselen leiden.

De stofjes die zich ophopen door een gebrek aan PPOX heten protoporfyrinogeen en coproporfyrinogeen. Ze hopen op in de lever. Daar worden ze chemisch omgezet naar protoporfyrine en coproporfyrine. Via het bloed komen deze stofjes in de huid terecht. Doordat ze geactiveerd worden door zonlicht kunnen deze stofjes in de huid lokale schade aanrichten. Hierdoor ontstaan huidafwijkingen. De neurologische symptomen ontstaan door ophoping van voorlopers van porfyrines, zoals delta-aminolevulinezuur (ALA) en porfobilinogeen.

Risicofactoren

Er zijn een aantal risicofactoren voor het ontstaan van symptomen, zoals psychische of emotionele stress, gebruik van alcohol, gebruik van bepaalde geneesmiddelen, gebruik van anabole steroïden, en vasten (weinig eten).

Hoe erft het over?

Porphyria variegata wordt autosomaal dominant overgeërfd. Dat betekent dat het afwijkende PPOX-gen op een zogenaamd autosoom ligt en dat slechts één van beide kopieën van het PPOX-gen afwijkend hoeft te zijn om de ziekte te hebben. Dat betekent dat van slechts één van beide ouders een afwijkend PPOX-gen wordt verkregen. Als één van beide ouders een afwijkend PPOX-gen heeft is de kans 50% dat tijdens een zwangerschap dit afwijkende gen wordt overgedragen op het kind.

De ziekte wordt overigens niet altijd geërfd van de ouders. De afwijking van het PPOX-gen kan namelijk ook vanzelf (spontaan) ontstaan. Dat gebeurt dan vlak na de bevruchting van de eicel. In dat geval wordt gesproken van een de novo mutatie of een spontane mutatie.

Welke symptomen geeft het?

Porphyria variegata kan tot verschillende symptomen leiden. De symptomen beginnen vaak pas na de puberteit en kunnen ook van patiënt tot patiënt flink verschillen. In zeldzame gevallen beginnen de symptomen al op de kinderleeftijd. Meestal is dan sprake van een zogenaamde homozygote afwijking. Dat wil zeggen dat van beide ouders een afwijkend PPOX-gen is geërfd. Verreweg de meeste patiënten met porphyria variegata hebben echter één afwijkend gen. Dan wordt gesproken van een heterozygote afwijking. Een aantal van dergelijkek heterozygote gevallen heeft helemaal geen symptomen. De volgende symptomen kunnen zich voordoen:

  • huidafwijkingen, zoals:
    • blaren op de huid
      • genezen met korstjes en littekens
    • dunne huid
    • overgevoeligheid voor zonlicht (fotosensitiviteit)
    • overmatige haargroei op de plek van huidafwijkingen (hypertrichose)
    • kleine witte bultjes op de huid (milia)
  • symptomen van het maagdarmkanaal:
  • neurologische en psychische symptomen, zoals:

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose kan worden vermoed gesteld op grond van de klachten en huidafwijkingen. Vervolgens kan de diagnose worden bevestigd met laboratoriumonderzoek. Bij onderzoek van de urine tijdens een aanval is de totale hoeveelheid porfyrines vaak verhoogd. Ook het delta-levulinezuur gehalte in de urine is verhoogd, evenals het porfobilinogeen gehalte van de urine. Eventueel kan genetisch onderzoek (DNA-onderzoek) worden gedaan om de diagnose definitief te bevestigen. Hierbij wordt de mutatie van het PPOX-gen aangetoond.

Wat is de behandeling?

Er is geen behandeling waarmee porphyria variegata kan worden genezen. De behandeling is daarom gericht op de symptomen die zich voordoen. Artsen spreken in dat geval van ‘symptomatische behandeling‘. Wanneer een aanval leidt tot ernstige klachten kan een ziekenhuisopname noodzakelijk zijn.

De behandeling is gericht op het wegnemen van uitlokkende factoren zoals stress, alcohol en drugs. In geval van ernstige pijnklachten zal een pijnstiller (analgeticum) worden voorgeschreven. Bij klachten over misselijkheid en braken kunnen anti-emetica worden voorgeschreven, zoals bijvoorbeeld ondansetron (merknaam: Zofran). Een aanval kan worden onderdrukt door toediening van het geneesmiddel hemine (merknaam: Normosang). Hetzelfde geldt voor toediening van glucose oplossing direct in het bloed (intraveneus). Een nieuwer middel dat helpt om aanvallen te voorkomen is givosiran (merknaam: Givlaari). Wanneer aanvallen frequent voorkomen kan toediening van een GnRH-analoog helpen om aanvallen te voorkomen. Om het ontstaan van huidafwijkingen te voorkomen is vermijden van blootstelling van de huid aan zonlciht van belang. Dit kan met behulp van kleding (lange mouwen, dragen van hoofddeksel etc.) en gebruik van speciale bedekkende zonbeschermende middelen.

Wat is het beloop?

Porphyria variegata is een aandoening die tot ernstige aanvallen kan leiden waarvoor ziekenhuisopname noodzakelijk is. Door ophoping van schadelijke stofjes in de lever is er een verhoogd risico op het ontstaan van levercelkanker (hepatocellulair carcinoom). Ook kan op den duur de werking van de nieren achteruitgaan.

Engelse vertaling

variegate porphyria, porphyria variegata

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven