Bijgewerkt op 16 juni 2024
Wat is overgewicht?
Overgewicht is een te hoog lichaamsgewicht ten gevolge van overtollig vet in het lichaam. Het wordt ook wel vetzucht genoemd. De medische naam voor (ernstig) overgewicht is obesitas. Bij mensen die extreem dik zijn wordt gesproken van ziekelijke obesitas of morbide obesitas. Overgewicht komt zeer vaak voor. Ongeveer de helft van de bevolking is te zwaar.
Welke symptomen geeft het?
De belangrijkste klacht is uiteraard het te zwaar zijn zelf. Dit kan echter weer leiden tot andere klachten, waaronder:
- snel kortademig
- moeilijk lopen
- ontevreden over eigen uiterlijk
- soms borstvorming
- smetplekken in huidplooien
- bijvoorbeeld onder de borsten
- ontstaan door ophoping van zweet waar bacterieen makkelijk in kunnen groeien
- gewrichtsklachten
- vooral aan de heupen, knieën en enkels
Wat is de oorzaak?
Overgewicht is bij een grote groep mensen het gevolg van het eten van veel en vet eten in verhouding tot de hoeveelheid lichaamsbeweging. Vroeger werd wel gedacht dat dikke mensen een trage stofwisseling hadden en dat ze daardoor weinig voedsel konden verbranden. Het gevolg hiervan zou zijn dat het voedsel opgeslagen wordt als vet. Uit onderzoek blijkt echter dat veel dikke mensen juist een actieve stofwisseling hebben. Dat moet ook wel omdat dikke mensen veel meer cellen hebben en organen als het hart bijvoorbeeld harder moeten werken om al die (vet)cellen van zuurstof te voorzien.
Leptine
Er is een hormoon ontdekt dat een rol speelt bij het hongergevoel. Dit hormoon is leptine. Leptine wordt normaal gesproken gemaakt in de vetcellen, komt in het bloed, en geeft in een bepaald deel van hersenen een signaal af dat het hongergevoel tegengaat. Het deel van de hersenen waar leptine dit signaal afgeeft wordt de hypothalamus genoemd. Dit is het deel van de hersenen waar het hongergevoel wordt geregeld. Bij een deel van de mensen met overgewicht blijkt sprake te zijn van een genetische fout. Het gaat om een afwijking (mutatie) van het zogenaamde leptinereceptor-gen. Door deze afwijking wordt onvoldoende leptinereceptor aangemaakt waardoor het signaal van leptine niet goed overkomt in de hypothalamus. Hierdoor wordt het hongergevoel niet uitgeschakelt en blijft een hongergevoel bijna continu aanwezig.
Erfelijke aanleg
Het is echter een misverstand dat ernstig overgewicht alleen veroorzaakt kan worden door te veel eten. Sommige mensen hebben een erfelijke aanleg waardoor ze dik worden van een hoeveelheid eten waar anderen van afvallen. Aangenomen wordt dat 5-10 procent van de dikke mensen deze erfelijke aanleg heeft.
Als het overgewicht een symptoom is van een erfelijke aandoening wordt gesproken van monogenetische obesitas of syndromale obesitas. Bij monogenetische obesitas is het overgewicht het gevolg van een verandering (mutatie) in één enkel stukje DNA (‘gen’). Bij syndromale obesitas is overgewicht één van meerdere symptomen en ziekteverschijnselen. Bij erfelijke vormen van obesitas is meestal al op jonge leeftijd sprake van ernstig overgewicht.
Risicofactoren
Er zijn bepaalde aandoeningen en omstandigheden waarbij overgewicht vaker voorkomt. Zo komt overgewicht bijvoorbeeld vaker voor bij mensen met het syndroom van Down.
Welke complicaties kan het geven?
Overgewicht kan leiden tot bepaalde complicaties. Complicaties zijn nadelige gevolgen van een ziekte of een behandeling. Zo kan overgewicht leiden tot aandoeningen als gewrichtsslijtage, suikerziekte, en hypertensie (hoge bloeddruk). De gewrichtsslijtage heeft vooral betrekking op de enkelgewrichten, kniegewricht en heupgewrichten.
Overgewicht kan worden beschouwd als een chronische ziekte die de sterftekans verhoogt. Mensen met ernstige vetzucht kunnen al op jonge leeftijd overlijden aan suikerziekte en hart- en vaatziekten. Een andere aandoening die samenhangt met overgewicht is slaap-apneu. Verder verhoogt het de kans op het ontstaan van galstenen en jicht. Ook is er een verband aangetoond tussen het voorkomen van dikke darmkanker en prostaatkanker bij mannen die te dik zijn; en van het voorkomen van endometriumkanker, galblaaskanker, baarmoedermondkanker, eierstokkanker en borstkanker bij te dikke vrouwen.
Mensen met overgewicht hebben een grotere kans om arbeidsongeschikt te worden. Ook hebben zij vaker psychische problemen.
Hoe wordt het vastgesteld?
Overgewicht wordt vastgesteld door het bepalen van de zogenaamde Body Mass Index (BMI), vroeger Quetelet Index (QI) genaamd. De BMI is het gewicht in kilogram gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters. Meer dan vijftien procent van de volwassen mannen in Europa heeft een BMI van boven de dertig. Voor vrouwen geldt een percentage van ongeveer dertien. In Nederland liggen die percentages iets lager. Op basis van de BMI is een indeling te maken in:
- overgewicht: BMI 25-30
- obesitas: BMI 30-35
- ernstige obesitas: BMI 35-40
- ziekelijke obesitas (morbide obesitas): BMI 40+
Het is belangrijk om op te merken dat de indeling naar Body Mass Index niet opgaat voor body builders. Zij zijn namelijk zwaar vanwege een grote hoeveelheid spiermassa, en niet vanwege vetzucht.
Hoe vaak komt het voor?
Overgewicht komt zeer vaak voor. Als we de stricte definitie nemen van een BMI >25 dan is ongeveer de helft van de nederlandse bevolking te dik.
Wat is de behandeling?
De behandeling van overgewicht gaat in drie stappen:
- Leefstijlinterventie (adviezen)
- Farmacotherapie (medicijnen)
- Bariatrie (chirurgische ingreep aan de maag)
Leefstijladviezen
Behandeling van overgewicht begint voor de meeste mensen met aanpassen van het dieet. Dat kan onder leiding van een diëtist. Tegenwoordig kan een arts iemand met obesitas ook verwijzen naar een leefstijlcoach. Die geeft niet alleen adviezen over dieet, maar ook over bewegen. Dit wordt gecombineerde leefstijlinterventie genoemd. Mensen met monogenetische of syndromale obesitas reageren vaak minder goed op leefstijlprogramma’s.
Medicijnen
Geneesmiddelen die worden voorgeschreven aan mensen met overgewicht zijn orlistat (merknaam: Xenical), liraglutide (merknaam: Saxenda) en Mysimba (bupropion + naltrexon). Een nieuw geneesmiddel tegen overgewicht is setmelanotide. Dit middel vermindert het gevoel van honger.
Synoniemen
Andere namen voor overgewicht zijn te dik zijn, vetzucht, zwaarlijvigheid, obesitas, en adipositas.