Bijgewerkt op 5 oktober 2024 door Simpto.nl
Wat is tonsillitis?
Tonsillitis is een ontsteking van de keelamandelen. De keelamandelen of tonsillen zitten in de keel. Ze spelen een belangrijke rol bij het wegvangen van ziekteverwekkers in de ingeademde lucht. Onder bepaalde omstandigheden kunnen ze echter ontstoken raken. Dan wordt gesproken van tonsillitis of ontstoken keelamandelen. Als de ontsteking voor het eerst ontstaat spreken artsen ook wel van acute tonsillitis. Als de aandoening langere tijd bestaat wordt gesproken van chronische tonsillitis. Als de aandoening steeds terugkeert wordt gesproken van recidiverende tonsillitis.
Een zeldzame, maar ernstige vorm van tonsillitis is de zogenaamde angina van Plaut–Vincent (acute necrotiserende ulceratieve tonsillitis).
Hoe vaak komt het voor? Bij wie?
Tonsillitis is een zeer vaak voorkomende aandoening. De aandoening kan in principe op elke leeftijd voorkomen, maar in de praktijk komt de aandoening vooral voor bij kinderen in de schoolgaande leeftijd.
Wat is de oorzaak?
Tonsillitis ontstaat meestal door een infectie met een virus. Door de virusinfectie is het slijmvlies in de keel vatbaar voor infectie met bacterien. In de tabel hieronder een overzicht van aandoeningen waarbij tonsillitis als complicatie kan voorkomen.
AANDOENING |
amandelstenen |
bepaalde geneesmiddelen |
leukemie |
kanker van de amandelen |
lymfeklierkanker |
PFAPA-syndroom |
ziekte van Pfeiffer |
als complicatie kan voorkomen
Er zijn een aantal geneesmiddelen waarbij tonsillitis als bijwerking kan ontstaan. Voorbeelden zijn alemtuzumab (merknaam: Lemtrada), baricitinib (merknaam: Olumiant), bortezomib (merknaam: Velcade), canakinumab (merknaam: Ilaris), capecitabine (merknaam: Xeloda), carglumaatzuur (merknamen: Carbaglu, Ucedane), paliperidon (merknamen: Invega, Trevicta, Xeplion) en risperidon (merknaam: Risperdal).
Welke symptomen geeft het?
De volgende klachten kunnen voorkomen:
- pijn in de keel
- vooral bij slikken, met als gevolg:
- niet willen eten
- vooral bij slikken, met als gevolg:
- rode keel
- rode opgezwollen keelamandelen
- pus op de keelamandelen
- moeite met slikken
- koorts
- algehele malaise (algemeen gevoel van onbehagen, zich ziek voelen)
- hangerig / lusteloos
- slecht slapen
- snurken
- soms hoesten
- soms hoofdpijn
- soms stinken uit de mond (foetor ex ore)
- soms moeite met ademhalen
- soms vergrote lymfeklieren in de hals
- bultjes in de hals voelbaar
- bultjes kunnen pijnlijk zijn
Bij kinderen die vaak een ontsteking van de keelamandelen hebben kan de ontwikkeling vertraagd zijn en de groei iets achterblijven.
Welke complicaties kunnen optreden?
Als complicatie van een ontsteking van de keelamandelen kan een abces ontstaan. Hierbij ontstaat een met pus gevulde holte in of rond de tonsil (keelamandel). Artsen spreken in dat geval van een peritonsillair abces. Dit komt vooral voor bij volwassenen met tonsillitis.
Verder kunnen chronisch opgezette keelamandelen een rol spelen bij het ontstaan van het obstructieve slaapapneu syndroom. Als tonsillitis leidt tot pijn bij slikken kan dat op den duur leiden tot onvoldoende inname van vocht. Dit kan leiden tot dehydratie (uitdroging). In zeldzame gevallen kan tonsillitis leiden tot een bepaalde vorm van nierfilterontsteking (post-streptokokken glomerulonefritis) of acuut reuma. In de tabel hieronder staan de mogelijke complicaties in alfabetische volgorde vermeld.
COMPLICATIES TONSILLITIS |
abces in de keel |
acuut reuma |
bloedvergiftiging |
chronische tonsillitis |
longontsteking |
ontsteking van het mediastinum |
PANDAS syndroom |
poststreptokokken glomerulonefritis |
retrofaryngeaal abces |
septische shock |
toxische shocksyndroom |
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt gesteld op grond van de klachten en de bevindingen bij lichamelijk onderzoek. Bij onderzoek (inspectie) van de mond zal de arts rode, gezwollen keelamandelen zien. Vaak zijn ook puskoppen zichtbaar op de keelamandel(en). In de hals kunnen vergrote lymfeklieren voelbaar zijn.
Wat is de behandeling?
Tonsillitis hoeft niet altijd behandeld te worden. Als de klachten storend zijn of lang aanhouden kan de arts besluiten om wel te behandelen. In dat geval zijn er verschillende mogelijkheden. De keuze van de behandelmogelijkheden is afhankelijk van de klachten die op de voorgrond treden.
Geneesmiddelen
In het geval van aanhoudende keelpijn kan een pijnstiller, zoals paracetamol, worden genomen. Omdat het slikken vanwege de keelpijn vaak moeilijk is kan worden gekozen voor paracetamol in de vorm van een zetpil. Antibiotica kunnen helpen om het herstel te versnellen. Voorbeelden van antibiotica die worden voorgeschreven bij tonsillitis zijn azitromycine, ceftibuten, clindamycine, feneticilline en roxitromycine. Artsen in Nederland zijn over het algemeen terughoudend met het voorschrijven van antibiotica in verband met het risico op resistentievorming.
Operatie
Bij ernstige klachten en/of het optreden van complicaties kan opname in het ziekenhuis nodig zijn. Daar kan in het geval van vaak terugkerende tonsillitiden kan worden besloten de keelamandelen middels een operatie te verwijderen. Deze ingreep wordt tonsillectomie genoemd en wordt uitgevoerd door een KNO-arts. In de volksmond wordt gesproken van ‘knippen van de amandelen’. Kijk voor meer informatie hierover op de webpagina over tonsillectomie.
Behandeling complicaties
Als vanwege slikklachten uitdroging is opgetreden is toediening van extra vocht van belang. Dat kan door (ondanks de keelpijn) toch meer te drinken. Als dat niet goed mogelijk is kan eventueel via een infuus extra vocht worden toegediend.
Synoniemen
ontstoken keelamandelen, acute tonsillitis, angina tonsillaris, ontstoken amandelen, ontsteking keelamandelen, ontsteking amandelen, amandelontsteking, ontsteking van de keelamandelen