Bijgewerkt op 16 december 2021
Wat is een niersteenaanval?
Een niersteenaanval is een meestal plotseling optreden van pijn of een vervelend gevoel veroorzaakt door een niersteen. De pijn komt meestal voor in de rug, de zij, of soms de lies of de zaadbal. Verder kan de aanval gepaard gaan met het plassen van roze of rode urine. Dit duidt op bloed in de urine.
De medische naam voor een niersteenaanval is ‘niersteenkoliek’. Een niersteenkoliek treedt op als een niersteentje zich door de urinewegen beweegt, met name bij het passeren van de urineleider. Als het steentje de urineleider passeert zal als reactie daarop de wand van de urineleider zich samentrekken. Dat veroorzaakt de pijn.
De pijn van een niersteenkoliek wordt door patiënten vaak beschreven als de ergste pijn die ze ooit gevoeld hebben. Zodra het niersteentje de urineleider is gepasseerd zijn de klachten meestal over. Vaak wordt het niersteentje uiteindelijk uitgeplast. Dan zit er daadwerkelijk een klein steentje in de plas. Zie afbeelding hierboven (bron: Wikipedia). Als het om een klein steentje gaat kan het uitplassen ongemerkt gebeuren.
Hoe vaak komt het voor?
Niersteenaanvallen komen vaak voor. In Nederland krijgen per jaar naar schatting zo’n 50.000 mensen ermee te maken.
Bij wie komt het voor?
Niersteenaanvallen kunnen in principe bij iedereen voorkomen. In de praktijk komen ze het meest voor bij mensen boven de 25 jaar, en ongeveer drie keer vaker bij mannen dan bij vrouwen.
Wat is de oorzaak?
Zoals de naam al zegt worden niersteenaanvallen veroorzaakt door nierstenen. Er zijn verschillende soorten nierstenen. Kijk voor een verdere beschrijving op de webpagina over nierstenen.
De pijnaanval – niersteenkoliek genoemd – ontstaat als een niersteentje vastloopt in de urinewegen. Meestal loopt een klein steentje vast in de urineleider. Als reactie daarop zal de wand van de urineleider proberen het steentje uit de urineleider weg te duwen. Dit samentrekken van de wand veroorzaakt de pijnklachten.
Welke symptomen geeft het?
De volgende klachten kunnen voorkomen:
- pijn in de zij
- pijn in de rug
- misselijkheid
- braken
- bewegingsdrang (niet stil kunnen zitten)
- buikpijn
- pijn in de lies (of uitstralend van de rug of zij naar de lies)
- pijn in de zaadbal
- roze of rode urine (door bloed in de urine)
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt gesteld op grond van de klachten, urineonderzoek en beeldvormend onderzoek.
Urineonderzoek
Bij onderzoek van de urine kunnen rode bloedcellen worden aangetroffen. Dat wordt ‘hematurie‘ genoemd. Als de niersteen heeft geleid tot een infectie, bijvoorbeeld nierbekkenontsteking, zullen ook witte bloedcellen in de urine zitten. Dit wordt ‘leukocyturie‘ genoemd. In dat geval kan de arts besluiten om de urine op kweek te zetten. Daarmee kan worden achterhaald welke bacterie de nierbekkenontsteking veroorzaakt. Dat stelt de arts in staat om gericht een antibioticum te kiezen voor de behandeling.
Beeldvormend onderzoek
De diagnose wordt bevestigd door de niersteen die de aanval veroorzaakt aan te tonen. Vaak gebeurt dat met een röntgenfoto van de buik. Hierop is de niersteen meestal goed zichtbaar. Als het steentje zich in de urineleider bevindt wordt gesproken van een ‘uretersteen‘.
Ook met echoscopie zijn nierstenen meestal goed zichtbaar. Het voordeel van dit laatste onderzoek is dat gelijk ook duidelijk wordt of een vastgelopen uretersteen heeft geleid tot stuwing in het nierbekken en de urineleider (ureter). Als dat het geval is wordt gesproken van ‘hydronefrose’.
Wat is de behandeling?
Iemand met een acute niersteenaanval (niersteenkoliek) heeft zoveel pijn dat daarvoor medische hulp wordt ingeroepen. Vaak zal de behandeling plaatsvinden op de Eerste Hulp afdeling van een huisartsenpost of een ziekenhuis. Zodra de diagnose wordt gesteld zal in het ziekenhuis de behandeling door een uroloog worden gedaan. In eerste instantie zal de pijn worden behandeld met pijnstillers. Als de pijn vermindert kan iemand meestal gewoon naar huis. Daar is het vervolgens afwachten of het steentje spontaan wordt uitgeplast. Vaak gebeurt dat binnen enkele dagen.
Als het niet goed lukt om de pijn te verminderen of als complicaties optreden zal worden geprobeerd het niersteentje te verwijderen. Vaak zal in eerste instantie geprobeerd worden het steentje te vergruizen met een niersteenvergruizer. Lukt dat niet dan kan via een kijkonderzoek (ureteroscopie) worden geprobeerd het steentje in de urinewegen te vinden en te verwijderen. Als dat ook niet lukt kan het nodig zijn om te opereren.
Pijnstillers
In eerste instantie zal de pijn bestreden worden. Meestal gebeurt dit met een sterke pijnstiller zoals bijvoorbeeld diclofenac. Diclofenac wordt meestal als injectie in de spier (intramusculaire injectie) gegeven, of als zetpil. Als diclofenac niet helpt kan een nog sterkere pijnstiller worden voorgeschreven, namelijk een zogenaamde ‘opioïde pijnstiller‘. Voorbeelden van opioïde pijnstillers zijn fentanyl en oxycodon.
Wanneer gewone pijnstillers niet helpen kan de arts overwegen een zenuwblokkade in het ruggenmerg aan te brengen. Dit zogenaamde ‘erector spinae block’ (ESP) wordt echter niet in alle ziekenhuizen toegepast.
Geneesmiddelen om de urinewegen te verwijden
Soms wordt ook een middel gegeven dat de urinewegen ontspant zodat de steen makkelijker uitgeplast kan worden. Een voorbeeld van zo’n middel is tamsulosine (Omnic). Dit middel werkt als een zogenaamde ‘alfa-blokker’.
Ook het middel nifedipine wordt soms gebruikt om het uitplassen van nierstenen te bevorderen. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat toediening van deze middelen niet helpt om het uitplassen van niersteentjes te bevorderen.
Niersteenvergruizing
Bij de meeste mensen die een niersteenaanval doormaken zal de niersteen in de weken na de aanval spontaan worden uitgeplast. Als dit niet gebeurt en de klachten blijven terugkomen kan worden besloten om het niersteentje te verwijderen. Ook het optreden van een urineweginfectie kan een reden zijn om de niersteen te verwijderen.
Het verwijderen van nierstenen kan op verschillende manieren. Vaak zal in eerste instantie worden geprobeerd om het steentje te vergruizen. Dit gebeurt met een niersteenvergruizer.
Ureteroscopie
Ook is het mogelijk om te proberen het steentje te verwijderen door een ingreep die ‘ureteroscopie’ wordt genoemd. Hierbij wordt via de plasbuis een slangetje ingebracht. De arts kan door het slangetje in de blaas kijken en daar de uitmonding van de urineleider (ureter) opzoeken. Als het lukt om langs die route met het slangetje in de urineleider te komen kan geprobeerd worden het steentje met een grijpertje te pakken en te verwijderen.
Beloop en prognose
Iemand die ooit een niersteen heeft gehad heeft een grote kans die later opnieuw te krijgen. Nierstenen en niersteenaanvallen zijn niet dodelijk. De levensverwachting van iemand die een niersteenaanval doormaakt is dus niet verkort.
Engelse term
ICD-10 code
N23
Synoniemen
niersteenkoliek, niersteenkolieken, niersteenaanvallen, niersteen aanval, urinesteenaanval
Verder lezen / Referenties
- ME Aydin, A Ahiskalioglu ea, ‘Relief of refractory renal colic in emergency department: A novel indication for ultrasound guided erector spinae plane block‘, gepubliceerd in American Journal of Emergency Medicine van april 2019.
Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 18 oktober 2014
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 22 mei 2019
Ik kreeg gisteravond een niersteenkoliek. Na heftig braken en veel pijn. zakte de pijn weer.Vanmorgen alles weer normaal. Moet ik toch maar naar de huisarts?
Hallo Leo,
Ik kan me voorstellen dat je je afvraagt of het zinvol is om nu nog naar de dokter te gaan. Toch zijn er een paar redenen om dat wel te doen: (1) Weet je wel zeker dat het om een niersteenaanval ging? Pijn met braken kan ook door andere aandoeningen worden veroorzaakt. (2) Als je vaker niersteenaanvallen hebt kan de arts onderzoek laten doen om na te gaan wat de oorzaak is. (3) Los van de oorzaak kan de arts adviezen geven om de kans op een nieuwe aanval te verminderen.