Bijgewerkt op 17 juli 2021
Wat is hyperemesis gravidarum?
Hyperemesis gravidarum is een aandoening waarbij tijdens de zwangerschap ernstige misselijkheid en hevig braken voorkomen. Dat kan leiden tot uitdroging en andere complicaties.
Dit artikel gaat over oorzaak, symptomen, diagnose en behandeling van hyperemesis gravidarum.
Wat is de oorzaak?
De oorzaak van hyperemesis gravidarum is niet precies bekend. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol.
Voorheen ging men ervanuit dat misselijkheid tijdens de zwangerschaop werd veroorzaakt door het zwangerschapshormoon HCG. HCG staat voor ‘Humaan Chorion Gonadotropine’. Tegenwoordig gaat men ervanuit dat het hormoon GDF15 een rol zou kunnen spelen bij het ontstaan van de aandoening. GDF15 wordt aangemaakt door de placenta en een effect op de eetlust.
Erfelijke aanleg speelt een rol bij het ontstaan van hyperemesis gravidarum. De kans om de aandoening te krijgen is drie keer verhoogd bij zwangeren van wie de moeder ook hyperemesis gehad heeft. Verder komt de aandoening vaker voor bij meerlingzwangerschappen en bij mola-zwangerschap. Ten slotte kunnen ook psychische factoren meespelen. De aandoening komt vaker voor bij vrouwen met angststoornissen, depressiviteit, eetstoornissen en/of verslavingen.
Het is niet duidelijk waarom de ene vrouw wel hyperemesis gravidarum krijgt en de andere niet. Mogelijk spelen ook psychosociale aspecten een rol, zoals bijvoorbeeld het niet accepteren van de zwangerschap, relatieproblemen etc.
Welke klachten geeft het?
Klachten De volgende klachten komen voor:
- Ernstige misselijkheid
- Hevig braken
- Afvallen
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Er bestaat geen test waarmee de diagnose ‘hyperemesis gravidarum’ kan worden vastgesteld. De diagnose wordt daarom gesteld op grond van de klachten en afwijkingen die optreden. Als aan de volgende criteria is voldaan kan de diagnose worden gesteld:
- Aanhoudende misselijkheid en braken
- vanaf vroeg in de zwangerschap
- leidt tot afvallen
- leidt tot uitdroging
- In het bloed zijn vaak afwijkingen van de elektrolyten aanwezig:
- hyponatriëmie (verlaagd natrium gehalte in het bloed)
- hypochloremie (verlaagd chloor gehalte in het bloed)
- hypokaliëmie (verlaagd kalium gehalte in het bloed)
- Er kan sprake zijn van ketonurie (ketonen in de urine)
- De klachten en afwijkingen kunnen niet worden verklaard door een andere oorzaak, zoals bijvoorbeeld buikgriep of infectie in het maagdarmkanaal
Wat is de behandeling?
De behandeling van hyperemesis gravidarum kan bestaan uit gember en/of geneesmiddelen tegen misselijkheid (anti-emetica). Daarnaast moet voldoende vocht worden ingenomen of toegediend. Ook wordt vaak extra vitamine B1 (thiamine) gegeven. Dit laatste vanwege het risico op het ontstaan van het Wernicke-syndroom.
Gember
In eerste instantie wordt geadviseerd om gember te nemen. Uit onderzoek blijkt dat gember zeer waarschijnlijk helpt tegen de misselijkheid en braken tijdens de zwangerschap. Bovendien geeft het geen bijwerkingen. De aanbevolen dosering is vier maal per dag 250 milligram.
Geneesmiddelen bij hyperemesis
Bij het voorschrijven van geneesmiddelen aan een zwangere vrouw zal de arts terughoudend zijn. Veel geneesmiddelen zijn namelijk teratogeen. Dat betekent dat ze afwijkingen kunnen veroorzaken bij het ongeboren kind.
In eerste instantie zal de arts vaak het middel Emesafene voorschrijven. Dat is een combinatie van meclozine en pyridoxine (vitamine B6). Van Emesafene is bekend dat het veilig kan worden gebruikt tijdens de zwangerschap.
Als Emesafene niet helpt kan metoclopramide worden voorgeschreven. Metoclopramide geeft geen afwijkingen bij het ongeboren kind. Als ook dat middel niet helpt kan ondansetron nog uitkomst bieden. Ondansetron geeft mogelijk een licht verhoogde kans op een gespleten lip en/of gespleten gehemelte bij het ongeboren kind. Ook is er mogelijk een verhoogde kans op aangeboren hartafwijkingen. Aanbevolen wordt om ondansetron niet in het eerste trimester van de zwangerschap te gebruiken.
Andere middelen die soms worden voorgeschreven zijn corticosteroïden en protonpompremmers.
Vochttoediening
Aanhoudend braken kan op den duur leiden tot uitdroging. Daarom is het van belang voldoende te drinken. Het lukt echter niet altijd om het drinken binnen te houden. Daarom kan het nodig zijn om vocht via een infuus direct in de bloedbaan toe te dienen. Dit wordt ‘intraveneuze rehydratie’ genoemd. In sommige ziekenhuizen word je hiervoor opgenomen, in andere ziektenhuizen gebeurt dit tijdens een dagopname.
Aanbevolen wordt om intraveneuze rehydratie te doen met 0,9% NaCl-oplossing, aangevuld met toediening van extra kalium (kaliumsuppletie). De bloedwaarden van natrium en kalium moeten daarbij gecontroleerd worden.
Vitamine B1-suppletie
Aanhoudende misselijkheid en braken kunnen leiden tot ondervoeding. Hierbij kunnen tekorten aan voedingsstoffen, vitamines en mineralen ontstaan. Vooral berucht is een tekort aan vitamine B1 (thiamine-deficiëntie). Dit kan leiden tot het syndroom van Wernicke. Om dit te voorkomen wordt van extra vitamine B1 gegeven.
Hoe vaak komt het voor?
Bij ons zijn geen exacte cijfers bekend over het voorkomen van hypermesis gravidarum in Nederland. Op grond van gegevens uit de literatuur schatten we dat jaarlijks in Nederland tussen de 1.000-2.000 zwangeren ermee te maken krijgen.
Wat is het beloop?
Doordat vrouwen met hyperemesis gravidarum haast niks binnenhouden dreigen allerlei tekorten te ontstaan. In de eerste plaats kan door aanhoudend braken een tekort aan vocht in het lichaam optreden. Het gevolg is uitdroging (dehydratie). Door dit vochttekort kan het bloed indikken. Dit kan leiden tot daling van het kaliumgehalte in het bloed, wat aanleiding kan geven tot hartritmestoornissen.
Ook kan een gebrek aan bepaalde vitamines optreden. Zo kan gebrek aan vitamine B1 leiden tot het syndroom van Wernicke (Wernicke encefalopathie). Dit is een ernstige aandoening waarbij de hersenen zijn aangetast.
Als al het voedsel wordt uitgebraakt zal het lichaam de eigen vetreserves aanspreken. Als ook de vetreserves verbruikt zijn worden eiwitten uit spierweefsel afgebroken. Dat is het moment dat een serieus gevaar voor de gezondheid dreigt en opname in het ziekenhuis noodzakelijk is.
De mate van weefselafbraak in het lichaam kan worden bepaald door meting van aceton in de urine. Deze maat bepaald vaak of opname in het ziekenhuis aangewezen is of niet. Tijdens opname in het ziekenhuis verbetert de toestand meestal snel. Het komt echter regelmatig voor dat vrouwen na ontslag uit het ziekenhuis toch weer klachten krijgen.
Vrouwen die tijdens de zwangerschap hyperemesis hebben gehad kunnen hiervan op de lange termijn last houden. Bijna 20% van hen loopt hierdoor namelijk een posttraumatische stresstoornis (PTSS) op.
De kans dat tijdens een volgende zwangerschap opnieuw hyperemesis optreedt is verhoogd.
Synoniemen
Andere namen voor hyperemesis gravidarum zijn hyperemesis tijdens de zwangerschap en ernstige zwangerschapsmisselijkheid.
Andere talen
Engelse vertaling
Duitse vertaling
unstillbares Schwangerschaftserbrechen, Hyperemesis gravidarum
Verder lezen / Referenties
- MH Koot, IJ Grooten, NE Gauw, TJ Roseboom, RC Painter, ‘Hyperemesis gravidarum‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Stand van zaken’ van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 17 mei 2019; 163(20): pagina’s 28-34.
- Stichting ZEHG – Informatie over zwangerschapsmisselijkheid en hyperemesis gravidarum is beschikbaar via de website van de Stichting ZEHG.