Bijgewerkt op 12 juli 2023 door Simpto.nl
Wat is holoprosencefalie?
Holoprosencefalie is een aangeboren afwijking waarbij tijdens de ontwikkeling van het ongeboren kind de linker en rechter hersenhelft niet goed worden gescheiden. De aandoening gaat vaak gepaard met afwijkingen in de ontwikkeling van het hoofd en gezicht.
Holoprosencefalie ontstaat vroeg in de ontwikkeling van het ongeboren kind. De afwijking ontwikkelt zich in de tweede en derde week van de ontwikkeling van de foetus. De moeder weet dan vaak nog niet dat ze zwanger is.
Ontwikkeling van de hersenen
De hersenen zijn normaal gesproken onderverdeeld in een linker hemisfeer en een rechter hemisfeer. De linker en rechter hemisfeer zijn met elkaar verbonden door het corpus callosum. De hemisferen zelf zijn weer onderverdeeld in hersenkwabben: frontaalkwab, parietaalkwab, occipitaalkwab en temporaalkwab.
De onderverdeling van de hersenen in een linker en rechter deel gebeurt al vroeg in de ontwikkeling van het ongeboren kind. Deze splitsing is van belang. Het stelt je in staat om verschillende zaken tegelijk uit te voeren of te verwerken. Als de splitsing van de hersenen tijdens de ontwikkeling van het ongeboren kind niet goed verloopt kan dat verschillende symptomen en ziekteverschijnselen veroorzaken.
Welke vormen zijn er?
Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie hoofdvormen van holoprosencefalie. In volgorde van ernst staan ze hieronder vermeld, met bovenaan de meest ernstige vorm.
- Alobaire holoprosencefalie – bij deze vorm zijn de hersenen helemaal niet onderverdeeld in twee hemisferen; dit gaat gepaard met afwijkingen in de middellijn van de hersenen, maar ook van het gezicht; baby’s met deze vorm worden vaak dood geboren of sterven kort na de geboorte;
- Semilobaire holoprosencefalie – bij deze vorm is de onderverdeling van de hersenen in hemisferen wel in gang gezet, maar niet voltooid;
- Lobaire holoprosencefalie – bij deze vorm is de onderverdeling van de hersenen in hemisferen grotendeels voltooid, maar aan de voorkant zijn de hersenen nog verbonden met elkaar; dit is de minst ernstige vorm van holoprosencefalie.
Naast deze drie hoofdvormen is er nog een apart type holoprosencefalie waarbij de beide hersenhelften in de middellijn zijn samengegroeid. Deze vorm wordt interhemisferische variant genoemd.
Hoe vaak komt het voor?
Onderzoekers schatten dat holoprosencefalie bij ongeveer 1 op de 250 foetussen voorkomt. De meeste foetussen met holoprosencefalie zijn echter niet levensvatbaar. De zwangerschap zal daarom vaak eindigen in een miskraam of doodgeboorte. Bij levend geboren baby’s is de aandoening daarom veel zeldzamer. Ongeveer 1 op de 16.000 levend geboren baby’s heeft holoprosencefalie. Dat betekent dat in Nederland jaarlijks gemiddeld 10-12 baby’s met deze aandoening worden geboren.
Wat is de oorzaak?
Holoprosencefalie kan het gevolg zijn van:
- afwijking (mutatie) in het DNA
- afwijking van chromosoom
- aangeboren syndroom
Het komt regelmatig voor dat geen duidelijke oorzaak wordt gevonden.
Verder zijn er een aantal risicofactoren voor het krijgen van een kind met holoprosencefalie, waaronder:
- suikerziekte – zowel diabetes type 1 als diabetes type 2 geven een licht verhoogd risico op het krijgen van een kind met holoprosencefalie;
- tekort aan foliumzuur – dit komt in Nederland nauwelijks voor omdat vrouwen die zwanger willen worden wordt geadviseerd om extra foliumzuur te nemen;
- blootstelling aan teratogenen – dit zijn stoffen of geneesmiddelen die afwijkingen bij het ongeboren kind kunnen veroorzaken.
Afwijkingen in het DNA
Holoprosencefalie kan ontstaan door een foutje in het DNA. Er zijn verschillende stukjes DNA die betrokken kunnen zijn bij het ontstaan van holoprosencefalie. Op grond van de afwijking in het DNA wordt de erfelijke vorm van holoprosencefalie onderverdeeld in verschillende typen. Ze staan in de tabel hieronder genoemd.
TYPE | GEN | LOKATIE |
type 1 | ? | chromosoom 21 |
type 2 | SIX3-gen | chromosoom 2 |
type 3 | SHH-gen | chromosoom 7 |
type 4 | TGIF1-gen | chromosoom 18 |
type 5 | ZIC2-gen | chromosoom 13 |
type 6 | FOXH1-gen | chromosoom 2 |
type 7 | PTCH1-gen | chromosoom 9 |
type 8 | ? | chromosoom 14 |
type 9 | GLI2-gen | chromosoom 2 |
type 10 | deletie | chromosoom 1 |
type 11 | CDON-gen | chromosoom 11 |
type 13 | STAG2-gen | X-chromosoom |
type 14 | PLCH1-gen | chromosoom 3 |
Deze genen zijn verantwoordelijk voor de aanmaak van bepaalde eiwitten. Het gaat om eiwitten die een rol spelen bij de normale ontwikkeling van de hersenen. Door een afwijking (mutatie) in één van de genen wordt onvoldoende van het betreffende eiwit aangemaakt. Dit kan leiden tot holoprosencefalie.
Afwijkingen van de chromosomen
Mensen hebben 23 paren chromosomen, dus in totaal 46 chromosomen. Afwijkingen aan bepaalde chromosomen kunnen gepaard gaan met het ontstaan van holoprosencefalie. De meest voorkomende chromosomale afwijkingen waarbij dit voor kan komen zijn:
- trisomie 13 – drie in plaats van twee kopieen van chromosoom 13
- trisomie 18 – drie in plaats van twee kopieen van chromosoom 18
- triploïdie – het hebben van 23 triplets in plaats van paren chromosomen, waardoor in totaal 69 chromosomen per cel aanwezig zijn (in plaats van 46)
Onderdeel van een syndroom
Er zijn een aantal genetische syndromen waarbij holoprosencefalie kan voorkomen. Voorbeelden zijn:
- syndroom van De Grouchy type I
- syndroom van Edwards
- syndroom van Hartsfield
- syndroom van Joubert
- syndroom van Kallmann
- syndroom van Pätau
- syndroom van Smith-Lemli-Opitz
- syndroom van Steinfeld
- syndroom van Stromme
Welke symptomen geeft het?
Kinderen met holoprosencefalie kunnen zeer verschillende symptomen en ziekteverschijnselen hebben, waaronder:
- vertraagde ontwikkeling
- verstandelijke beperking
- kenmerkende afwijkingen in het gezicht
- epileptische aanvallen
- klein hoofd (microcefalie) of juist een groot hoofd (macrocefalie)
- waterhoofd (hydrocefalie)
- afwijkingen aan het gebit
- één enkele voortand
- gespleten gehemelte
- gespleten bovenlip
- in de middellijn gespleten lip
- dubbelzijdige gespleten lip (bilaterale cheiloschisis)
- flattened nose or cleft lip that occurs in the middle of their lip (median cleft lip) or on both sides (bilateral cleft lip).
- moeite met de borstvoeding
- platte neus
- één oog (cyclopie)
- ogen staan dicht bij elkaar (hypotelorisme)
- ontbreken van de ogen (anoftalmie)
- kleine ogen (microftalmie)
- buisvormige neus (proboscis)
- één enkel neusgat
- ingedeukte neus
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Ernstige gevallen van holoprosencefalie kunnen al voor de geboorte worden vastgesteld tijdens een zwangerschapsecho (prenatale echoscopie). De meeste gevallen worden echter na de geboorte vastgesteld. Na de geboorte vallen dan uiterlijke kenmerken in het gezicht op. Vervolgens kan met beeldvormend onderzoek de diagnose worden bevestigd. Milde gevallen van holoprosencefalie worden vaak pas rond het eerste levensjaar vastgesteld. De aandoening komt dan aan het licht doordat de baby achterblijft in ontwikkeling.
Beeldvormend onderzoek
De onderstaande onderzoeken worden gebruikt bij het vaststellen van holoprosencefalie:
- Echoscopie van het hoofd: Ultrasound (also called sonography or ultrasonography) is a noninvasive diagnostic imaging test. It uses high-frequency sound waves to create real-time pictures or video of internal organs or other tissues, such as blood vessels.
- MRI-scan van de hersenen: An MRI brain scan is a painless test that produces very clear images of the structures and tissues in your child’s brain. MRI uses a large magnet, radio waves and a computer to produce these detailed images. It doesn’t use X-rays (radiation).
- CT-scan van het hoofd: A CT scan is a type of test that combines X-rays with a computer to produce many three-dimensional (3D) images of the body part being scanned — in this case, your child’s head and brain.
Op de afbeelding hieronder een MRI-scan van de hersenen van een 2-jarig kind met semilobaire holoprosencefalie.
Genetisch onderzoek
Onderzoek van het DNA en de chromosomen wordt gedaan om een onderliggende oorzaak op te sporen. Als een dergelijke genetische oorzaak wordt gevonden kunnen de ouders worden doorverwezen naar een geneticus voor genetisch advies. De geneticus kan aangeven wat het risico is voor een volgend kind om eenzelfde afwijking te krijgen.
Wat is de behandeling?
Er is geen behandeling waarmee holoprosencefalie kan worden genezen. De behandeling is daarom gericht op het verminderen van de klachten en ziekteverschijnselen die zich voordoen. Artsen spreken in dat geval van symptomatische behandeling. Bij de behandeling kunnen verschillende medische en paramedische specialisten worden betrokken. Het gaat dan meestal om een kinderarts, een kinderneuroloog, een endocrinoloog, een plastisch chirurg, en/of een fysiotherapeut.
Voorbeelden van behandelingen van holoprosencefalie zijn:
- anti-epileptica om epileptische aanvallen te voorkomen of te behandelen;
- plaatsen van een ventriculoperitoneale shunt om hydrocefalus (waterhoofd) te behandelen;
- fysiotherapie om bewegingsbeperking door spasticiteit of dystonie tegen te gaan;
- plastische chirurgie voor het behandelen van een gespleten lip, gespleten gehemelte en/of andere afwijkingen in het gezicht
- hormoonvervangende middelen in geval van een slecht werkende hypofyse (hypopituïtarisme)
- maagsonde of andere maatregelen om ervoor te zorgen dat het kind voldoende voeding binnenkrijgt
Wat is het beloop?
Het beloop is afhankelijk van de ernst van de holoprosencefalie, en van de onderliggende oorzaak.
De meeste kinderen met holoprosencefalie zullen dagelijks medicijnen moeten innemen om epileptische aanvallen te voorkomen en andere complicaties te behandelen.
De levensverwachting van kinderen met holoprosencefalie is sterk afhankelijk van het type holoprosencefalie dat bij hen is vastgesteld. Kinderen met alobaire holoprosencefalie, de meest ernstige vorm, worden vaak dood geboren of overlijden gedurende de eerste maanden van het leven. Kinderen met de semilobaire vorm of lobaire vorm die verder geen andere afwijkingen hebben een iets betere prognose. Meer dan de helft van hen overleeft het eerste levensjaar. Kinderen met een milde vorm van holoprosencefalie kunnen de volwassen leeftijd bereiken.