Hersenabces

Bijgewerkt op 18 oktober 2022

Wat is een hersenabces?

Een hersenabces is een infectie met ophoping van pus in de hersenen. Een hersenabces wordt meestal veroorzaakt door bacteriën. Dit kan komen door een verwonding van de hersenen (bijv. na een verkeersongeval of door een operatie aan de hersenen.) of doordat bacteriën via het bloed vanuit een infectie elders in het lichaam naar de hersenen worden versleept. Maar meestal bereiken bacteriën de hersenen vanuit een oorontsteking of een neusbijholteontsteking.

Hoe vaak komt ‘t voor?

Het hersenabces is een zeldzame aandoening. Per jaar wordt bij ongeveer 125 mensen in Nederland deze diagnose gesteld.

Welke symptomen geeft een hersenabces?

Een hersenabces kan veel verschillende symptomen veroorzaken. Een aantal van de klachten wordt veroorzaakt doordat de hersendruk toeneemt als gevolg van het hersenabces. In principe geldt dat hoe groter het abces wordt, des te hoger de hersendruk.

Niet alle klachten zullen tegelijkertijd voorkomen. Verder zijn bepaalde klachten afhankelijk van de plek van het abces in de hersenen

De volgende symptomen kunnen voorkomen:

  • hoofdpijn
  • koorst of een verhoogde lichaamstemperatuur
  • lusteloosheid (vooral bij kinderen)
  • veranderd gedrag
  • misselijkheid
  • braken
  • sufheid
  • geen trek in eten (vooral bij kinderen)
  • verminderd bewustzijn
  • uitvalverschijnselen (bijv. arm niet kunnen bewegen, geen gevoel in het gezicht etc.)
  • niet kunnen praten
  • stuiptrekkingen (convulsies)
  • uitval van hersenzenuwen (bij abces in de hersenstam of de kleine hersenen)
  • wankel lopen (bij abces in de kleine hersenen)

Wat is de oorzaak van een hersenabces?

Een hersenabces wordt meestal veroorzaak door bacteriën. In de meeste gevallen zijn deze bacteriën afkomstig van een infectie elders in het lichaam. Via de bloedbaan komen de bacteriën in de hersenen waar ze een infectie veroorzaken. Er ontstaat dan een hersenontsteking (encefalitis). Ook is het mogelijk dat bacteriën vanuit bijvoorbeeld een neusbijholteontsteking direct terecht komen in de hersenen. Ten slotte is het mogelijk dat bij een verwonding van de schedel direct bacteriën in de hersenen komen. Er zijn verschillende bacteriesoorten die een hersenabces kunnen veroorzaken. De meest voorkomende zijn stafylokokken en streptokokken.

Soms wordt een abces in de hersenen niet veroorzaakt door bacteriën maar door schimmels of parasieten. Een voorbeeld is een abces in de hersenen veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii, zoals dat voorkomt bij mensen met een HIV-infectie. Mensen die een orgaantransplantatie hebben ondergaan gebruiken afweeronderdrukkende geneesmiddelen om afstoting van het getransplanteerde orgaan tegen te gaan. Hierdoor hebben ze een verhoogde kans op het oplopen van een hersenabces dat wordt veroorzaakt door schimmels.

Een uitgebreid overzicht van micro-organismen die een hersenabces kunnen veroorzaken is te vinden op de Engelstalige Wikipedia-pagina over hersenabces (brain abscess).

Risicofactoren voor het ontstaan van een hersenabces

Bij de meeste mensen die een hersenabces krijgen is meestal sprake van een verminderde weerstand. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn. In de tabel hieronder staan verschillende risicofactoren voor het krijgen van een hersenabces vermeld.

RisicofactorVoorbeeld
Onderliggende infectieendocarditis
HIV-infectie
mastoïditis
Behandeling met afweeronderdrukkende geneesmiddelenantikankermiddelen
corticosteroïden
Verwonding aan de hersenenoperatie aan de hersenen
verwonding aan de schedel

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose kan worden vermoed op grond van de klachten, de bevindingen bij lichamelijk onderzoek en de resultaten van onderzoek van bloed en hersenvocht. De diagnose kan worden bevestigd met behulp van beeldvormend onderzoek.

Lichamelijk onderzoek

Bij lichamelijk onderzoek kan de arts aanwijzingen vinden voor een infectie elders in het lichaam, bijv. een huidinfectie, gebitsontsteking, neusbijholteontsteking of een oorontsteking. Daarnaast kunnen er uitvalsverschijnselen zijn zoals een doof gevoel aan één kant van het lichaam, verminderde reflexen of een wijde pupil die niet op licht reageert.

Laboratoriumonderzoek

Het laboratoriumonderzoek bij een hersenabces levert meestal niet zo veel informatie op. Het CRP-gehalte kan verhoogd zijn, evenals het aantal witte bloedcellen in het bloed (leukocytose). Dit is echter bij de meeste ontstekingen het geval. Vaak wordt het bloed gekweekt op bacterien. Met een dergelijke bloedkweek kan worden aangetoond of er sprake is van een bacteriele infectie die via het bloed is uitgebreid naar de hersenen.

Bij onderzoek van het hersenvocht (verkregen door ruggenprik) kan het eiwitgehalte verhoogd zijn. Ook kunnen bloedcellen gevonden worden in het hersenvocht. Als al bekend is dat de klachten worden veroorzaakt door een hersenabces zal meestal worden afgezien van een ruggenprik. Het risico bestaat namelijk dat door de verhoogde hersendruk de hersenen door het achterhoofdsgat naar buiten gaan puilen. Hierdoor kan inklemming van de hersenen optreden.

Beeldvormend onderzoek

Bij beeldvormend onderzoek van de hersenen (CT-scan, MRI-scan) wordt een duidelijke haard in de hersenen gezien. Op een dergelijke hersenscan hieronder is het hersenabces duidelijk zichtbaar.

hersenabces
Bron: American Heart Association

Hoe wordt het behandeld?

Als het abces wordt veroorzaakt door een onderliggende bacteriele infectie zullen antibiotica worden voorgeschreven. In het geval van hersenabcessen met een diameter van >1 cm zal over het algemeen een ingreep worden uitgevoerd om pus te laten afvloeien. Dit wordt stereotactische aspiratie genoemd. Soms zal het nodig zijn het abces middels een operatie te verwijderen.

Stereotactische aspiratie

Een hersenabces in een verder gevorderd stadium wordt behandeld door een neurochirurg. Deze zal een ingreep verrichten waarbij het abces gedraineerd wordt. Dit gebeurt door het abces aan te prikken onder geleide van een hersenscan (CT-scan of MRI-scan). Dat betekent dat de pus uit het abces wordt verwijderd en de holte wordt schoongemaakt. Een dergelijke ingreep wordt stereotactische aspiratie genoemd. Stereotactische aspiratie wordt gedaan (1) om de druk in de hersenen te verminderen, en (2) om pus te verkrijgen voor onderzoek naar de verwekker van het abces.

De neurochirurg kan ervoor kiezen om na de drainage een katheter achter te laten in de holte. Hierlangs kan dan pus afvloeien zolang de katheter blijft zitten. Sommige artsen gebruiken de katheter ook om antibiotica in de holte in te brengen. Over het nut hiervan verschillen de meningen.

Hyperbare zuurstoftherapie

Hersenabcessen kunnen ook worden behandeld met hyperbare zuurstoftherapie. Deze behandeling zorgt namelijk voor verlaging van de hersendruk (intracraniële druk). Ook is de hoge concentratie zuurstof schadelijk voor veel bacteriesoorten die een hersenabces kunnen veroorzaken.

Operatie

In het geval het abces aan de oppervlakte van de hersenen ligt kan de neurochirurg overwegen om het in z’n geheel middels een operatie te verwijderen. Een operatie wordt ook gedaan in spoedgevallen waarbij de hersenen door het achterhoofdsgat uit dreigen te puilen.

Hoe ernstig is het?

Een hersenabces is een ernstige aandoening die zonder behandeling vaak dodelijk verloopt. Wanneer op tijd de juiste behandeling wordt ingesteld is de prognose goed. Het is daarom van belang dat de symptomen van een hersenabces snel herkend worden zodat patiënt snel verwezen kan worden naar een neuroloog of een neurochirurg.

Engelse vertaling

brain abscess

Verder lezen / Referenties

  • MC Brouwer, AR Tunkel, GM McKhann, D van de Beek, ‘Brain Abscess‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Review article’ van The New England Journal of Medicine van 31 juli 2014; 371(5): pagina’s 447-456.

2 gedachten over “Hersenabces”

  1. Thuis gekomen, mijn man op de grond gevonden. Badend in het zweet, lijkwit, gedesoriënteerd. Raar uit zijn ogen kijkend. Gelijk 112 gebeld, dacht dat hij een beroerte of tia had. Wachtend op de ambulance krijgt hij nog een aanval ( dacht werkelijk dat hij doodging) blijkt achteraf een epileptische aanval te zijn geweest. God zij dank kwam enkele minuten later de ambulance broeder binnen die het overnam. Met spoed opgenomen. Bij ct scan zien ze ontstekingen voorhoofd en een plekje op zijn hersenen erachter. MRI volgende dag wees uit een abces doorgebroken van zijn voorhoofd holte ontsteking. Gelijk is er actie gepleegd, voorhoofd holte schoongespoeld, kaakholte ook , 3 kiezen getrokken die ontstoken waren. Breed spectrum antibiotica ingezet. Dinsdag a.s. uitslag van de kweek, welke bacterie en welke specifieke medicijnen er nog bij komen. Volgens de neuroloog minimaal 6 weken antibiotica. Mijn man weet niets meer van de aan/toevallen. Hij liep al zeker 6 weken met voor hoofdholte ontsteking en klachten van hoofdpijn/druk op zijn hoofd en een zere hersenpan, kort daarvoor had hij er ook 1 gehad. Is steeds naar huis gestuurd met neuspray en het moet vanzelf overgaan… dus laat je niet met neusspray naar huis sturen als je zo lang loopt met een ontsteking.

  2. Mijn moeder loopt al een jaar te klagen over dat ze steeds ziek was .vorig jaar waren er buisjes geplaatst bij haar ondertussen werd ze steeds naar huis gestuurd met antibiotica u zal wel een virus hebben ..vorig week kreeg zij een totale uitval, ademhaling was heel slecht dacht dat ik dr kwijt was ..al met al ze is nu al 2 keer geopereerd aan zo een abces en nu is het hopen dat de antibiotica aanslaat …

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven