Bijgewerkt op 27 november 2023
Wat is essentiële tremor?
Een essentiële tremor is het trillen of beven van een lichaamsdeel – meestal de handen – zonder dat daar een duidelijk aanwijsbare oorzaak voor is.
‘Tremor’ betekent ‘trillen’ of ‘beven’. ‘Essentieel’ betekent hier dat er geen aanwijsbare oorzaak voor is. Essentiële tremor wordt vaak afgekort tot ‘ET’.
Deze webpagina gaat over oorzaak, symptomen, diagnose en behandeling van essentiële tremor.
Wat is de oorzaak?
Hoe essentiële tremor precies ontstaat is nog niet duidelijk. Wel is duidelijk dat het in de hersenen ontstaat. In de hersenen zorgen zogenaamde signaalstofjes (‘neurotransmitters’) voor de overdracht van zenuwprikkels tussen hersencellen. Deze signaalstofjes zijn van belang bij het aansturen van bewegingen vanuit de hersenen.
Bij mensen met essentiële tremor gaat er iets mis met de hoeveelheid signaalstofjes die in een bepaald deel van de hersenen wordt afgegeven. Dit onderdeel van de hersenen wordt ‘basale gangliën’ genoemd. De basale gangliën spelen een belangrijke rol bij het aansturen van bewegingen van ons lichaam.
Is het erfelijk?
Erfelijke aanleg speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van essentiële tremor. Er zijn verschillende genen die een rol spelen bij het ontstaan van deze aandoening. Waarschijnlijk erven deze genen dominant over. Dat betekent dat van slechts één van beide ouders zo’n gen wordt geërfd om de aandoening te krijgen. De kans daarop is 50%. Dus grofweg de helft van de kinderen van een ouder met essentiële tremor zal het ook krijgen.
Als essentiële tremor in de familie voorkomt wordt gesproken van ‘familiaire tremor’.
Hoe vaak komt het voor?
Essentiële tremor is een veel voorkomende aandoening. Naar schatting 4-5% van de bevolking zal gedurende het leven een essentiële tremor krijgen. Dat betekent dat in Nederland jaarlijks naar schatting 8.000-9.000 mensen ermee te maken krijgen. Sommigen hebben een nauwelijks merkbare tremor. Bij anderen kan het zeer vervelend zijn.
De aandoening is in aanleg vanaf de geboorte aanwezig. De klachten beginnen echter vaak pas lastig te worden vanaf een leeftijd van 40 jaar of ouder. Maar ook op jongere leeftijd kunnen zich al klachten voordoen. Essentiële tremor komt even vaak voor bij mannen als bij vrouwen.
Symptomen
Het meest voorkomende symptoom is trillen van de handen. Het trillen is ‘onwillekeurig’. Dat betekent dat het vanzelf gebeurt. Je hebt het dus niet zelf in de hand.
Bij sommige mensen met essentiële tremor kunnen ook andere lichaamsdelen gaan beven. Zo kan bijvoorbeeld het hoofd gaan ‘wiebelen’; de benen kunnen onder bepaalde omstandigheden gaan trillen; en zelfs de stem kan gaan trillen.
Veel mensen met essentiële tremor merken ook dat het moeilijker wordt om netjes te schrijven. Zo kan bijvoorbeeld het zetten van een handtekening lastiger worden. Ook wordt het lastig om een kopje op een schoteltje te verplaatsen. Door de tremor gaat het kopje op het schoteltje trillen. Een andere handeling die vaak lastig wordt is het inbrengen van contactlenzen.
Hoewel de aandoening goedaardig is kan het beven soms heel vervelend zijn. Mensen vinden het vaak genant als ze trillen waar anderen bij zijn. Dat kan ertoe leiden dat bepaalde situaties worden vermeden. Bijvoorbeeld trillen bij het naar de mond brengen van een lepel soep kan ertoe leiden dat mensen eten in een restaurant vermijden.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Er is niet een speciaal onderzoek dat aantoont of iemand essentiele tremor heeft of niet. De diagnose wordt gesteld door andere oorzaken van trillende handen uit te sluiten. Dat kan door gerichte vragen te stellen aan de patiënt, lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, en beeldvormend onderzoek.
Er zijn zeer veel verschillende oorzaken voor het trillen van de handen. De meest bekende zijn trillen door angst of andere emoties, de ziekte van Parkinson, hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier), en gebruik van bepaalde geneesmiddelen. Bij essentiële tremor zijn er geen andere klachten dan het trillen zelf. Bij andere oorzaken, zoals de ziekte van Parkinson en schildklierziekte, zijn er vaak wel andere symptomen.
Lichamelijk onderzoek
Bij lichamelijk onderzoek zal de arts zal kijken naar de (1) frequentie van het trillen, (2) de grootte van de uitslag van de trilling, (3) of het trillen optreedt bij bepaalde handelingen of juist in rust, en (4) of het trillen aan één kant of aan beide kanten optreedt.
Een kenmerk van essentiële tremor is dat de klachten in rust vaak minder zijn. De tremor neemt toe bij doelgerichte bewegingen, zoals een sleutel in een slot doen. Tremor bij de ziekte van Parkinson is juist vaak in rust aanwezig.
Essentiële tremor is meestal aan beide handen aanwezig. Het kan zijn dat de klachten erger worden ervaren aan de dominante hand. Dat heeft ermee te maken dat de dominante hand wordt gebruikt voor het uitvoeren van fijnzinnige bewegingen als schrijven en de sleutel in het slot steken.
Tremor door de ziekte van Parkinson begint vaak aan één hand, en breidt later uit naar beide handen. Als de tremor aan één hand voorkomt kan dat ook een aanwijzing zijn voor een andere aandoening in de hersenen.
Tremorregistratie
In sommige ziekenhuizen is het mogelijk om de snelheid van het trillen, en de uitslag van de trilling te meten. Dit wordt ‘tremorregistratie’ genoemd. Snelheid en uitslag van de trilling geven een aanwijzing voor de oorzaak. De snelheid (frequentie) van het trillen ligt bij essentiële tremor meestal tussen de 4-12 Herz.
Bloedonderzoek
Met bloedonderzoek is een andere belangrijke reden voor trillen van de handen op te sporen, namelijk hyperthyreoïdie. Hyperthyreoïdie is een overactieve schildklier. Een bekende oorzaak van hyperthyreoïdie is de ziekte van Graves.
Beeldvormend onderzoek
Als aanvullend onderzoek kan de arts besluiten om een hersenscan te maken. Hiermee kunnen de meeste hersenaandoeningen die trillen veroorzaken worden uitgesloten. Bij iemand met essentiële tremor zullen geen afwijkingen op de hersenscan worden gezien.
Wat is de behandeling?
Er bestaat geen behandeling waarmee essentiële tremor volledig kan worden genezen. De behandeling is daarom gericht op het bestrijden van de symptomen. Niet iedereen met essentiële tremor heeft direct behandeling nodig. Bij sommige mensen zijn de symptomen zo licht dat ze er goed mee kunnen leven. Bepaalde adviezen kunnen daarbij helpen. Anderen zoeken hulp omdat de tremor hen belemmert bij dagelijkse activiteiten. Deze mensen kunnen in eerste instantie vaak door de huisarts worden geholpen. Soms zal de huisarts besluiten om door te verwijzen naar een neuroloog.
Wat kun je zelf doen?
Cafeïne kan de tremor versterken. Minder koffie drinken kan daarom helpen de klachten te verminderen. Bij sommige mensen met essentiële tremor nemen de klachten af als ze alcoholische drank innemen. Dat geldt voor meer dan de helft van de mensen. Bij anderen nemen de klachten juist toe als ze alcohol drinken. Vermijden van spanning en stress kan helpen om het optreden van de klachten te vermijden.
Verder is het van belang om te leren omgaan met het trillen. Als het trillen optreedt bij het eten van soep met een lepel kun je daarvoor in de plaats soep uit een beker drinken. Bij trillen bij het vasthouden van een kopje kan het helpen om een zwaarder kopje of beker te gebruiken. Over het algemeen is het trillen minder als het voorwerp dat wordt gebruikt zwaarder is.
Wat kan de arts doen?
De huisarts kan medicijnen voorschrijven. Ook kan de huisarts besluiten om geneesmiddelen die de klachten versterken te staken, of te vervangen door andere geneesmiddelen.
Als de tremor ernstig is kan de huisarts doorverwijzen naar een neuroloog. De neuroloog zal nader onderzoek doen naar de oorzaak van de tremor. Als het inderdaad om een (ernstige) essentiële tremor gaat kan de neuroloog eventueel doorverwijzen naar een neurochirurg.
Medicijnen
De arts kan medicijnen voorschrijven die het trillen onderdrukken. Verschillende medicijnen zijn in de loop der jaren met wisselend succes gebruikt. Hieronder vallen beta-blokkers, sommige geneesmiddelen tegen epilepsie (anti-epileptica), benzodiazepines (bijv. clonazepam), botulinetoxine, clonidine en sommige antidepressiva.
Deze medicijnen zijn niet speciaal ontwikkeld voor de behandeling van essentiële tremor. Ze zijn dus oorspronkelijk bedoeld voor de behandeling van andere aandoeningen. Maar daarnaast bleken ze bij sommige mensen ook werkzaam te zijn tegen tremor.
Mensen die veel last hebben van het trillen zullen dagelijks medicijnen nodig hebben. Anderen alleen bij bepaalde gelegenheden waarbij het trillen ongewenst is of sterker wordt vanwege nervositeit. Dat kan bijvoorbeeld zijn als men in een restaurant gaat eten, of een presentatie moet geven. In die gevallen kan het geneesmiddel van te voren worden ingenomen.
Soms is het nodig om meerdere geneesmiddelen te proberen voordat het beven echt afneemt. Uiteindelijk heeft ongeveer 60-80% van de mensen met essentiële tremor baat bij het gebruik van medicijnen.
Beta-blokkers
Het meest voorgeschreven middel bij essentiële tremor is propranolol. Propranolol is van oorsprong bedoeld voor de behandeling van een hoge bloeddruk (hypertensie) en hartritmestoornissen. Het is echter ook officieel geregistreerd als behandeling voor essentiële tremor. Omdat propranolol vernauwing van de luchtwegen kan veroorzaken is dit middel minder geschikt voor mensen met astma of COPD. Andere beta-blokkers die vermindering van de klachten geven zijn atenolol en sotalol.
Anti-epileptica
Sommige geneesmiddelen tegen epilepsie (anti-epileptica) zijn ook onderzocht als behandeling voor essentiële tremor. Het meest voorgeschreven middel is primidon (merknaam: Mysoline). Vanwege de bijwerkingen die primidon kan geven zijn huisartsen meestal terughoudend met het voorschrijven van dit middel. Een andere anti-epilepticum dat soms wordt voorgeschreven is topiramaat. Ook gabapentine en tiagabine worden soms voorgeschreven als andere middelen niet of onvoldoende helpen. Primidon en topiramaat zijn geen van beiden officieel geregistreerd als behandeling voor essentiële tremor.
Ingreep aan de hersenen
Als medicijnen niet helpen kan een ingreep aan de hersenen zelf worden verricht. Dit wordt gedaan door een neurochirurg. Gezien de kosten en risico’s van een dergelijke ingreep wordt dit alleen gedaan bij ernstige vormen van essentiële tremor. Er zijn twee ingrepen die hier in aanmerking komen: (1) diepe hersenstimulatie, en (2) thalamotomie.
Diepe hersenstimulatie
Bij diepe hersenstimulatie wordt een soort pacemaker in het lichaam geïmplanteerd. Dit apparaatje wordt met een draadje verbonden aan het deel van de hersenen waar de tremor ontstaat. Doordat het apparaatje elektrische stroomstootjes afgeeft wordt het betreffende deel van de hersenen geprikkeld. Hierdoor stopt het trillen. Verder lezen over dit onderwerp kan op de webpagina over diepe hersenstimulatie.
Thalamotomie
Thalamotomie is een operatie aan de hersenen waarbij het deel van de hersenen waar het trillen ontstaat wordt uitgeschakeld.
Beloop en prognose
Essentiële tremor is een zogenaamde ‘progressieve ziekte’. Dat betekent dat de klachten langzaam zullen toenemen. De tremor zal dus toenemen met de leeftijd. Het trillen van de handen is daarom duidelijker zichtbaar op latere leeftijd. Dan wordt ook wel gesproken van ‘seniele tremor’ (trillen bij ouderen).
Essentiële tremor is een goedaardige aandoening die geen effect heeft op de levensverwachting.
Engelse vertaling
essential tremor, familial tremor, idiopathic tremor, hereditary tremor
ICD10-code
G25.0
Referenties / Verder lezen
- W van der Lip, JAH Eekhof, A Knuistingh Neven, ‘Essentiële tremor’, gepubliceerd in de rubriek ‘Kleine kwalen’ van Huisarts & Wetenschap van augustus 2005; 48(9): pagina’s 475-477.
- ED Louis, ‘Essential tremor’, gepubliceerd in de New England Journal of Medicine van 20 september 2001; 345(12): pagina’s 887-890.
Reacties van lotgenoten
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt feedback geven op het artikel, vragen stellen en/of aanvullingen of adviezen geven. Andere lezers kunnen daar weer op reageren. Zo kan een levendige discussie ontstaan. Het is ook een manier om in contact te komen met andere mensen met essentiële tremor / familiaire tremor. Reacties worden niet automatisch gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie van Simpto.nl gezien zijn. Daar kan soms enige uren overheen gaan.