Bijgewerkt op 28 november 2022
Wat is posttraumatische stressstoornis (PTSS)?
Posttraumatische stressstoornis – vaak afgekort tot ‘PTSS’ – is een vorm van angststoornis die ontstaat naar zeer stressvolle gebeurtenissen.
Hoe vaak komt het voor?
Ongeveer 20% van de mensen die ernstig psychisch trauma hebben ondervonden zal in meerdere of mindere mate last krijgen van verschijnselen die bij PTSS passen. Het komt voor op alle leeftijden, ook bij kinderen.
Wat is de oorzaak?
In Nederland is PTSS na de oorlog vastgesteld bij mensen, die in concentratiekampen verbleven en die, soms pas vele jaren erna, allerlei klachten kregen. Dit werd bekend als het concentratiekampsyndroom of KZ-syndroom. Tegenwoordig wordt de diagnose PTSS in verband gebracht met de verschillende soorten trauma’s als boven omschreven, maar ook met mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik. De aandoening kan ook voorkomen na het meemaken van een natuurramp.
Hoewel de oorzaak van de posttraumatische stressstoornis duidelijk is, namelijk de traumatische ervaring, is het moeilijk te zeggen waarom sommige mensen wel en andere niet aan PTSS gaan lijden. Niet alleen de aard van het trauma speelt hierbij een rol. Van groot belang is ook de betekenis van het trauma voor de persoon op dat moment in diens leven. Wat ook meespeelt is het al of niet ervaren van steun en erkenning door de omgeving. Ten slotte speelt ook mee in hoeverre iemand heeft geleerd zich teweer te stellen tegen problemen.
PTSS en de hersenen
Er zijn aanwijzingen dat een bepaald deel van de hersenen – de zogenaamde ‘hippocampus’ – bij mensen met posttraumatische stressstoornis kleiner is.
Welke klachten geeft het?
Klachten kunnen direct na het trauma ontstaan maar ook maanden tot jaren erna. De verschijnselen die zich voordoen zijn in feite een normale reactie op ernstige dreiging. Er wordt van posttraumatische stressstoornis gesproken als de verschijnselen niet overgaan na beëindigen van het trauma of als ze – vaak veel later – alsnog beginnen.
Herbeleving
De symptomen beginnen (of verergeren) als iemand situaties meemaakt die lijken op de oorspronkelijke gebeurtenis: bijvoorbeeld het zien van mensen in uniform door iemand met een concentratiekampsyndroom, het ruiken van brandlucht door iemand die een ernstige brand heeft meegemaakt, of ruw benaderd worden van iemand die seksueel misbruikt is. Dit opnieuw meemaken van een soortgelijke gebeurtenis wordt herbeleving genoemd.
Symptomen bij PTSS
Er zijn drie groepen van verschijnselen die typisch zijn voor posttraumatische stressstoornis:
toegenomen gevoelens van spanningen of opwinding die vóór de traumatische gebeurtenis niet aanwezig waren met:
- snel boos of geïrriteerd
- slecht slapen
- moeite met concentreren
- moeite met leren
- overmatige waakzaamheid
- heftige schrikreacties
- psychische en lichamelijke reacties bij gebeurtenissen die lijken op de traumatische gebeurtenis
- herbeleving van de gebeurtenissen:
- nare dromen (nachtmerries)
- details van de gebeurtenis niet uit het hoofd kunnen zetten, als het ware opnieuw beleven, soms als een film
- flashbacks, plotseling handelen alsof men nog midden in de gebeurtenis zit waarbij de werkelijkheid, het hier en nu, min of meer wegvalt (dissociëren)
- vermijden van prikkels die in verband gebracht kunnen worden met de gebeurtenis:
- vermijden van situaties of activiteiten die met het trauma verband houden of eraan doen denken
- niet durven stilstaan bij het trauma vanwege de mogelijke emoties
- geheugenverlies voor het trauma of delen ervan
- overige klachten:
- verminderde belangstelling voor gebruikelijke activiteiten
- minder goed gevoelens kunnen uiten
- een gevoel van vervreemding, er niet bij horen
- geen belangstelling voor de toekomst meer hebben.
PTSS en schuldgevoelens
Posttraumatische stressstoornis kan, om uiteenlopende redenen, gepaard gaan met ernstige schuldgevoelens. Zo kan iemand zich schuldig voelen over het overleven van een ramp, terwijl anderen zijn omgekomen. Schuldgevoelens en minderwaardigheidsgevoelens kunnen ook voorkomen bij mensen die mishandeld misbruikt zijn.
Complicaties
Als de PTSS-verschijnselen langdurig voorkomen, kunnen andere psychische stoornissen ontstaan, zoals depressie, angststoornissen en dergelijke. In zeldzame gevallen doen zich psychotische verschijnselen voor, waarbij mensen in de war raken en geen onderscheid meer kunnen maken tussen hun eigen (her)belevingen en de realiteit. Wanneer iemand op jonge leeftijd langdurig getraumatiseerd wordt, kan dit op zijn hele persoonlijkheidsontwikkeling van invloed zijn. Bij sommigen treedt een persoonlijkheidsverandering op, waardoor ze bijvoorbeeld vijandiger of achterdochtiger worden. Ook kunnen mensen met PTSS te veel alcohol, medicijnen of drugs gebruiken om de heftige emoties ‘even’ te vergeten. Kinderen hebben deze klachten ook, maar ze uiten het op een andere manier, bijvoorbeeld met lichamelijke klachten (hoofdpijn, buikpijn), moeite om mee te komen op school, zich terugtrekken, snel boos of geïrriteerd raken, nachtmerries.
Beloop
De emoties die met het trauma gepaard gingen, kunnen soms lang worden verdrongen. Nieuwe gebeurtenissen kunnen maken dat ze, soms vele jaren later, alsnog tevoorschijn komen. Posttraumatische stressstoornis kan op elk moment in iemands leven optreden. Behalve dat de stoornis heel lang kan duren, is er weinig bekend over het verloop als er geen behandeling volgt.