Alkaptonurie

Wat is alkaptonurie?

Alkaptonurie is een zeldzame erfelijke ziekte die leidt tot ophoping van een bepaalde stof in de weefsels in het lichaam. Dit kan tot veel verschillende klachten leiden, waaronder verkleuring van de oren (zie onder), donkere verkleuring van de urine en op den duur ook gewrichtsslijtage. De aandoening wordt veroorzaakt doordat een bepaald enzym in het lichaam niet werkt.

alkaptonurie
alkaptonurie

Hoe vaak komt ‘t voor?

Alkaptonurie is zeer zeldzaam. Deze ziekte wordt jaarlijks in Nederland bij slechts enkele mensen vastgesteld.

Wat is de oorzaak?

Alkaptonurie is een erfelijke ziekte die wordt veroorzaakt door een afwijking in het DNA. Het gaat om een stukje DNA dat het HGD-gen wordt genoemd. Dit HGD-gen is verantwoordelijk voor de aanmaak van een bepaald enzym. Dit enzym heet homogentisinezuuroxidase. Dit enzym zorgt voor de afbraak van het stofje homogentisinezuur in het lichaam. Door de afwijking van het HGD-gen wordt onvoldoende van het enzym dat homogentisinezuur afbreekt aangemaakt. Hierdoor zal homogentisinezuur niet worden afgebroken maar zich ophopen in de weefsels. Dit leidt tot de verschillende symptomen die bij de ziekte horen.

De genetische afwijking wordt overgeërfd door beide ouders. Dit wordt ‘autosomaal recessieve overerving’ genoemd. Hierbij hebben de ouders meestal zelf geen klachten omdat ze ook nog een gezonde versie van het gen hebben. Maar bij het kind die van allebei de ouders de afwijkende versie erft zal de ziekte wel tot uiting komen.

Welke symptomen geeft het?

De meeste symptomen ontstaan door ophoping van homogentisinezuur in de weefsels of lichaamsvloeistoffen. Het homogentisinezuur heeft – na chemische omzetting – een bruinige kleur. Afzettingen in het kraakbeen van de neus of de oorschelp en in de pezen is daardoor vaak zichtbaar door de huid heen. Ook komt het voor dat het zweet van patiënten met alkaptonurie donker gekleurd is waardoor zich donkere vlekken in de kleren van de patiënt afzetten.

De afzetting van homogentisinezuur in kraakbeen van gewrichten, oorschelpen en neus, en in pezen wordt wel ochronose genoemd. Door ophoping in kraakbeen kan slijtage van de gewrichten optreden.

Onderstaande symptomen kunnen voorkomen. Het percentage achter het symptoom geeft een schatting van het aantal patiënten dat de betreffende klacht heeft.

  • donkere urine – 65% (bruine of zwarte urine; urine wordt donker na blootstelling aan lucht)
  • zwarte luier bij baby’s – 62%
  • blauwzwarte verkleuring van het oor – 30%
  • pijn aan de knie – 30%
  • donkere vlek in het oogwit – 29%
  • blauwpaarse of blauwzwarte verkleuring van het oogwit – 25%
  • moeheid – 25%
  • zwarte nagel – 25%
  • pijn in de gewrichten – 24%
  • donkere vlekken in de kleding – 24%
  • pijn in de rug – 23%
  • zwart oorsmeer – 22%
  • pijn onder in de rug – 21%
  • urine in de luier wordt donker van kleur na verloop van tijd – 21%
  • donkere verkleuring van de oksel(s) – 20%
  • pijn aan de heup – 20%
  • pijn aan de knieën – 20%
  • pijn aan de schouder – 20%
  • blauwe verkleuring van de nagels – 16%
  • donkergekleurd zweet – 15%
  • onderhuidse blauw-zwarte verkleuring in bepaalde pezen – 15%
  • onderhuidse blauw-zwarte verkleuring in de neus – 15%
  • onderhuidse blauw-zwarte verkleuring in de oren – 15%
  • pijn aan de heupen – 15%
  • pijn aan de schouders – 13%
  • stijve onderrug – 13%
  • blauwe verkleuring van de oorschelp – 13%
  • donkere verkleuring rond de mond – 13%
  • blauwpaarse huid – 12%
  • bruine verkleuring in de liezen – 12%
  • donkere verkleuring van het oor – 12%
  • donkere verkleuring van de neuspunt – 12%
  • donkere verkleuring van de huid – 11%
  • donkere verkleuring van de schaamstreek – 8%
  • donkere verkleuring van het oogwit – 8%
  • donkere verkleuring rond de neus – 7%
  • afscheiding uit de vagina – 5%
  • donker sperma – 5%
  • donkere afscheiding uit de vagina – 5%
  • donkere verkleuring van het gezicht – 5%
  • pijn aan de elleboog – 2%
  • pijn aan de enkel – 2%
  • pijn aan de hand – 2%
  • pijn aan de pols – 2%
  • pijn aan de tenen – 2%
  • pijn aan de voet – 2%
  • pijn in de vinger – 2%
  • slecht horen met beide oren – 2%
  • slecht horen met één oor – 2%

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Alkaptonurie kan worden aangetoond door de hoeveelheid homogentisinezuur in de urine te meten. Deze is verhoogd. De diagnose kan worden bevestigd door de genetische afwijking aan te tonen middels DNA-onderzoek.

Wat is de behandeling?

Er is geen behandeling waarmee alkaptonurie te genezen is. Wel kan aanpassing van de voeding helpen om klachten te voorkomen. Daarnaast worden soms vitamines en/of geneesmiddelen voorgeschreven.

Dieetadviezen

De voeding moet dan zo min mogelijk van de aminozuren fenylalanine en tyrosine bevatten. Dit zijn namelijk de aminozuren die door het enzym dat ontbreekt worden afgebroken. Door de hoeveelheid van deze aminozuren in de voeding te verminderen zal dus minder ophoping van homogentisinezuur in de weefsels plaatsvinden.

Vitamine C (ascorbinezuur)

Tot voor kort werd gedacht dat vitamine C (ascorbinezuur) zou helpen bij het tegengaan van de klachten. Uit onderzoek is echter gebleken dat dat niet het geval is.

Nitison

Soms wordt het middel nitison (merknaam: Orfadin) voorgeschreven aan volwassenen met alkaptonurie. Het is nog niet helemaal duidelijk of dit middel goed werkt.

Beloop en prognose

Mensen met alkaptonurie krijgen vaak al op jonge leeftijd gewrichtsslijtage. Vaak zal daarom op relatief jonge leeftijd een prothese van de knie of de heup nodig zijn. Ook kan de aandoening leiden tot het ontstaan van hartklepafwijkingen. Ten slotte krijgen mensen met alkaptonurie vaker nierstenen en/of prostaatstenen. De levensverwachting lijkt door de ziekte niet te worden verminderd.

Engelse term

alkaptonuria, ochronosis

Duitse vertaling

Alkaptonurie

Verder lezen / referenties

  • EJ ter Borg, ‘Diagnose in beeld (45)‘, gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 8 juli 2001; 145(27) – pagina 1295.
  • D Visser en JAN Verhaar, ‘Een man met pijn en zwart kraakbeen‘, gepubliceerd in de rubriek ‘Diagnose in Beeld’ van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 2 april 2021; 165(13): pagina 32.

Synoniemen

Andere namen voor alkaptonurie zijn ochronose, homogentisinezuuroxidase-deficiëntie, en alcaptonurie.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven