Bijgewerkt op 16 februari 2022
Wat is aceruloplasminemie?
Aceruloplasminemie is een zeldzame stofwisselingsziekte waarbij de lever onvoldoende ceruloplasmine aanmaakt. Ceruloplasmine is een eiwit dat zorgt voor transport van koper en ijzer in het bloed. Bij een gebrek aan ceruloplasmine worden deze metaaldeeltjes minder goed door het lichaam getransporteerd. Daardoor kunnen de metaaldeeltjes minder goed worden afgevoerd uit het lichaam. Het gevolg is dat ze ophopen in de organen van het lichaam, waaronder de hersenen, de lever en de alvleesklier. Dit leidt op den duur tot klachten.
Aceruloplasminemie werd in 1987 voor het eerst beschreven door de japanse onderzoeker Dr Hiroaki Miyajima.
Hoe vaak komt het voor?
Aceruloplasminemie is een zeer zeldzame ziekte. Het is niet precies hoe vaak de ziekte voorkomt. Volgens schattingen zou in Nederland slechts eens in de 5-10 jaar een kind met deze aandoening geboren worden.
Wat is de oorzaak?
Aceruloplasminemie wordt veroorzaakt door een afwijking in het DNA. Het gaat om een stukje DNA dat de blauwdruk levert voor de aanmaak van het eiwit ceruloplasmine. Dit stukje wordt het CP-gen genoemd. Door de afwijking in het CP-gen is onvoldoende ceruloplasmine beschikbaar in het lichaam. Ceruloplasmine speelt een belangrijke rol bij het transport van metaaldeeltjes in het bloed. Als onvoldoende ceruloplasmine beschikbaar is kunnen metaaldeeltjes niet goed worden aan- en afgevoerd. Hierdoor ontstaat ophoping van metaaldeeltjes in bepaalde organen van het lichaam, waaronder de hersenen, de lever en de alvleesklier.
Symptomen en lichamelijke kenmerken
Mensen met aceruloplasminemie krijgen meestal pas later in hun lever klachten. Dat komt doordat de ophoping van metaaldeeltjes in de organen langzaam verder toeneemt. Op een gegeven moment gaat dat tot klachten leiden. De klachten zijn, vanwege de toename van de ophoping, vaak progressief. Dat betekent dat de klachten langzaam erger worden.
Door ophoping van metaaldeeltjes in de hersenen zal de aansturing van bewegingen door de hersenen vaak verstoord raken. Zo kunnen mensen met deze aandoening onwillekeurige bewegingen maken, last krijgen van trillende handen of andere lichaamsdelen en van trekkingen in het gezicht. Ook wordt het vaak lastiger om het evenwicht te bewaren. Dit kan leiden tot wankel lopen en soms zelfs vallen. De ophoping van metaaldeeltjes in de hersenen kan ook leiden tot geestelijke achteruitgang. Uiteindelijk kan dit leiden tot een vorm van dementie. Welke klachten daadwerkelijk ontstaan is afhankelijk van de plaats in de hersenen waar de metaaldeeltjes zich ophopen.
Door ophoping van metaaldeeltjes in cellen van de eilandjes van Langerhans van de alvleesklier kan suikerziekte ontstaan. Dat kan leiden tot klachten als veel drinken en een dorstgevoel. Het glucose gehalte in het bloed en de urine is dan verhoogd.
Doordat ijzerdeeltjes zich ophopen in de organen zal minder ijzer beschikbaar zijn in het bloed. Aangezien ijzer een belangrijk bestanddeel is van hemoglobine kan dit leiden tot een verlaagd hemoglobine gehalte in het bloed. Zo kan bloedarmoede ontstaan bij mensen met aceruloplasminemie.
Door stapeling van ijzerdeeltjes in het netvlies kunnen afwijkingen aan het netvlies ontstaan. Meestal zitten die aan de rand van het netvlies zodat het gezichtsvermogen goed blijft. De afwijkingen zijn vaak goed zichtbaar met behulp van funduscopie. Hierbij kijkt de arts met een apparaat via de pupil in het oog.
Overerving
Aceruloplasminemie erft recessief over. Dat betekent dat beide kopiën van het CP-gen de afwijking moeten bevatten om de ziekte te krijgen. De ouders van iemand met een dergelijke recessief overervende ziekte zijn allebei drager van het afwijkende gen. Ze zijn zelf meestal gezond omdat ze ook een niet afwijkende kopie van het betreffende gen hebben. Hierdoor maken ze toch voldoende van het betreffende eiwit aan.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt gesteld op grond van de klachten, lichamelijk onderzoek, laboratoriumonderzoek, beeldvormend onderzoek en DNA-onderzoek.
Bloedonderzoek
In het bloed is het gehalte aan ceruloplasmine verlaagd. Ook het ijzergehalte en het kopergehalte van het bloed zijn verlaagd. Het ferritine gehalte van het bloed is verhoogd.
Beeldvormend onderzoek
Op een MRI-scan van de hersenen zijn vaak afwijkingen zichtbaar. Deze afwijkingen wijzen op ophoping van ijzer in de hersenen. Het betreft met name de basale gangliën, maar ook in de hersenschors, de thalamus en de kleine hersenen kunnen afwijkingen zichtbaar zijn. Ook kunnen ophopingen van metaaldeeltjes in andere organen, zoals lever of alvleesklier, soms leiden tot afwijkingen op CT-scan of MRI-scan.
Wat is de behandeling?
Er is geen behandeling waarmee aceruloplasminemie kan worden genezen. De behandeling is daarom gericht op het bestrijden en voorkomen van symptomen. Hiervoor worden chelatiemiddelen gebruikt, zoals bijvoorbeeld desferoxamine. Het vermindert de ophoping van ijzerdeeltjes in de organen.