Protonpompremmers

Bijgewerkt op 4 december 2023

Wat zijn protonpompremmers?

Protonpompremmers zijn geneesmiddelen die de uitscheiding van maagzuur door cellen in het maagslijmvlies remmen. Ze worden gebruikt bij de behandeling van aandoeningen die ontstaan of slecht genezen door overtollig maagzuur. Voorbeelden van dergelijke aandoeningen zijn maagzweren, dunnedarmzweren, slokdarmontsteking door terugstromend maagzuur (reflux-oesofagitis), en sommige vormen van maagslijmvliesontsteking.

De protonpompremmers kwamen in de jaren ’90 van de vorige eeuw beschikbaar. Toen waren er al H2-blokkers (H2-receptorantagonisten) voor de behandeling van maagzweren. Protonpompremmers bleken echter sterker te werken dan H2-blokkers. Om die reden worden tegenwoordig meer protonpompremmers gebruikt dan H2-antagonisten.

protonpompremmers beschikbaar in Nederland
protonpompremmers beschikbaar in Nederland

Welke protonpompremmers zijn er?

De eerste protonpompremmer die op de markt kwam was omeprazol. Vanwege het commerciële succes van omeprazol zijn ook andere farmaceutische bedrijven protonpompremmers op de markt gaan brengen.

De onderstaande medicijnen vallen onder de protonpompremmers.

De meeste van de protonpompremmers zijn zogenaamde ‘benzimidazol derivaten’, wat verwijst naar hun chemische structuur. Er zijn ook middelen met een andere chemische structuur, namelijk imidazopyridine-derivaten (zoals tenatoprazol), en kalium-competitieve remmers (zoals revaprazan). Deze middelen zijn echter in de meeste landen nooit geregistreerd als geneesmiddel.

Protonpompremmers werking

Protonpompremmers werken doordat ze – de naam zegt het al – de zogenaamde ‘protonpomp’ remmen.

Wat is de ‘protonpomp’?

De protonpomp is een structuurtje in de celmembraan van gespecialiseerde cellen in het maagslijmvlies. Deze gespecialiseerde cellen worden de ‘pariëtaalcellen’ genoemd. In de celmembraan van deze cellen zit een eiwit dat waterstofionen (H+-ionen) vanuit de cel naar buiten kan pompen. Het eiwit wordt protonpomp, of ook wel proton-kalium-pomp genoemd. Wetenschappers spreken ook wel over het enzym ‘H+/K+-ATPase’.

Naarmate de protonpomp meer waterstofionen uitpompt zal de pH van het maagsap dalen. Het maagsap wordt dan zuurder. Deze waterstofionen zijn dus verantwoordelijk voor de hoge zuurgraad van het maagsap.

Remmen van de protonpomp

De protonpompremmers remmen de protonpomp door eraan te binden. Daarmee blokkeren ze de protonpomp. Zo kunnen geen waterstofionen vanuit de cel worden gepompt.

Door het remmen van de protonpomp kan de uitscheiding van maagzuur met maximaal 99% worden verminderd. Dat betekent dus dat de uitscheiding van maagzuur vrijwel wordt stilgezet.

Een dergelijke vermindering van het maagzuur stelt het maagslijmvlies van mensen met een maagzweer in staat om goed te genezen. Ook kunnen klachten die worden veroorzaakt door maagzuur (brandend maagzuur) heel goed worden verholpen.

Hoe bereiken protonpompremmers de protonpomp?

Voordat ze hun werking kunnen uitoefenen moeten protonpompremmers eerst op de plaats van bestemming komen. Hoewel je zou verwachten dat ze, na doorslikken en passeren van de slokdarm, direkt in de maag hun werk zouden doen is dat toch niet het geval. Zoals de meeste geneesmiddelen moeten ze eerst worden opgenomen in het bloed. Dat gebeurt in de dunne darm.

Maagsapresistente tabletten

Om te voorkomen dat de middelen in de maag door maagzuur worden afgebroken worden protonpompremmers toegediend in maagsapresistente tabletten. Zo kunnen ze ongeschonden de maag passeren om vervolgens in de dunne darm opgenomen te worden in het bloed. Via het bloed komen ze op de plaats van bestemming, namelijk de pariëtaalcellen in het maagslijmvlies.

Intraveneuze toediening

Er zijn ook protonpompremmers die door middel van een injectie of infuus direkt in de bloedbaan worden toegediend. Dat geldt bijvoorbeeld voor Nexium (esomeprazol) en Pantozol (pantoprazol).

Toepassingen (indicaties) van protonpompremmers

Protonpompremmers worden gebruikt bij de behandeling van aandoeningen waarbij maagzuur een rol speelt. Het gaat om de volgende aandoeningen:

Protonpompremmers bijwerkingen

Over het algemeen worden protonpompremmers goed verdragen. Desondanks kunnen ze, net als alle andere medicijnen, ook bijwerkingen geven. De volgende bijwerkingen komen het meest voor.

Verlaagde magnesiumspiegel

In het bloed kunnen protonpompremmers het magnesium gehalte verlagen. Bij sommige gebruikers kan dat leiden tot een te laag magnesium gehalte in het bloed (hypomagnesiëmie). Als dat gebeurt kan de arts besluiten om de patiënt over te zetten op een H2-antagonist, zoals bijvoorbeeld ranitidine.

Bacteriële infecties

Maagzuur heeft een functie in ons lichaam. Het zorgt ervoor dat bacteriën in het voedsel onschadelijk worden gemaakt. Afname van de uitscheiding van maagzuur kan daarom mogelijk leiden tot een toename van het aantal bacteriën in het maagdarmkanaal. Zo lijkt bacteriële overgroei van de dunne darm vaker voor te komen bij mensen die langdurig protonpompremmers gebruiken. Ook Salmonella-infecties van de darm en Campylobacter-infecties van de darm komen vaker voor.

Verminderde opname voedingsstoffen

Ook speelt maagzuur een rol bij de omzetting van eiwitten in aminozuren, en bij de omzetting van ijzermoleculen in een vorm die makkelijk opgenomen wordt in het bloed. Als de uitscheiding van maagzuur wordt stilgelegd kan dat leiden tot een vermindering van de opname van aminozuren en ijzer. Ook kan hypochloorhydrie ontstaan.

Maagpoliepen

Het langdurig gebruik van protonpompremmers kan leiden tot het ontstaan van goedaardige poliepen in de maag. Dit type poliepen geeft geen verhoogde kans op het krijgen van maagkanker.

Longontsteking

Volgens sommige onderzoekers verhogen protonpompremmers de kans op het krijgen van longontsteking (pneumonie) bij patiënten die opgenomen zijn in het ziekenhuis.

Voedingsmiddelenallergie

Er is mogelijk een verband tussen het gebruik van protonpompremmers en het ontstaan van voedingsmiddelenallergieën.

Botbreuken

Er is een gering verhoogd risico op botbreuken bij mensen die langdurig hoge doseringen protonpompremmers gebruiken. Het gaat dan om heupfracturen, polsfracturen en wervelfracturen.

Overige

In zeer zeldzame gevallen kunnen ernstige bijwerkingen optreden, zoals interstitiële nefritis, het syndroom van Stevens-Johnson en agranulocytose. Kijk voor een volledig overzicht van bijwerkingen in de bijsluiters van de afzonderlijke middelen.

Wisselwerkingen (interacties) met andere geneesmiddelen

Het kan voorkomen dat verschillende geneesmiddelen elkaars werking beïnvloeden. In dat geval wordt gesproken van ‘wisselwerking’ of ‘interacties’ tussen geneesmiddelen.

Doordat protonpompremmers de zuurgraad in de maag verminderen (dus de pH verhogen) kan de opname van andere geneesmiddelen afnemen. Dat geldt bijvoorbeeld voor antischimmelmiddelen als itraconazol en ketaconazol.

Aangenomen wordt dat protonpompremmers de werking van clopidogrel afzwakken.

Ook is er een wisselwerking met het antikankermiddel methotrexaat. Gelijktijdig gebruik van protonpompremmers met methotrexaat kan leiden tot verhoogde spiegels van methotrexaat.

Protonpompremmers zonder recept

In de jaren nadat protonpompremmers beschikbaar kwamen bleek dat de middelen goed werkten en weinig bijwerkingen veroorzaakten. Om die reden is door fabrikanten van een aantal middelen een aanvraag gedaan om hun producten beschikbaar te maken als zelfzorgmedicijn. De gezondheidsautoriteiten hebben dat goedgekeurd.

Op dit moment zijn een aantal protonpompremmers beschikbaar als zelfzorggeneesmiddel in Nederland. Het gaat om de volgende producten:

  • Losecosan – maagsapresistente tabletten met 20 milligram omeprazol
  • Nexium Control – maagsapresistente tabletten met 20 milligram esomeprazol
  • Pantozol Control – maagsapresistente tabletten met 20 milligram pantoprazol
Losecosan maagsapresistente tabletten met 20 mg omeprazol
Losecosan maagsapresistente tabletten met 20 mg omeprazol

Historie

In de jaren ’70 van de vorige eeuw werd ontdekt dat de zogenaamde ‘protonpomp’ in de celmembraan van pariëtale cellen van het maagslijmvlies verantwoordelijk was voor de uitscheiding van zuur. De eerste protonpompremmer waarmee geëxperimenteerd werd was timoprazol. Dit middel bleek de uitscheiding van zuur door de pariëtale cellen sterk te verminderen.

In de jaren ’80 van de vorige eeuw werd omeprazol ontwikkeld. Dit middel werd in 1988 als eerste protonpompremmer geregistreerd. Daarna volgden andere middelen. De meeste daarvan hadden een soortgelijke chemische structuur als omeprazol. Deze middelen worden vanwege hun chemische structuur ‘benzimidazol-derivaten’ genoemd.

wereldwijd de meest gebruikte maagzuurremmer is waarschijnlijk omeprazol
één van de meest voorgeschreven medicijnen ooit is de protonpompremmer omeprazol (bron: W. Carter)

Toen de protonpompremmers eind jaren ’80 van de vorige eeuw beschikbaar kwamen waren er al maagzuurremmers op de markt. Dit waren de zogenaamde ‘H2-receptorantagonisten’ (H2-blokkers). Protonpompremmers bleken net iets sterker werkzaam te zijn dan de H2-blokkers. Daarmee zijn ze uitgegroeid tot de meest gebruikte geneesmiddelen wereldwijd.

De komst van H2-blokkers en protonpompremmers was destijds een enorme doorbraak in de geneeskunde. Tot die tijd werden maagzweren en dunnedarmzweren beschouwd als ernstige aandoeningen waarvoor patiënten regelmatig werden geopereerd. In die tijd kwam het ook nog regelmatig voor dat dergelijke peptische ulcera aanleiding gaven tot complicaties, zoals maagperforatie. Dat leidde soms tot levensbedreigende peritonitis (buikvliesontsteking).

Met de komst van H2-blokkers en protonpompremmers werden maagzweren en dunnedarmzweren aandoeningen opeens goed behandelbaar met medicijnen.

Synoniemen

Andere woorden voor protonpompremmers zijn protonremmer, protoninhibitor, protonpompinhibitoren, protonremmers en PPI’s.

Engelse vertaling

proton pump inhibitors (PPI’s)

Duitse vertaling

Protonenpumpenhemmer

Verder lezen / Referenties

  • SJ Herzig ea, ‘Acid-suppressive medication use and the risk for hospital acquired pneumonia’, gepubliceerd in de Journal of the American Medical Association (JAMA) van 2009; 301: pagina’s 2110–2128.
  • IC Logan ea ‘Gastric acid suppressants – too much of a good thing?’, gepubliceerd in Age and Ageing van 2010; 39: pagina’s 410–411.

Niet gevonden wat je zocht?

Heb je hier niet gevonden wat je zocht dan kun je hieronder een reactie plaatsen. Andere lezers kunnen hier dan op reageren. Zo kunnen bijvoorbeeld gebruikers van protonpompremmers vragen stellen, ervaringen delen of bijwerkingen melden. Andere gebruikers kunnen daar dan op reageren. Ook als je zelf geen gebruiker bent maar meer over dit middel wilt weten kun je er vragen over stellen. Zo kan een uitgebreide online discussie ontstaan. Kijk bijvoorbeeld eens op de webpagina over evolocumab of de webpagina over semaglutide. Reacties worden niet automatisch geplaatst. Het kan een aantal uren duren voordat de reactie op de website verschijnt.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven