Bijgewerkt op 25 augustus 2023
Wat zijn atypische antipsychotica?
Atypische antipsychotica zijn geneesmiddelen tegen psychoses en schizofrenie die, in tegenstelling tot de klassieke antipsychotica, ook werken tegen de negatieve symptomen van schizofrenie, zoals bijvoorbeeld apathie. De onderverdeling in klassieke antipsychotica en atypische antipsychotica ontstond toen clozapine op de markt kwam. Het verschil tussen clozapine en eerdere antipsychotica (zoals haloperidol) was dat clozapine minder extrapiramidale bijwerkingen gaf. Extrapiramidale bijwerkingen zijn bijwerkingen die lijken op de symptomen van de ziekte van Parkinson, zoals bijvoorbeeld trillen van de handen, langzaam bewegen en spierrigiditeit.
Welke atypische antipsychotica zijn er?
De volgende antipsychotica worden gerekend tot de atypische antipsychotica:
- amisulpride (merknaam: Aktiprol)
- aripiprazol (merknaam: Abilify)
- brexpiprazol (merknaam: Rxulti)
- cariprazine (merknaam: Reagila)
- clozapine (merknamen: Leponex, Zaponex)
- lurasidon (merknaam: Latuda)
- olanzapine (merknamen: Zypadhera, Zyprexa)
- paliperidon (merknamen: Invega, Trevicta, Xeplion)
- quetiapine (merknaam: Seroquel)
- risperidon (merknaam: Risperdal)
- sertindol (merknaam: Serdolect)
- sulpiride (merknaam: Dogmatil)
Hoe werken ze?
Atypische antipsychotica beinvloeden de werking signaalstofjes (neurotransmitter) in de hersenen. Ze doen dit door de binding van deze signaalstofjes aan hersencellen in bepaalde delen van de hersenen te blokkeren. Het gaat dan met name om de neurotransmitters dopamine en serotonine. Deze neurotransmitters spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van psychosen en schizofrenie. Atypische antipsychotica blokkeren vooral de zogenaamde D2-receptoren, waaraan dopamine type 2 bindt, en de 5HT2-receptoren, waaraan serotonine type 2 bindt.
Bij welke aandoeningen worden ze gebruikt?
Atypische antipsychotica worden gebruikt bij de behandeling van schizofrenie. Ze zijn werkzaam tegen zowel de positieve symptomen, zoals hallucinaties, als de negatieve symptomen, zoals emotionele vervlakking. Daarnaast worden ze soms ook voorgeschreven aan mensen met een bipolaire stoornis. Daar worden ze met name toegepast tijdens de zogenaamde manische episode. Soms worden atypische antipsychotica ook voorgeschreven bij de behandeling van psychoses, en bij onrustig of agressief gedrag.
Welke bijwerkingen geven ze?
Atypische antipsychotica kunnen, net als de klassieke antipsychotica, bijwerkingen geven. In hoeverre de bijwerkingen voorkomen verschilt van product tot product. De volgende bijwerkingen kunnen voorkomen:
- sufheid / slaperigheid, met als gevolg:
- verminderd reactievermogen
- moeite met concentreren
- toename van de eetlust, met als gevolg:
- aankomen in gewicht
- licht gevoel in het hoofd bij opstaan of overeind komen
- dit wordt veroorzaakt door orthostatische hypotensie
- duizeligheid
- snelle hartslag
- hartkloppingen
- droge mond
- onscherp zien
- blaasretentie (urineretentie)
- verstopping van de darm (obstipatie)
- extrapiramidale symptomen, zoals:
- trillende handen
- langzaam bewegen
- spierrigiditeit
- tardieve dyskinesie
Ook kunnen afwijkingen in het bloed ontstaan, zoals bijvoorbeeld:
- verhoogd glucose gehalte (hyperglycemie), waardoor er een verhoogd risico is op het krijgen van suikerziekte
- verhoogd prolactine gehalte (hyperprolactinemie), wat kan leiden tot:
- stoppen met menstrueren (amenorroe)
- borstvorming bij mannen (gynecomastie)
- melkachtige afscheiding uit de tepels (galactorroe)
- minder zin in seks (verminderde libido)
- moeite met het krijgen van een erectie
- moeite met het krijgen van een orgasme
- afname van het aantal granulocyten in het bloed (granulocytopenie) tot het volledig ontbreken van granulocyten in het bloed (agranulocytose)
- dit laatste komt vooral voor bij clozapine
Verder kunnen afwijkingen ontstaan aan het hart, zoals bijvoorbeeld:
- vertraagde geleiding van elektrische prikkels door het hart
- dit uit zich als een verlenging van het QT-interval op het ECG (hartfilmpje)
- hartritmestoornissen
- ontsteking van de hartspier (myocarditis)
- cardiomyopathie
Het neuroleptisch maligne syndroom (NMS) is een zeldzame, zeer ernstige bijwerking van antipsychotica. Het wordt gekenmerkt door rigiditeit, hyperthermie, bewustzijnsveranderingen, schommelingen van bloeddruk en pols, en soms myoglobinurie met potentiële nefrotoxiciteit . Bij symptomen van NMS dient het antipsychoticum direct gestaakt te worden. Een late herkenning/behandeling van het syndroom kan leiden tot een fatale afloop.
Engelse vertaling
atypical antipsychotics