Cyproteron

Bijgewerkt op 27 februari 2025 door Simpto.nl

Wat is cyproteron?

Cyproteron is een geneesmiddel dat de werking van het mannelijk geslachtshormoon testosteron tegengaat. Dergelijke middelen worden anti-androgenen genoemd.

Cyproteron wordt op de markt gebracht onder de merknaam Androcur. Androcur wordt geleverd als tablet. Er zijn tabletten met 10 milligram, 50 milligram en 100 milligram cyproteron. In Nederland zijn alleen de 10 milligram en 50 milligram tabletten op de markt.

Cyproteron en cyproteronacetaat (CPA) worden vaak door elkaar gebruikt. Dat is niet helemaal terecht. De werking van cyproteronacetaat in ons lichaam is namelijk anders dan die van cyproteron.

Cyproteron in combinatie met ethinyloestradiol wordt gebruikt voor de behandeling van overbeharing en acne bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd.

Hoe werkt het?

Cyproteron blokkeert een structuur in de celwand waar het mannelijk geslachtshormoon testosteron zich aan bindt. Deze structuur wordt ’testosteronreceptor’ of ‘androgeenreceptor’ genoemd. Doordat cyproteron aan testosteronreceptoren bindt kan testosteron zijn werking op de cel niet meer uitvoeren.

Naast de anti-androgene werking heeft cyproteron een sterk progestagene werking. Hierdoor wordt de uitscheiding van LH en FSH door de hypofyse geremd. LH staat voor ‘luteïniserend hormoon’, en FSH voor ‘follikel stimulerend hormoon’. LH is van belang voor de aanmaak van testosteron door de zaadballen en de omzetting van testosteron in dihydrotestosteron in organen die geprikkeld worden door testosteron.

Toepassingen

Cyproteron kan bij verschillende aandoeningen worden gebruikt, zowel bij mannen als bij vrouwen.

Prostaatkanker

Ten eerste wordt het gebruikt bij mannen met prostaatkanker als andere medicijnen niet meer helpen. Het middel remt de groei van de kankercellen, maar zal de aandoening niet genezen.

Gebruik van GnRH-agonisten

Verder wordt cyproteron gebruikt om het testosteron gehalte te verlagen bij mensen die zogenaamde GnRH-agonisten gebruiken.

Haaruitval van het mannelijke patroon

Het middel wordt soms ook gebruikt om haaruitval van het mannelijke patroon tegen te gaan.

Man-naar-vrouw transgenders

Cyproteron wordt ook gebruikt door mensen met genderdysforie (transgenders) die de overgang van man naar vrouw willen maken. Bij hen wordt het middel gebruikt tot het moment dat de zaadballen worden verwijderd (orchidectomie). Door het verwijderen van de zaadballen zal de aanmaak van testosteron sterk afnemen. Gebruik van cyproteron is dan niet meer nodig.

Gebruik van cyproteron bij man-naar-vrouw transgenders leidt tot vermindering van mannelijke geslachtskenmerken. Zo zal de lichaamsbeharing verminderen, de spieren zullen dunner worden, haaruitval volgens het mannelijke patroon zal afnemen, en de aanmaak van zaadcellen door de zaadballen zal verminderen. De vorming van borsten zal niet langer worden onderdrukt.

Chemische castratie

Ten slotte wordt het middel gebruikt voor zogenaamde ‘chemische castratie’. Dat wil zeggen dat het middel de geslachtsdrift onderdrukt bij mensen die overmatige seksuele driften hebben.

Overmatige beharing bij vrouwen

Bij vrouwen wordt cyproteron gebruikt voor de behandeling van overmatige beharing (hirsutisme).

Het middel wordt ook voorgeschreven aan vrouwen met een haaruitval volgens het mannelijke patroon. Deze vorm van haaruitval kan ontstaan bij vrouwen met erfelijke aanleg en een relatief hoog testosteron gehalte.

Ernstige acne

Cyproteron kan ook worden gebruikt bij de behandeling van ernstige acne.

Gebruik in anticonceptiepil

Ten slotte zit cyproteronacetaat in bepaalde anticonceptiepillen. Tot 2013 werd de anticonceptiepil ‘Diane’ veel gebruikt. In dat jaar werd bekend dat deze pil verantwoordelijk was voor het overlijden van een aantal vrouwen ten gevolge van trombose en longembolie. Sindsdien krijgen vrouwen die aan ‘de pil’ willen geen Diane meer voorgeschreven als voorbehoedsmiddel. Wel wordt het middel – een combinatie van cyproteronacetaat en ethinyloestradiol – nog voorgeschreven tegen acne en overbeharing.

Dosering

Vrouwen

De dosering voor vrouwen is meestal tussen de 10 mg en de 100 mg per dag. Dat hangt af van de reden waarvoor het middel wordt gebruikt. De arts die het middel voorschrijft bepaalt de dosering die op jou van toepassing is.

Mannen

Bij de behandeling van hyperseksualiteit wordt meestal tweemaal daags 50 mg voorgeschreven. Als daarmee de seksuele gevoelens onvoldoende onderdrukt worden kan de dosering worden opgehoogd tot tweemaal daags 100 mg. Soms is het nodig om gedurende korte tijd driemaal daags 100 mg te gebruiken. De onderhoudsdosering ligt meestal lager, bijvoorbeeld tweemaal daags 25 mg. Het is van belang om de aanwijzingen van de behandelend arts te volgen.

Bij de behandeling van prostaatkanker wordt meestal tweemaal daags 50 mg voorgeschreven.

Dezelfde dosering geldt voor de behandeling van ‘flare’ en opvliegers (‘hot flushes’).

Bijwerkingen

Net als andere geneesmiddelen kan ook cyproteron bijwerkingen geven. Hieronder een lijst met bijwerkingen die voor kunnen komen (in afnemende frequentie):

• geen zin in seks
• moeite met het krijgen van een erectie
• bij mannen: remming van de aanmaak van zaadcellen (spermatogenese)
• depressieve stemming
• gele verkleuring van het oogwit
• moeheid
• ovulatieremming
• verhoogd ALAT-gehalte in het bloed
• verhoogd ASAT-gehalte in het bloed
• gevoelige borsten
• onrustig
• bloedverlies uit de vagina
• gele verkleuring van de huid
• veel zweten
• ontsteking van de lever (hepatitis)
• opvliegers
• borstvorming bij mannen
• slecht werkende lever (leverfalen)
• verlaagd hemoglobine (Hb) gehalte in het bloed
• aankomen in gewicht
• kortademigheid
• bloedarmoede (anemie)
• trombose (dit geldt vooral voor de combinatie cyproteron met ethinyl oestradiol)
• hypocapnie
• respiratoire alkalose
• longembolie (dit geldt vooral voor de combinatie cyproteron met ethinyl oestradiol)
• huiduitslag
• overgevoeligheidsreactie
• bloedingen in de buikholte
• tumor van de lever

Controles bij gebruik

Omdat cyproteron vervelende bijwerkingen kan veroorzaken zal de arts controles willen uitvoeren. De controles kunnen bestaan uit bloedonderzoek, urineonderzoek, meten van gewicht, en bloeddrukmeting.

Bij het bloedonderzoek zullen vooral bepalingen worden gedaan die de werking van de lever weergeven. Cyproteron kan immers aantasting van de lever veroorzaken. Zo zullen meestal het ALAS-gehalte, ALAT-gehalte, bilirubine en gamma-GT worden bepaald.

Wanneer NIET gebruiken?

Er zijn verschillende contra-indicaties voor het gebruik van cyproteron. Hieronder staan ze vermeld.

Onvoltooide skeletgroei

Ons skelet groeit onder invloed van groeihormoon en testosteron. Dat gebeurt vooral tijdens de puberteit. Om verstoring van de botgroei te voorkomen mag cyproteron daarom niet worden voorgeschreven als de lengtegroei nog niet voltooid is. Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van de geslachtsklieren.

Zwangerschap

Het wordt afgeraden om cyproteron te gebruiken als je zwanger bent. Na toediening van het middel aan zwangere dieren is namelijk gebleken dat het middel schade kan veroorzaken aan de foetus. Bij vrouwen die cyproteron gaan gebruiken moeten daarom altijd uitgesloten worden dat ze zwanger zijn. En tijdens het gebruik van het middel moet goede anticonceptie worden toegepast.

Borstvoeding

Cyproteron wordt in de moedermelk uitgescheiden. Daarom wordt aan vrouwen die borstvoeding geven geadviseerd het middel niet te gebruiken.

Overige contra-indicaties

Verder zijn er nog een aantal aandoeningen waarbij cyproteron niet gebruikt mag worden, namelijk:

• leverziekten
• gezwel van de lever (levertumoren)
• syndroom van Dubin–Johnson
• Rotor–syndroom
• geelzucht of aanhoudende jeuk tijdens vroegere zwangerschappen
• herpes gestationis in de voorgeschiedenis
• aandoeningen met cachexie (maligne tumoren met uitzondering bij behandeling van inoperabel prostaatcarcinoom)
• in het verleden een meningeoom gehad
• aanhoudende of terugkerende depressies
• in het verleden trombose gehad
• in het verleden een longembolie of hersenembolie gehad
• ernstige diabetes mellitus met vaatveranderingen
• sikkelcelziekte

Engelse vertaling

cyproterone

---

Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 13 september 2017
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 10 mei 2018