Bijgewerkt op 22 september 2023 door Simpto.nl
Wat zijn anti-androgenen?
Anti-androgenen zijn geneesmiddelen die de werking van mannelijke geslachtshormonen (= androgenen), met name testosteron, tegengaan. Ze worden vooral gebruikt voor de behandeling van prostaatkanker.
Anti-androgenen worden ook wel ‘androgeen receptor blokkers’ genoemd. Behandeling met dit soort middelen wordt wel ‘androgeendeprivatietherapie’, of afgekort ‘ADT’ genoemd.
Welke anti-androgenen zijn er?
Hieronder volgt een overzicht van de verschillende beschikbare middelen.
- abirateron (merknaam: Zytiga);
- apalutamide (merknaam: Erleada);
- bicalutamide (merknaam: Casodex);
- cyproteron (merknaam: Androcur);
- darolutamide (merknaam: Nubeqa);
- enzalutamide (merknaam: Xtandi);
- flutamide (merknaam: Flumid);
- nilutamide (merknaam: Anandron);
- spironolacton (merknaam: Aldacton) – spironolacton wordt hoofdzakelijk gebruikt als plasmiddel; daarnaast is het ook een anti-androgeen.
Hoe werken anti-androgenen?
Anti-androgenen blokkeren de zogenaamde androgeenreceptoren. Dat zijn moleculen die op de cellen van bepaalde organen in het lichaam zitten. Androgeenreceptoren zitten bijvoorbeeld op cellen van de prostaat, cellen in de zaadballen (Leydigcellen) en in de talgkliertjes in de huid. Door androgeenreceptoren te blokkeren kunnen mannelijke geslachtshormonen hun werking op de betreffende organen niet goed uitvoeren.
Behalve dat ze de androgeenreceptoren blokkeren grijpen ze ook op andere niveaus aan. Als androgeenreceptoren toch worden geactiveerd kunnen anti-androgenen ervoor zorgen dat de werking van androgenen in de cel wordt tegengegaan.
Verder remmen sommige middelen een enzym dat de aanmaak van testosteron in het lichaam bevordert. Dit enzym heet ‘cytochroom 17alfa-hydroxylase-C(17,20)-lyase, of agekort ‘CYP17’. Door de werking van dit enzym te blokkeren zullen minder androgenen worden aangemaakt. Het gaat dan vooral om de productie van testosteron in de zaadballen (testes) en minder dehydroepiandrosteron (DHEA) in de bijnieren.
Tenslotte remmen middelen als cyproteron de uitscheiding van het zogenaamde luteïniserend hormoon (LH) door de hypofyse. LH prikkelt de Leydigcellen in de zaadballen om testosteron aan te maken.
Bij welke aandoeningen (indicaties) worden ze gebruikt?
Anti-androgenen worden gebruikt bij de behandeling van aandoeningen bij zowel mannen als vrouwen.
Mannen
- prostaatkanker (prostaatcarcinoom) – Bij een deel van de mannen met prostaatkanker groeien de kankercellen onder invloed van testosteron. Anti-androgenen worden ingezet om de groei van dergelijke androgeen-gevoelige prostaatkanker tegen te gaan.
- chemische castratie – Chemische castratie wordt soms gedaan bij mannen die zedendelicten begaan vanwege overmatige seksuele verlangens. Deze behandeling wordt ook wel ‘androgeendeprivatietherapie’ genoemd.
Vrouwen
- acne – Acne ontstaat door een te hoge productie van talg door de talgkliertjes in de huid. De productie van talg staat onder invloed van androgenen. Onderdrukken van deze invloed leidt tot afname van de acne.
- hirsutisme (overmatige lichaamsbeharing) – Ook hirsutisme kan ontstaan bij een verhoogde aanmaak van androgenen. Dit kan worden onderdrukt met anti-androgenen.
- Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS) – Bij deze aandoening worden te veel androgenen aangemaakt. Dit leidt tot allerlei ‘viriliserende effecten’, als baardgroei, overbeharing en verlaging van de stem.
- transseksualiteit – Anti-androgenen worden gebruikt bij de behandeling van man→vrouw transgenders.
- Anti-androgenen zitten in sommige anticonceptiepillen om bijwerkingen als acne tegen te gaan.
Bijwerkingen van anti-androgenen
Net als alle medicijnen kunnen ook deze medicijnen bijwerkingen geven. De volgende bijwerkingen kunnen optreden:
- groei van borsten bij mannen (= gynecomastie); dit kan gepaard gaan met pijn in de borsten
- afname van de libido (minder zin in seks)
- vermoeidheid
- impotentie (moeite om een erectie te krijgen)
- remmen van de aanmaak van zaadcellen in de zaadballen (verminderde spermatogenese)
- minder kracht, minder uithoudingsvermogen
- hypertensie (verhoogde bloeddruk)
- verlenging van het QT-interval op het ECG (hartfilmpje)
- opvliegers
- gewichtstoename of gewichtsschommelingen
- kleiner worden van de penis
- kleiner worden van de testikels
- het krijgen van een ‘buikje’ door veranderde vetverdeling in het lichaam
- afname van lichaamsbeharing
- afname baardgroei
- depressiviteit
- hoofdpijn
- duizeligheid
- afname botmineraaldichtheid met risico op botbreuken
- verminderde glucosetolerantie
- gering verhoogd risico op het krijgen van trombose (dit blijkt onder andere het geval bij anticonceptiepillen die anti-androgenen bevatten)
Engelse vertaling
Duitse vertaling
Synoniemen
Andere namen voor deze middelen zijn antiandrogenen, androgeenreceptorblokkers, androgeen blokkade, androgeen receptor blokkers en androgeenreceptor blokkerende middelen.