Bijgewerkt op 21 juli 2021
Wat is cladribine?
Cladribine is een geneesmiddel. Het werd oorspronkelijk alleen gebruikt voor de behandeling van bepaalde vormen van bloedkanker en lymfeklierkanker. Tegenwoordig wordt het ook gebruikt bij de behandeling van multiple sclerose (MS).
Voor de behandeling van bloedkanker en lymfeklierkanker wordt cladribine verkocht onder de merknaam Leustatin. Voor de behandeling van MS wordt het verkocht door het bedrijf Merck onder de merknaam Mavenclad.
Toedieningsvorm
Leustatin is beschikbaar als concentraat. Dat betekent dat het verdund kan worden tot vloeistof. Het kan vervolgens als infuus of injectie worden toegediend.
Litak is beschikbaar als vloeistof voor injectie onder de huid (subcutane injectie).
Mavenclad is beschikbaar in tabletten. Elke tablet bevat 10 mg cladribine.
Hoe werkt het?
Cladribine is een zogenaamd ‘purine analogon’. Het onderdrukt het afweersysteem door bepaalde cellen van het afweersysteem te remmen. Het gaat hier om zogenaamde ‘lymfocyten’.
Cladribine heeft een chemische structuur die lijkt op adenosine. Daardoor kan het – net als adenosine – binden aan het enzym ‘adenosine deaminase’. Dit enzym speelt een belangrijke rol bij het kopiëren van DNA, en dus bij de celdeling. Cladribine is alleen werkzaam in lymfocyten Cladribine.
Toepassingen
Leustatin wordt gebruik voor de behandeling van haarcelleukemie en chronische lymfatische leukemie. Soms wordt het ook toegepast bij de behandeling van mensen met MALT-lymfoom. Bij deze aandoeningen wordt het toegediend via een infuus.
Daarnaast wordt het, vaak in combinatie met andere geneesmiddelen, gebruikt voor de behandeling van vormen van histiocytose. Hieronder vallen bijvoorbeeld de Langerhanscel-histiocytose en de ziekte van Erdheim–Chester.
Bijwerkingen
Net als alle geneesmiddelen kan ook cladribine ook bijwerkingen geven. De meest voorkomende bijwerkingen zijn afwijkingen van de bloedcellen. Daarnaast kunnen nog andere bijwerkingen optreden.
Afwijkingen in het bloed
Cladribine onderdrukt de aanmaak van bloedcellen in het beenmerg. Dit wordt ‘myelosuppressie’ genoemd. Myelosuppressie kan leiden tot een vermindering van het aantal bloedcellen in het bloed.
Zo zal bij de meeste patiënten die cladribine gebruiken het aantal witte bloedcellen in het bloed omlaag gaan. Dit wordt ‘leukopenie’ of ‘leukocytopenie’ genoemd.
Witte bloedcellen spelen een belangrijke rol bij de afweer tegen infecties. Door de daling van het aantal witte bloedcellen zullen mensen die cladribine gebruiken een verminderde weerstand tegen infecties hebben. Ze krijgen dus sneller infecties. Ook zullen ‘sluimerende infecties’, zoals bijvoorbeeld gordelroos of tuberculose, weer sneller opspelen.
Ook het aantal rode bloedcellen zal afnemen. Dat zal bij een deel van de patiënten leiden tot anemie (bloedarmoede).
Bij ongeveer 1 op de 10 patiënten zal ook het aantal bloedplaatjes sterk afnemen. Bloedplaatjes spelen een belangrijke rol bij de bloedstolling. Daling van het aantal bloedplaatjes onder een bepaalde grens kan leiden tot bloedingen en/of aanhoudend bloeden, bijvoorbeeld na een medische of tandheelkundige ingreep.
Overige bijwerkingen
Verder komen de volgende bijwerkingen voor:
- Huiduitslag
- Misselijkheid, soms met braken
- Koorts
- Moeheid
Voor meer informatie verwijzen wij naar de bijsluiter van cladribine.
Contra-indicaties
Er zijn een aantal aandoeningen waarbij cladribine niet mag worden gebruikt. Dit worden ‘contra-indicaties’ genoemd. Het gaat hierbij vooral om infectieziekten die actief of sluimerend aanwezig zijn. Voorbeelden hiervan zijn HIV-infectie, hepatitis (leverontsteking) en tuberculose. Gebruik van cladribine kan bij mensen met deze aandoening leiden tot uitbreiding van de infectie. Dat komt doordat cladribine het afweersysteem aantast.
Om dezelfde reden mag cladribine ook niet worden gebruikt door mensen die andere geneesmiddelen gebruiken die het afweersysteem aantasten. Voorbeelden van dergelijke ‘immuunsuppressieve middelen’ zijn ciclosporine, azathioprine, cyclofosfamide, methotrexaat en langdurig gebruik van corticosteroïden.
Gebruik tijdens zwangerschap
Gebruik van cladribine tijdens de zwangerschap kan leiden tot overlijden van het ongeboren kind. Daarom mag het middel nooit worden gebruikt door zwangere vrouwen.
Mensen (zowel mannen als vrouwen) van vruchtbare leeftijd die cladribine gaan gebruiken moeten goede anticonceptie regelen. Dat geldt tot zes maanden na het laatste gebruik van cladribine.
Dosering
De dosering is afhankelijk van de aandoening waarvoor cladribine wordt gebruikt.
Voor behandeling van MS geldt dat het middel wordt gegeven in 2 tot 4 korte kuren per jaar. Dat betekent dat in totaal slechts 8 tot 20 dagen per jaar wordt behandeld.
Historie
Cladribine werd voor het eerst gemaakt door Dr Dennis Carson. Hij bestudeerde samen met de hematoloog Dr Ernest Beutler een zeldzame aandoening waarbij een tekort aan het enzym adenosine deaminase optreedt. Deze aandoening wordt ‘adenosine deaminase deficiëntie’ genoemd. Carson en Beutler stelden vast dat bij patiëntjes met deze ziekte de zogenaamde B-cellen kapot gingen. Hierdoor kwamen ze op het idee dat een middel dat het enzym remt werkzaam zou kunnen zijn bij de behandeling van B-cel lymfomen. Dat is een vorm van lymfeklierkanker waarbij B-cellen zich ongeremd vermenigvuldigen.
In de jaren ’80 van de vorige eeuw werd het middel getest bij het Scripps Instituut. Daarbij werd het middel toegediend via een infuus. Het bleek vooral goed werkzaam te zijn tegen haarcelleukemie.
Beutler probeerde cladribine vervolgens te verkopen aan farmaceutisch bedrijven. Deze waren echter niet geïnteresseerd omdat er te weinig patiënten voor het middel waren. Beutler besloot daarop het middel zelf te gaan maken voor verkoop aan ziekenhuisapothekers. Daarmee werd cladribine het eerste officiële geneesmiddel voor de behandeling van haarcelleukemie.
In 1991 startte een samenwerking met het farmaceutische bedrijf Johnson & Johnson. In de jaren daarna werd het middel officieel goedgekeurd als ‘weesgeneesmiddel’ door de Amerikaanse en Europese gezondheidsautoriteiten.
Ook werd in de jaren ’90 van de vorige eeuw een product met cladribine ontwikkeld voor toediening onder de huid (subcutane toediening). Dit middel wordt op de markt gebracht door het bedrijf Lipomed onder de merknaam Litak.
Ontwikkeling voor behandeling multiple sclerose
Midden jaren ’90 van de vorige eeuw startte Beutler, samen met de neuroloog Dr Jack Sipe, onderzoek naar de werkzaamheid van cladribine tegen multiple sclerose (MS). Multiple sclerose is een zogenaamde ‘autoimmuunziekte’. Dat is een ziekte waarbij het eigen afweersysteem zich richt tegen onderdelen van het eigen lichaam. In het geval van MS zijn dat de zenuwschedes die rondom de zenuwen liggen. Het idee was dat, als cladribine het afweersysteem onderdrukt, het ook de afbraak van zenuwschedes tegen zou gaan.
In 2000 kocht het bedrijf Ivax de rechten om cladribine te ontwikkelen voor de behandeling van MS van het Scripps Instituut. Twee jaar later ging Ivax hiervoor een samenwerking aan met Serono. In 2006 werd Serono overgenomen door Merck. In tegenstelling tot Leustatin en Litak werd als toedieningsvorm een tablet gekozen. Met deze tablet werden verschillende klinische studies uitgevoerd.
In 2009 werd dor Merck een aanvraag voor goedkeuring van het middel ingediend bij het Europees Geneesmiddelen Bureau (European Medicines Agency). De aanvraag werd echter afgekeurd. Hetzelfde gebeurde in 2011 in de Verenigde Staten. Daar werd het middel afgekeurd door de FDA (Food and Drug Administration). De belangrijkste reden was dat tijdens de klinische studies een aantal patiënten kanker hadden gekregen. Dit zou verband kunnen houden met het feit dat cladribine het afweersysteem onderdrukt.
Bij nader onderzoek bleek dat cladribine in de dosering waarin het werkzaam is tegen MS geen kanker veroorzaakt. Daarop werd opnieuw een aanvraag ingediend bij de gezondheidsautoriteiten. Op 22 juni 2017 gaf het Europees Geneesmiddelen Bureau een positief advies voor toelating van het middel tot de markt. Het advies betrof de toepassing van cladribine voor de behandeling van patiënten met de ‘relapsing MS’. Dit is de meest voorkomende vorm van multiple sclerose. Uiteindelijk werd het middel in augustus 2017 in Europa goedgekeurd voor de behandeling van ‘relapsing remitting MS’, een subvorm van ‘relapsing MS’.
Andere talen
Engelse vertaling
Duitse vertaling
Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 5 maart 2018
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 5 maart 2018