Bijgewerkt op 10 oktober 2021
Wat is bloeddoping?
Bloeddoping is een verzamelnaam voor vormen van doping waarbij de afgifte van zuurstof vanuit het bloed aan de spieren kunstmatig verhoogd wordt. Meestal gebeurt dit doordat het aantal rode bloedcellen (erytrocyten) in het bloed wordt verhoogd. Rode bloedcellen transporteren zuurstof vanuit de longen naar de weefsels en organen. Door de hoeveelheid rode bloedcellen in het bloed te verhogen gaat meer zuurstof naar de spieren. De spieren zullen hierdoor minder snel verzuren. Het uithoudingsvermogen neemt daardoor toe. Bloeddoping wordt daarom vooral gebruikt door duursporters, zoals wielrenners, lange afstandlopers, en langlaufers.
Historie
Bloeddoping begon eind jaren ’60 van de vorige eeuw. In de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw werden bloedtransfusies gegeven aan wielrenners en hardlopers. In die tijd was dat nog niet verboden. Enkele bekende voorbeelden:
- In 1976 kreeg wielrenner Joop Zoetemelk bloedtransfusies in de Tour de France. Hij werd tweede.
- Op de Olympische Spelen van 1980 in Moskou won de Finse atleet Kaarlo Maaninka medailles op de 5.000 en 10.000 meter hardlopen. Hij had voor de wedstrijden bloedtransfusies gehad.
Pas in 1985 werd het geven van bloedtransfusies om de prestaties te verbeteren officieel verboden door het Internationaal Olympisch Commitee (IOC). Toch werden na die tijd meerdere sporters op bloeddoping betrapt. Bekende topsporters die sindsdien op bloeddoping zijn betrapt zijn onder andere schaatsster Claudia Pechstein, wielrenner Lance Armstrong, en wielrenner Alexander Vinokourov.
Belang van zuurstof voor spieren
Lucht die wij inademen bevat zuurstof. In de longen wordt zuurstof uit de ingeademde lucht opgenomen in het bloed. Dat gebeurt in de longblaasjes (alveoli). Zuurstof uit de ingeademde lucht wordt in het bloed opgenomen in de rode bloedcellen (erytrocyten). Deze rode bloedcellen bevatten namelijk hemoglobine. Hemoglobine is een stofje dat zuurstofmoleculen kan binden. Als het bloed door de longen stroomt zal het dus zuurstof opnemen. Bloed dat de longen uitstroomt bevat daarom veel zuurstof. Het is ‘zuurstofrijk’ bloed.
Vervolgens stroom het bloed via de longader naar het hart. Vanuit het hart wordt het zuurstofrijke bloed door het lichaam gepompt. Zo komt zuurstof in organen en weefsels van het lichaam. Daar is het nodig voor allerlei processen die in die weefsels en organen plaatsvinden.
Ook komt het zuurstof op deze manier in spieren terecht. Vooral bij sporters is het van belang dat de zuurstofvoorziening van de spieren optimaal is. Bij zware lichamelijke inspanning hebben de spieren veel zuurstof nodig. Als de zuurstofvoorziening onvoldoende is zullen de spieren namelijk verzuren. Verzuring van de spieren zorgt ervoor dat de spieren niet optimaal kunnen presteren.
De hoeveelheid zuurstof die de spieren bereikt is van een aantal zaken afhankelijk:
- De hoeveelheid lucht die door de longen stroomt.
- De hoeveelheid zuurstof die door het bloed opgenomen kan worden uit de lucht. Dit is afhankelijk van het aantal rode bloedcellen in het bloed. De rode bloedcellen bevatten immers hemoglobine, het stofje dat zuurstof kan binden.
- De kracht waarmee het hart bloed kan rondpompen. Dit wordt met een engelse term ‘cardiac output’ genoemd. Hoe meer zuurstofrijk bloed het hart door het lichaam kan pompen, des te meer zuurstof de spieren bereikt.
Hoe werkt bloeddoping?
Door bloeddoping wordt de afgifte van zuurstof vanuit het bloed aan de spieren verhoogd. Bij de meeste vormen van bloeddoping gebeurt dit door het aantal rode bloedcellen in het bloed te verhogen. Rode bloedcellen kunnen zuurstof opnemen in de longen en vervolgens afgeven aan de spieren. De spieren hebben zuurstof nodig om samen te trekken. Zonder zuurstof verzuren de spieren.
Toename van het aantal rode bloedcellen verhoogt de afgifte van zuurstof aan de spieren. Daarmee kunnen spieren beter en langer samentrekken. Zo wordt het uithoudingsvermogen verbeterd.
Welke vormen zijn er?
Er zijn verschillende manieren om het aantal rode bloedcellen in het bloed te verhogen. De volgende vormen van doping vallen onder bloeddoping:
Bloedtransfusies
De meest directe manier om het aantal rode bloedcellen in het bloed te verhogen is met een bloedtransfusie.
Een bloedtransfusie kan bestaan uit eigen bloed en uit bloed van iemand anders. Een bloedtransfusie van eigen bloed wordt autologe bloedtransfusie genoemd. Een bloedtransfusie met bloed van iemand anders wordt allogene bloedtransfusie genoemd.
EPO
EPO is een afkorting voor erytropoëtine. Het is een hormoon dat in ons lichaam voorkomt. Het zorgt ervoor dat het aantal rode bloedcellen in het bloed toeneemt. Erytropoëtine wordt gebruikt als geneesmiddel tegen bepaalde vormen van bloedarmoede. Het wordt dan nagemaakt in farmaceutische fabrieken. Dit nagemaakte erytropoëtine wordt recombinant humaan erytropoëtine, rhEPO of epoëtine genoemd.
Inmiddels zijn verschillende varianten van dit synthetische erytropoëtine beschikbaar als medicijn. Ze worden op de markt gebracht onder namen als epoëtine-alfa, epoëtine-beta en darbepoëtine-alfa. Allemaal verhogen ze het aantal rode bloedcellen in het bloed. Ze verschillen alleen in werkinsduur.
De volgende producten zijn in Nederland op de markt:
- Epoëtine-alfa – Abseamed, Binocrit en Eprex;
- Epoëtine-beta – NeoRecormon
- Darbepoëtine-alfa – Aranesp
Producten die EPO bevatten worden als injectie toegediend. Inname als tablet of capsule is niet mogelijk omdat EPO een eiwit is. Eiwitten worden na inname afgebroken in de maag en de dunne darm.
HIF-stabilisatoren
HIF-stabilisatoren – ook HIF-complex stabilisatoren genoemd – zijn geneesmiddelen die worden ontwikkeld voor de behandeling van bloedarmoede. Voorbeelden van dergelijke middelen zijn FG-2216 en roxadustat (ook bekend onder de codenaam FG-4592). Onderzoek met het middel FG-2216 zijn inmiddels gestaakt in verband met bijwerkingen.
Roxadustat
Op dit moment wordt het middel roxadustat getest als behandeling voor mensen met bloedarmoede (anemie). Het middel is dus op dit moment nog niet goedgekeurd als geneesmiddel. Het kan daarom ook nog niet op grote schaal worden voorgeschreven door artsen.
Bloedvervangers
Bloedvervangers zijn producten die – net als hemoglobine – zuurstof kunnen vasthouden en afgeven in organen en weefsels. Bloedvervangers die op dit moment beschikbaar zijn oplossingen van hemoglobine, stoffen die afgeleid zijn van het hemoglobine-molecuul (‘haemoglobin-based oxygen carriers’) (HBOC’s) en perfluorcarbonen (PFC’s).
Bijwerkingen en complicaties van bloeddoping
Producten die worden gebruikt als bloeddoping kunnen bepaalde bijwerkingen en complicaties geven. Deze bijwerkingen en complicaties zijn vaak het gevolg van de toename van het aantal rode bloedcellen in het bloed.
Risico op trombose en embolie
Als het aantal rode bloedcellen in het bloed toeneemt wordt het bloed ‘dikker’. Hoe dikker het wordt, des te langzamer het gaat stromen. En hoe langzamer het gaat stromen, des te groter de kans dat het gaat klonteren. Zo kunnen stolsels aan de wanden van de bloedvaten ontstaan. Dit wordt trombose genoemd. Als een dergelijk stolsel – trombus genoemd – loslaat van de wand van het bloedvat wordt het met de bloedstroom meegevoerd. Het kan dan ergens anders in het lichaam vastlopen, bijvoorbeeld in de longen of de hersenen. Als een bloedstolsel (trombus) vastloopt in een bloedvat elders in het lichaam wordt gesproken van ’embolie’. Een stolsel dat vastloopt in een bloedvat in de longen wordt dan ‘longembolie‘ genoemd; een stolsel dat vastloopt in de hersenen een ‘hersenembolie‘. Een embolie is een ersntige aandoening. Doordat een bloedstolsel vastloopt in een bloedvat wordt het bloedvat namelijk afgesloten. Het weefsel of orgaan dat door dat bloedvat van bloed wordt voorzien kan daardoor afsterven. Zo kan een hersenembolie leiden tot afsterven van een stukje van de hersenen. Er is dan sprake van een beroerte (cerebrovasculair incident).
Hoe wordt bloeddoping opgespoord?
Voor de opsporing van bloeddoping zijn verschillende testen beschikbaar.
Bloedonderzoek
Hematocriet
Door bloed af te nemen kan het zogenaamde hematocriet worden bepaald. Dat is de hoeveelheid rode bloedcellen als percentage van het totale bloedvolume. Normaal is het hematocriet rond de 43%. Na bloeddoping kan dit oplopen tot soms boven de 60%.
Aantal reticulocyten
Reticulocyten zijn jonge rode bloedcellen. Bij vormen van bloeddoping waarbij het beenmerg wordt gestimuleerd om nieuwe bloedcellen aan te maken zal het aantal reticulocyten in het bloed omhoog gaan. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij gebruik van EPO.
Flowcytometrie
Bij zogenaamde allogene bloedtransfusies kan met behulp van flowcytometrie worden aangetoond dat iemand bloedcellen van iemand anders in het bloed heeft. De bloedcellen hebben namelijk op de celmembraan bepaalde kenmerken die voor iedereen verschillend zijn.
Meten Hb-massa
Aantonen van autogene bloedtransfusies lijkt moeilijker omdat het hier gaat om het aantonen van iemands eigen bloedcellen. Toch is ook hier een techniek voor. Bij deze techniek wordt de toename van het hematocriet gemeten. Bij dit onderzoek moet gedurende 10-15 minuten een mengsel van zuurstof en koomonoxide worden ingeademd. Nadeel van dit onderzoek is dat inademing van koolmonoxide door een atleet ten koste van de prestaties kan gaan. Door het verschil in de concentratie carboxyhemoglobine (HbCO) voor en na inademing te meten, alsmede het volume koolmonoxide en de bindingscapaciteit van hemoglobine voor koolmonoxide, kan de totale hoeveelheid hemoglobine (‘hemoglobin mass’) worden bepaald.
Engelse vertaling
Verder lezen en referenties
- T Pieters en O de Hon, ‘Stand van zaken – Sneller, hoger, sterker – Kennis over oude en nieuwe dopingmiddelen’ in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, jaargang 2013; 157: A6450: pagina’s 1-5.
Gepubliceerd door: Simpto.nl
Datum van publicatie: 10 februari 2017
Auteur: Erwin Douwes
Laatst bijgewerkt op: 10 februari 2017